Η εικόνα που έχουμε της Ταλμούδ Τορά Αγκαντόλ (=Μεγάλη), Buyϋk Havra κατά τους Τούρκους, είναι αυτή των 13 χρόνων λειτουργίας της, στις αρχές του 20ου αιώνα, από το 1904 ως το 1917.
Ας αρχίσουμε από λίγο πιο πριν.
JdS 21/7/1898
Χθες το βράδυ, λίγο μετά τα μεσάνυχτα, η Ταλμούδ Τορά, καταστράφηκε από μια πυρκαγιά.
Αυτό το τεράστιο οικοδόμημα, εμβαδού 8000 τ. μ. και πάνω από 300 χρόνια παλιό, ήταν ένα από πιο παλιά οικοδομήματα της ισραηλιτικής θρησκείας. Ήταν επίσης κοινοτικό σχολείο για τη διδασκαλία της εβραϊκής γλώσσας.
Ήταν ασφαλισμένο για 1000 λίρες.
Από αυτό το οικοδόμημα δεν έχουμε καμία λήψη. Ιδρυμένη η συναγωγή το 1520, είχε καεί το 1545 και το 1620, ξανακτίστηκε το 1623 και ήταν ο κοινός τόπος αναφοράς όλων των ποικίλης προέλευσης εβραίων της πόλης. Πρέπει να ξανακτίζονταν πάντα στο ίδιο σημείο.
Το εμβαδόν που αναφέρει η JdS ακούγεται εξωπραγματικό: 8000 τ.μ. Ίσως αναφέρεται στο σύνολο των οικοδομημάτων του συγκροτήματος που κάηκαν.
Εικόνες από την παλιά συναγωγή δεν έχουμε (ακόμη), ουτε καν σχέδια.
Στο βιβλίο Jews in Many Lands, του E.N. Adler που εκδόθηκε στη Philadelphia της Αμερικής το 1905.
περιέχεται μια φωτογραφία ερειπίων. Επισημαίνουμε τη χρονολογία και ότι ήταν τότε η πρώτη έκδοση του βιβλίου.
Αυτή λοιπόν είναι η φωτογραφία με την υποσημείωση ότι είναι τα ερείπια της Talmud Torah μετά την πυρκαγιά.
Από εδώ:
http://www.quest-cdecjournal.it/focus.php?id=354
Περιέχεται και στο Zikhron Saloniki του Recanati (ο αναριθμητισμός της χρονολογίας είναι προφανής)
Έγινε μια απόπειρα στις ΠΦΘ να παραλληλιστεί με τα ερείπια που φαίνονται σ αυτήν τη φωτογραφία που ανέβασε ο Αλέξης Αθάνατος και που όπως αναφέρει προέρχεται από το βιβλίο “Από γκέτο σε γκέτο”. Ο περιηγητής ήρθε εδώ στις 23/9/1898. Δεν γνωρίζω αν σ αυτό το βιβλίο περιέχεται και η προηγούμενη φωτογραφία, οπότε θα τερματιζόταν κάπου εδώ η συζήτηση. Πάντως υπάρχουν σημαντικές διαφορές στα 2 καμμένα οικοδομήματα.
Η συγκεκριμένη αποδίδεται στη συναγωγή Καταλάν στη γειτονιά της Αγ. Σοφίας, καμμένη το 1890, και όπως φαίνεται έχει την σχετική ευρυχωρία να παρθεί η λήψη. Βλέπουμε ταυτόχρονα έναν οικιστικό ιστό να αναπτύσσεται στο βάθος, που αρμόζει στο χώρο στον οποίο βρισκόταν η συναγωγή.
Από την άλλη η λήψη που είδαμε στο βιβλίο του Adler και στο Zikhron δείχνει ένα καμμένο κτίριο με τον ίδιο αρχιτεκτονικό ρυθμό αλλά με ογκωδέστερους πεσσούς και με πιο περιορισμένο οπτικό πεδίο.
Αλλά όλα αυτά είναι υποθέσεις.
JdS 25/8/1898
Φτιάχτηκε μια επιτροπή για να συμβουλεύσει τους τρόπους για το κτίσιμο νέας συναγωγής.Όμως ούτε τα χρήματα από την ασφάλεια ούτε οι συνδρομές απ όλους τους ισραηλίτες κάθε κοινωνικής τάξης φτάνουν για την κατασκευή ενός τέτοιου οικοδομήματος.
