Saloni.ca Archive

1927-1930. Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης

Ένα αφιέρωμα στον Μίλτο Κουντουρά και το έργο του από τον Δαυίδ Μπράβο και τον Νίκανδρο Καστανίδη.

Ο Μίλτος Κουντουράς διορίζεται διευθυντής στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης (13.12.1926). Το διηύθυνε μέχρι το 1930. Το Διδασκαλείο, στεγαζόταν σε οίκημα βουλγαρικής ιδιοκτησίας, στην διασταύρωση των οδών Φιλίππου 155 και Αγίας Σοφίας. Η τριετία 1927-1930 αναφέρεται σαν η Ιερή τριετία για τα ελληνικά γράμματα. Ανατρεπτική μορφή για τα ελληνικά δεδομένα ο Κουντουράς, πρωτοπόρος δημοτικιστής και παιδαγωγός, τόλμησε να μεταφέρει στην Ελλάδα τις αρχές του σχολείου εργασίας, που μόλις είχαν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους στην Ευρώπη και στην Αμερική. Πιο συγκεκριμένα, από τη στιγμή που η Ελλάδα βρισκόταν αρκετά πίσω ως προς τις εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες, επιχείρησε να δημιουργήσει ομάδες ειδικοτήτων, ατομικά φύλλα εργασίας μαθητών και άλλες καινοτομίες, που τα υπόλοιπα ελληνικά σχολεία δε θα μπορούσαν να διανοηθούν ότι είναι δυνατό να υπάρξουν. Εφαρμόζει πρωτοποριακές μεθόδους διδασκαλίας που προωθούσαν την κριτική σκέψη και την αυτενέργεια των μαθητριών στην εργασία, χειρωνακτική και πνευματική.

Αμέσως προκάλεσε την μήνι των αντιδραστικών κύκλων. Διώκεται ύστερα από καταγγελία ομάδας γονέων που υποστηρίχτηκαν από τον επίσκοπο Απαμείας Βασίλειο (Μαγκριώτη), και φαίνεται ότι υποκινήθηκαν από μέλη του διδακτικού προσωπικού του Σχολείου. Μετά τα Αθεϊκά και τα Μαρασλειακά της Αθήνας ξεσπούν τα «σκάνδαλα» του Διδασκαλείου Θηλέων το 1928. Οι κατηγορίες εναντίον του Μ. Κουντουρά είναι ίδιες με εκείνες που διατυπώθηκαν εναντίον του Δελμούζου. Αφορούν: “την θρησκευτικήν και εθνικήν μόρφωσιν των μαθητριών του Διδασκαλείου τούτου[…]», την περιφρόνηση προς την παράδοση, την αχαλίνωτη ελευθερία προς τις μαθήτριες”, τις ομιλίες “περί ήβης, φυσικών ορμών”. Εν ολίγοις κατηγορήθηκε και πολεμήθηκε λυσσαλέα για στάση ενάντια στην θρησκεία, το έθνος και την ηθική. Βγαίνει απαλλακτικό πόρισμα και συνεχίζει να εργάζεται στο ΔΘΘ μέχρι το 1930, οπότε με “εξουδετερωτική προαγωγή” διορίζεται σύμβουλος στο Εκπαιδευτικό Γνωμοδοτικό Συμβούλιο. Το 1931 δημοσιεύει στην εφημερίδα Μακεδονία της Θεσσαλονίκης άρθρο με τον τίτλο “η Διαμαρτυρία ενός ανθρώπου, η αγανάκτηση ενός παιδαγωγού”. Για το άρθρο αυτό καλείται σε απολογία και τιμωρείται με «ποινή επιπλήξεως» από τον υπουργό Παιδείας Γ. Παπανδρέου. Το 1933 απολύεται από το Εκπαιδευτικό Γνωμοδοτικό Συμβούλιο. Καταργείται το Συμβούλιο και όλα τα εκπαιδευτικά σχέδια του Κουντουρά ακυρώνονται. Με το διάταγμα της 16ης Φεβρουαρίου 1934 απολύθηκε οριστικά «… ως υστερών ως προς τα ουσιαστικά προσόντα των λοιπών συναδέλφων του…». Με αυτό τον ανέντιμο τρόπο έσβησε η καριέρα του αγνού και γενναίου πρωτοπόρου παιδαγωγού, που έκανε μεγάλες προσπάθειες για να αναμορφώσει το ελληνικό σχολείο αλλά δεν τα κατάφερε. Οι γνωστές αντιδραστικές δυνάμεις (εκκλησία, πατριδολάγνοι, ρουσφετάκηδες) καιροφυλακτούσαν και τον πολέμησαν μέχρι και την τελευταία στιγμή μέχρι την οριστική απόλυσή του. Το 1936 εκδίδει το περιοδικό Παιδεία. Την ίδια χρονιά παντρεύεται την Ολυμπία Δημούλα και αποκτά ένα γιο, το Λίνο. Πεθαίνει το 1940 στο νοσοκομείο Ευαγγελισμός μετά από εγχείριση.

