Με αφορμή την λεζάντα μιας φωτογραφίας με το καμένο εργοστασιακό φουγάρο, ανακαλύπτουμε ένα λάθος που επαναλαμβάνεται εδώ και χρόνια στις σχετικές ομάδες, αλλά και σε έρευνες, μπλογκ κλπ.
Από την Μάρα Νικοπούλου
Το διάσημο φουγάρο στην παραλιακή δεν ανήκε στη «Νηματουργία Σαϊας» αλλά, όντως, όπως γράφει η λεζάντα, στην «Νηματουργία Σίντες»! Παρόλο που δεν είναι εντελώς λάθος το εργοστάσιο να αναφέρεται ως Σαϊας, καθώς έτσι ξεκίνησε και έτσι λεγόταν μέχρι το 1908 (είτε λειτουργούσε, είτε όχι), η υψικάμινος σίγουρα χτίστηκε όταν πια το εργοστάσιο είχε αποκτηθεί από την «Σίντες & Σία».
Την ημερομηνία επίσημης επαναλειτουργίας του εργοστασίου (Sides & Cie, πια) και του περίφημου φουγάρου την μαθαίνουμε από την Journal de Salonique: 11 Αυγούστου 1908.
«Σήμερα το πρωί, η Νηματουργία Σίντες & Σία (πρώην Νηματουργία Σαϊας) άρχισε να λειτουργεί μετά από τις επιτυχείς δοκιμές που έγιναν την περασμένη Τετάρτη και Παρασκευή. Το ωραίο φουγάρο, που υψώθηκε σύμφωνα με τις οδηγίες του κ. Πουάρντ, διευθυντή του Λιμένος Θεσσαλονίκης, φτάνει στα 35 μέτρα. Το αλεξικέραυνο, που φτάνει στα 38 μέτρα, τοποθετήθηκε φυσικά από τον ηλεκτρολόγο Z. Νεχαμά» [Τον έχουμε συναντήσει και θα τον ξανασυναντήσουμε σε διάφορα άρθρα της εποχής]
«Καλή επιτυχία στην Νηματουργία Σίντες που εγκαινιάζεται την κατάλληλη εποχή. Είθε το Σύνταγμα [σημ: είμαστε λίγες μέρες μετά την Επανάσταση των Νεότουρκων] να είναι ευνοϊκό γι’ αυτό το βιομηχανικό εγχείρημα και να αξιωθούμε να δούμε και πολλά άλλα», καταλήγει η JdS που εκείνη την εποχή δεν χάνει την ευκαιρία να αναφέρει το νέο καθεστώς.
H αλήθεια είναι ότι αυτή η αλλαγή ιδιοκτησίας υπάρχει καταγεγραμμένη στην Ιστορία της Επιχειρηματικότητας της Θεσσαλονίκης (τ.2α, σελ 268) με την αναφορά ότι σε κάποια φάση «η βαμβακουργία εξαγοράσθηκε από την εταιρεία ‘Sides et Cie’», και πηγή τον Γ. Χριστοδούλου και το «Η Θεσσαλονίκη κατά την τελευταίαν εκατονταετίαν», χωρίς όμως να προσδιορίζεται χρονολογία. Ψάχνοντας ανακαλύπτουμε ότι είχε γραφτεί και σε ανάρτηση του κ. Βάις (ΠΦΘ 2013) με πηγές που μας αποκαλύπτουν ότι είχε αναφερθεί στο Α. Δάγκας, “Συμβολή στην έρευνας για την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Θεσσαλονίκης”, και πιθανόν και από τους Μοσκώφ και Ενεπεκίδη. Προφανώς διέφυγαν της προσοχής, όλα αυτά τα χρόνια, κι έτσι όχι μόνον αποδόθηκε σε τυπογραφικό λάθος η λεζάντα που έγραφε Σίντες αλλά και η έλλειψη της υψικάμινου, σε φωτό του 1905-06, θεωρήθηκε «επέμβαση» του φωτογράφου. Μάλλον πιθανότερο, η απουσία της να οφείλεται στην απομάκρυνση της παλιάς μεταλλικής καμινάδας (που μάλιστα είχε υποστεί ζημιές στον σεισμό του 1902), με δεδομένο ότι τις χρονιές εκείνες το εργοστάσιο δεν λειτουργούσε.
Πάνω: η παλιά καμινάδα, επί “Σαϊας”, φωτογραφημένη περίπου στα 1895. Κάτω, πανοραμική λήψη του 1905-6 χωρίς καμινάδα [από ανάρτηση Κ. Τσιρέλη στις ΠΦΘ]
Πηγαίνοντας προς τα πίσω, με τη βοήθεια της JdS μαθαίνουμε μερικά στοιχεία ακόμα.
Aριστερά, τον Νοέμβριο 1905, σε άρθρο του για την φτώχεια και την ανεργία, ο Ισαάκ Τζεσουά προσθέτει υστερόγραφο: «Μόλις έμαθα ότι η μεγάλη νηματουργία Σαϊας θα ανοίξει ξανά τα εργαστήρια της. Για το καλό όλων αυτών για τους οποίους έγραψα αυτές τις γραμμές, είθε αυτή η φήμη να βγει αληθινή». Που σημαίνει ότι το εργοστάσιο τότε ήταν κλειστό.
Στη μέση, ένας πιθανός λόγος γι’ αυτό: Τον Φεβρουάριο 1906 βλέπουμε την ανακοίνωση για τον θάνατο του Δαυίδ Χαϊμ Σαϊας. Φαίνεται ότι ήταν άρρωστος καιρό. Ήταν 37 ετών και υπήρξε για χρόνια διευθυντής του εργοστασίου.
Απ’ όσο μπορούμε να διακρίνουμε, το απόσπασμα του Ιουλίου 1906 (δεξιά) είναι ανακοίνωση για τη λύση της εταιρείας Σαϊας και την σχετική εκποίηση.
Στις 5 Δεκεμβρίου 1907, έχουμε την πρώτη αναφορά για τη μεταβίβαση του εργοστασίου: «Μαθαίνουμε ότι μια εταιρεία εκπροσωπούμενη από τον κ. Ιακώβ Σίντες πρόκειται να αποκτήσει τη παλιά νηματουργία Σαϊας και να τη θέσει ξανά σε λειτουργία. Θα επανέλθουμε στο θέμα».
Δεν βρέθηκε κάτι παραπάνω σε μεταγενέστερα φύλλα.
Ωστόσο, τον Ιούλιο, η νέα διεύθυνση ενός οδοντιάτρου περιγράφεται με αναφορά στην Νηματουργία Σίντες (κι ας μην έχει αρχίσει η επίσημη λειτουργία της ‘καμινάδας’). Τον Νοέμβριο 1908, σε δημοσίευση για τον ίδιο πάλι, τον οδοντίατρο Ζ. Κοέν, αναφέρεται ‘η νέα νηματουργία’ Σίντες.
Τα δυο επόμενα χρόνια που εκδίδεται ακόμα η JdS, δεν βρέθηκαν άλλες αναφορές στην «Σίντες». Όμως και οι αναφορές στην «Σαϊας» ως τοπόσημο, που τα προηγούμενα χρόνια ήταν συχνότατες (ακόμα και τα χρόνια που το εργοστάσιο δεν λειτουργούσε), έχουν πάψει. Μόνη εξαίρεση η επαναλαμβανόμενη διαφήμιση της σχολής Μπεναρντούτ που ορίζει τη θέση της με βάση την «πρώην Σαϊας».