Γι αυτό απευθύνθηκαν στην βαρώνη de Hirch που ήταν και είναι πάντα γενναιόδωρη όταν πρόκειται να συνεισφέρει στην πρόοδο και την ευημερία [θυμίζουμε την τεράστια δωρεά για τον συνοικισμό Χιρς καθώς και το νοσομείο Χιρς/Ιπποκράτειο]
Ο τραπεζίτης Levy Modiano πρόεδρος της επιτροπής της Ταλμούδ Τορά έλαβε την περασμένη Δευτέρα την απάντησή της. Δέχεται να καταβάλει 60.000 φράγκα για την ανοικοδόμηση της Ταλμούδ Τορα.
Θέτει όμως τρεις προϋποθέσεις:
1. Η κοινότητα να βάλει κι αυτή 90.000 φράγκα ώστε να συμπληρωθεί το ποσό των 150.000 που θεωρούνται αναγκαία για την κατασκευή.
2. Τα σχέδια και οι σημειώσεις να της υποβληθούν.
3. Για λόγους υγιεινής η Ταλμούδ Τορά να λειτουργεί αποκλειστικά για τα κοινοτικά σχολεία.
Απ αυτές τις τρεις προϋποθέσεις η πρώτη μοιάζει να ναι δύκολη, αλλά η κοινότητα διαθέτει ήδη 25.000 φράγκα από την ασφάλεια και υπολογίζονται σε 20.000 αυτά που μπορούν να συγκεντρωθούν επιπλέον. Με λίγο κόπο παραπάνω μπορούν να μαζευτούν τα 90.000 που χρειάζονται για να προστεθούν στη δωρεά της βαρώνης.
Αυτό όμως που είναι πραγματικά δύσκολο είναι να πειστούν τα διευθύνοντα μέλη της κοινότητας να στερήσουν από την Ταλμούδ Τορά τον πρωταρχικό της σκοπό που είναι η λατρεία της πίστης. Δεν μας επιτρέπεται να συμβουλεύσουμε για πράγματα που δεν κατέχουμε καλά. Θα θυμίσουμε μόνο στην επιτροπή αυτό που είπε ο Ερρίκος ο 4ος: “Paris vaut bien une messe” κατά λέξη αξίζει στο Παρίσι μια λειτουργία.
(Όταν έγινε βασιλιάς της Γαλλίας το 1593 αναγκάστηκε να ασπαστεί τον καθολικισμό, και έχει την έννοια ότι άξιζε τον κόπο επομένως να κάνει μια τέτοια θυσία)
Από την άλλη, δεδομένου του διαλλακτικού χαρακτήρα της βαρώνης de Hirch είναι πιθανό να υποχωρήσει στις εκκλήσεις της κοινότητας και να μην επιμείνει στην τρίτη προϋπόθεση.
Και όπως ξέρουμε, τελικά δεν επέμεινε.
Ο θεμέλιος λίθος της Talmud Tora Agadol θα τεθεί την Κυριακή 30/7/1899 στις 10 η ώρα α λα τούρκα
Κατά τη διάρκεια της οικοδόμησης το σχολείο Talmud Tora αναφέρεται ότι λειτουργούσε κοντά στην Αγ. Θεοδώρα. Εδώ ο γιατρός Παπάζογλου προσδιορίζει το σπίτι του σε σχέση με το σχολείο.
Στη μνήμη του Σαούλ Μοδιάνο η χήρα του Fakima και τα παιδιά του πρόσφεραν 1000 φράγκα για την κατασκευή του εϊχάλ όπου μέσα θα φυλάσσονται οι κύλινδροι με τους νόμους.
Σ' όλη τη διάρκεια αυτών των χρόνων η ροή δωρεών για την ανοικοδόμηση της συναγωγής είναι συνεχής.
Στις 12/5/1904 η επιτροπή για την οικοδόμηση του ναού, η οποία, σημειώνει, δεν θα πρέπει να συγχέεται με την σχολική επιτροπή που έχει το ίδιο όνομα, ευχαριστεί όλους όσους έγιναν χορηγοί της προσπάθειας. 200.000 φράγκα μέχρι στιγμής έχουν ξοδευτεί.
Στις 16/5/1904 διορθώνει η εφημερίδα: τα χρήματα που υπολογίζονται είναι τα μισά, 100.000 φράγκα. Μάλιστα υπολογίζεται να μην ξεπεράσουν τις 90.000.
Τον Ιούλιο του 1904 υπολογίζουν τα εγκαίνια σε λίγες βδομάδες.
Τον Οκτώβριο μετατίθενται για τις 10 Νοεμβρίου και τελικά οριστικά τα εγκαίνια θα γίνουν στις 11/12/1904.