“Θέλω στο Σχολειό να δημιουργήσω συνείδηση κοινωνική. Για να γίνη αυτό πρέπει πρώτα να χαλάσω όλο αυτό το παλιόχρυσωμένο ψέμα και την υπνωτιστική κατάσταση, να πετάξω το χρυσό δέρμα για να δω σ’ όλη τη γύμνια την κατάσταση, να δω το βούρκο που λιμνάζει από κάτω, να τον καθαρίσω και να βρω τη γνήσια χρυσοπηγή. Θα επέλθη ένα μεσοδιάστημα, ένα χάος, μια καταστροφή εδώ κ’ εκεί. Όμως μόνο απ’ αυτό το χάος θα βγη και θα σχηματισθή αγνή, ωραία, ηρωική η συνείδηση του μαθητή της αύριο”. “Εζήτησα να ξυπνήσω ψυχές ικανές να καθορίσουν μονάχες τους αύριο την τύχη τους κι όχι νευρόσπαστα που να κινούνται σήμερα με τη θέληση του πρώτου τυχαίου δασκάλου τους κι αύριο με του άλλου οποιουδήποτε κυρίου τους. Δεν έδωκα καλούπια σε καμιά περιοχή της ζωής και της σκέψης τους, καλούπια που αλλάζουν επιφανειακά μονάχα κ’ εξωτερικά τη ζωή, μα που αφήνουν αποκοιμισμένη και στείρα την ψυχή τους. Όπου έβλεπα την ελεύθερη σκέψη τη σεβάστηκα και την αγάπησα, οσοδήποτε τολμηρή κι αν ήταν, και περιφρόνησα με αγανάκτηση το μυαλό το σκλαβωμένο μέσα στα δεσμά της πρόληψης και της υποκρισίας.”.

