Περικλειόταν από τις οδούς Αγ. Δημητρίου-Στ. Δραγούμη-Κασσάνδρου-Δημ. Πολιορκητού και σύμφωνα με τον Β. Δημητριάδη ανήκε στην συνοικία Haci Ismail εκτός από το σπίτι στην γωνία Αγ. Δημητρίου-Πολιορκητού που ανήκε στην Sinancik. Δυτικά του, το τετράγωνο του Διοικητηρίου, αλλά και το τετράγωνο βόρεια της Κασσάνδρου την γλίτωσαν. Το 240 καταστράφηκε ολοσχερώς.
Από την Μάρα Νικοπούλου
Απόσπασμα φωτογραφίας του 1916.
Η Στ. Δραγούμη. Εδώ πρέπει να ήταν και τα πιο πολλά από τα μαγαζιά που υπήρχαν στο τετράγωνο, όπου γενικότερα, σύμφωνα, με τα κτηματολογικά στοιχεία τα περισσότερα κτίρια ήταν διώροφα με κατοικίες στον όροφο και μαγαζιά (ή «εργαστήρια») στο ισόγειο. Από τις κτηματολογικές πηγές μαθαίνουμε επίσης ότι, την περίοδο της πυρκαγιάς, οι 23 από τις 24 ιδιοκτησίες ανήκουν σε Μουσουλμάνους [Θ.Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου, Ευ. Χεκίμογλου, Ιστορία της Επιχειρηματικότητας στη Θεσ/νίκη, τόμος Β2, σ.348].
Η εικόνα μετά τη φωτιά, από το ίδιο σχεδόν σημείο.
Για την όψη του τετραγώνου επί της Κασσάνδρου δεν έχουμε τόσες λεπτομέρειες, καθώς το ενδιαφέρον των φωτογράφων τραβούσε πιο πολύ το βόρειο πεζοδρόμιο και το τζαμί Μουσταφά. Την καλύτερη εικόνα μας την δίνει μία φωτό από την Συλλογή Albarel -πιθανότατα τραβηγμένη από τον J. Pigassou
Και μια πιο κοντινή από την συλλογή Αλευρόπουλου. Το γωνιακό Κασσάνδρου με Στ. Δραγούμη είναι ξεκάθαρα κατάστημα. Το μεγάλο κτίριο με τη δίρριχτη στέγη αμέσως μετά λογικά δεν πρέπει να είναι μαγαζί, μιας και μπροστά του βλέπουμε καθιστό κόσμο που πιθανόν έχει σχέση με το απέναντι τζαμί. Αυτό δεν αποκλείει να είναι «εργαστήριο» που δεν χρειάζεται βιτρίνα και άμεση πρόσβαση για τους πελάτες.
Μια ακόμα κλεφτή ματιά από την αντίθετη πλευρά. Η κόκκινη γραμμή δείχνει το ύψος της Πολιορκητού –το ανατολικό όριο του τετραγώνου. Κρατάμε επίσης τα νερά που φαίνονται στο οδόστρωμα.
Για την πλευρά της Δ. Πολιορκητού υπάρχουν μόνο αποσπασματικές φωτό μετά την φωτιά και ό,τι μπορούμε να διακρίνουμε στις πανοραμικές, όπως αυτή από τον μιναρέ του Φετιγιέ.
Για καλύτερο προσανατολισμό, σημειώνεται με πράσινη βούλα το μακρύ κτίριο με την δίρριχτη στέγη επί της Κασσάνδρου. Με κόκκινη βούλα σημειώνεται ένα ψηλό –επίσης δίρριχτο- που φαίνεται και στις φωτό μετά την φωτιά.
Τα στοιχεία για την ύδρευση του τετραγώνου είναι ελάχιστα και μάλλον ελλιπή. Στο απόσπασμα του χάρτη «Διανομή νερού στην οθωμανική πόλη» [Έλλη Γκαλά-Γεωργιλά, 2015] βλέπουμε μόνον ότι το τετράγωνο το διασχίζουν ή «συνορεύει» με αγωγούς και του Χορτιάτη (μπλε) και του Λεμπέτ. H βρύση που σημειώνεται στη γωνία Κασσάνδρου-Πολιορκητού δεν πρέπει να υπήρχε στις αρχές του 20ού αιώνα, τουλάχιστον όχι έξω από τον περίβολο του τζαμιού. Αντίθετα, πρόσφατα είδαμε ότι στο νότιο πεζοδρόμιο της Αγ. Δημητρίου υπήρχε το 1917 κρήνη που σίγουρα θα εξυπηρετούσε και κατοίκους του «240».
Στα στοιχεία που δίνει ο Δημητριάδης για όλη την συνοικία Haci Ismail, βλέπουμε ότι απουσιάζει η αναφορά για την κατάσταση του 1906, οπότε δεν γνωρίζουμε πόσα σπίτια υδρεύονταν προς το τέλος της Οθωμανικής περιόδου. Οι δε βρύσες της συνοικίας –εκτός από αυτήν του τζαμιού Μουσταφά Πασά-τοποθετούνται μάλλον πιο βόρεια στην Πολιορκητού ή πιο ανατολικά στην Κασσάνδρου (σ.116).
Δεν μπορούμε να ξέρουμε ποια σπίτια είχαν ‘ιδιωτικό’ νερό, πάντως και το δημόσιο πρέπει να ήταν λιγοστό σε σχέση με άλλες γειτονιές. Νερά στον δρόμο βλέπουμε μόνον στην γωνία Πολιορκητού με Κασσάνδρου –αλλά κι αυτό μάλλον προέρχεται από πιο βορεινή βρύση καθώς το βλέπουμε να κατεβαίνει και να στρίβει δυτικά την Κασσάνδρου (φωτό δεξιά). Η φωτό από τη συλλογή Albarel, πάντως, δείχνει και κάποια νερά που θα μπορούσαν να προέρχονται από κρήνη στο νότιο πεζοδρόμιο της Κασσάνδρου, στο σημείο που δεν βλέπουμε καθαρά αλλά σε άλλες φωτό είδαμε συγκεντρωμένο κόσμο. Η πιθανότητα μοιάζει μικρή, αλλά στο μέλλον ίσως βρεθεί καλύτερη φωτογραφία του σημείου.
Κομμάτι του τετραγώνου, ερειπωμένο μετά τη φωτιά στη γνωστή φωτογραφία από το τζαμί Μουσταφά Πασά.
Πάλι από τον μιναρέ του τζαμιού, σε φωτογραφία Frank W. Peers. Με κόκκινη βούλα σημειώνεται το κτίριο με την δίρριχτη στέγη που είχαμε δει στην πανοραμική από το Φετιγιέ.
Το διάγραμμα του παλιού τετραγώνου και η πρόταση του Εμπράρ, το ρυμοτομικό του 1931 που τελικά ακολουθήθηκε και η εικόνα του το 1938.