Η τέχνη ως μέσο αγωγής αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους του Σχολείου Εργασίας και την βάση στην οποία στήριξε ο Μίλτος Κουντουράς την οργάνωση της σχολικής ζωής στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης. Η τέχνη στο Διδασκαλείο θεωρούνταν ως μια αβίαστη και φυσιολογική τάση του ανθρώπου προς αυτοπραγμάτωση. Προσπάθησε με τη βοήθεια της Τέχνης “…να καταλύσει τη φυσική σχέση εχθρότητας που υπάρχει ανάμεσα στο παιδί και στο γονιό του ή το δάσκαλο, γιατί αυτοί προσπαθούν να κυβερνήσουν με τη σκληρή πείρα τους και να το φορμάρουν στο δικό τους καλούπι, κόντρα στην επιταγή της ζωής που δεν κινιέται με την πείρα των γέρων, αλλά με τη φαντασία των νέων” Η αρχή της αυτενέργειας κυριαρχούσε στο Διδασκαλείο, με αποτέλεσμα τα ζητήματα της διδασκαλίας να τα χειρίζονται ελεύθερα οι μαθήτριες. Όλα τα παραπάνω αποσκοπούσαν στην ολοκλήρωση της προσωπικότητας των κοριτσιών, προκειμένου να γίνουν αυτόνομα άτομα και σωστές δασκάλες. Ο Κουντουράς ήθελε οι μαθήτριες να μην μαθαίνουν έτοιμες γνώσεις αλλά να ερευνούν, να ψάχνουν, να συσχετίζουν τα γεγονότα και να βγάζουν μόνες τους συμπεράσματα, σαν σωστές επιστημόνισσες. “Γιατί μαθητής μου εμένα δεν είναι ‘κείνος που αγαπά την ήρεμη κι ακίνδυνη ζωή, τη στρωμένη με λουλούδια, αλλά εκείνος που μέσα του έχει ξυπνήσει η ανησυχία. Μαθητής μου δεν είναι ‘κείνος που θα μ’ αγαπήσει με μια θηλυκιά και μαλακή άγονη αγάπη, αλλά εκείνος που ακολουθώντας τις αρχές της επικίνδυνης πάλης θα με φτάσει και θα με ξεπεράσει, αρνιούμενος ίσως στο τέλος εμένα.”

“Οραματίζονται μια αναβίωση του Αρχαίου κόσμου και προσπαθούν να πείσουν τους κακομοιριασμένους ραγιάδες ότι είναι απόγονοι των Θεών. Δε βλέπουν τ'αληθινά και ακατανίκητα ελατήρια της Επανάστασης του Εικοσιένα και πολεμούν να την ερμηνεύσουν και να την τονώσουν κρατώντας στο χέρι έναν αρχαίο συγγραφέα και μια γραμματική. Ούτε τα δικαιώματα της Ζωής, ούτε οι οικονομικοί όροι, ούτε τα ευρωπα'ι'κά συμφέροντα τους ενδιαφέρουν... Βλέπουν παντού Θεμιστοκλήδες, Λεωνίδηδες, Αριστογείτονες. αντί να αρχίσει η προσήλωση, η μελέτη και η αγάπη της πραγματικότητας, γιγαντώνεται,παραμορφώνεται, εκφυλίζεται, νερουλαίνει. Γίνεται διαφθορά και δηλητήριο” “Μια μηχανή σάπια και ξεχαρβαλωμένη όπου από ανάγκη ρίχνουμε μέσα μια καθαρή κι αγνή ζωική παραγωγή – τα ευκολόπλαστα παιδιά μας – για να τα μεταβάλει ύστερα από λίγα χρόνια σε φασκωμένες και κατάξερες μούμιες ή σε κινούμενα μιάσματα ανασυρμένα σαν από τάφους”. Οι μαθήτριές του, στο βιβλίο που εξέδωσαν προς τιμήν του, αναφέρουν για εκείνες τις μέρες ότι “στην ομαδική εργασία όλες γύρω στο τραπέζι κάτι έχουν να παρατηρήσουν, με τη σοβαρότητα και την ευθύνη που γεννά η δουλειά του συνόλου”. “Ώρες ωραίες δημιουργικές! Ώρες που θεμελιώνουν και ρυθμίζουν το μέλλον του ανθρώπου. Μεγάλες ώρες που δομούν τη προσωπική ευτυχία του ατόμου, όταν οι σχολικές συνθήκες του επιτρέπουν ν’ αναπτύξει αυτό που η φύση του τού υπαγορεύει. Ώρες στενά δημιουργικές του Σχολειού”.

“Οι ταπεινοί γύρω μας μας έριξαν λόγια βλεδυρά και μας εμίσησαν – αλίμονο αν δεν μας μισούσαν, αυτό θα σήμαινε πως συγγενεύαμε με την ταπεινή και πρόστυχη ψυχή και ζωή τους”.

Ο Μίλτος Κουντουράς (1889-1940), σε νεαρή ηλικία Ο Μίλτος Κουντουράς στο γραφείο του, 1930 Η πρώτη δημοσιογραφική επίδεση στον Μίλτο Κουντουρά και τις παιδαγωγικές του ιδέες στο Ταχυδρόμο Βορείου Ελλάδος, στις 20-4-1928: http://srv-web1.parliament.gr/display_doc.asp?item=39332&seg Ένας απ’ αυτούς που διαστρέβλωσαν και επιτέθηκαν στον Μίλτο Κουντουρά και το παιδαγωγικό του έργου ήταν ο Επίσκοπος Απάμειας δηλ.ο βοηθός Επίσκοπος της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης (από το 1926) και Μητροπολίτης Σιδηροκάστρου (από το 1930), Βασίλειος Μαγκριώτης (1877-1968). Τον κατηγόρησε γραπτώς και από τον Άμβωνα. Έπαιξε, έτσι, έναν καθοδηγητικό ρόλο κι έναν ρόλο ηθικού αυτουργού στην εκστρατεία ενάντια στον Μ. Κουντουρά και το έργο του. Αξίζει να σημειωθεί ότι ζήτησε από τον Κουντουρά την εγγραφή μιας προστατευόμενής του στο Διδασκαλείο Θηλέων Θεσσαλονίκης και εκείνος αρνήθηκε. Η φανατική εφημερίδα των βασιλοφρόνων “Ταχυδρόμος” του Ν. Δαρβέρη είχε μια έντονα επιθετική στάση στον Μ. Κουντουρά και το έργο του. Παρόμοια στάση κράτησαν τα “Μακεδονικά Νέα”, το “Φως” και η “Νέα Αλήθεια”. Αντίθετα στο πλευρό του στάθηκε η “Εφημερίς των Βαλκανίων”, όπως και το “Ελεύθερο Βήμα” της Αθήνας. Ένας από τους υποστηριχτές του ήταν κι ο δημοσιογράφος Νίκος Φαρδής (1890-1955) της “Μακεδονίας”. Αυτός τον ειδοποίησε με τηλεγράφημά του στις 20-4-1928 στην Αθήνα, όπου βρισκόταν ο Κουντουράς για το Πάσχα, όταν εκδηλώθηκε η πολεμική του βοηθού Επισκόπου της Μητροπόλεως Θεσσαλονίκης, των συνοδοιπόρων και των παρατρεχάμενών του. Ο Νίκος Φαρδής ήταν ένας καιροσκόπος δημοσιογράφος της Θεσσαλονίκης, την περίοδο του Μεσοπολέμου. Τη δεκαετία του 1920 είχε μια μεσοβέζικη δημοσιογραφική στάση, με καριερίστικη σκοπιμότητα. Έτσι αναδείχθηκε στο δημοσιογραφικό κόσμο της Θεσσαλονίκης και εκλέχτηκε γραμματέας και πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών, την περίοδο 1925-30. Από το 1930 και μετά έδειξε τον αντιδραστικό και μισαλλόδοξο χαρακτήρα του, πυροδοτώντας έναν ακραίο εθνικισμό κι αντιεβραϊσμό, με αποκορύφωμα τη συνεργασία του με τους Γερμανούς και το δωσιλογισμό, την περίοδο της Κατοχής. Η αρχική του στάση υπέρ του Κουντουρά, δεν αποκλείεται να αναστράφηκε στη συνέχεια, όταν αρθρογραφούσε στα “Μακεδονικά Νέα”, που συστρατεύτηκαν στην επίθεση ενάντια στον Κουντουρά και το παιδαγωγικό του έργο. [Φωτογραφία του Ν. Φαρδή από το βιβλίο “Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης”, τόμος Γ’, του Μ. Κονδυλάκη, University Studio Press, 2005, σελ. 90]