Σε μια πόλη που δεν έλειπαν ποτέ οι συναυλίες και οι παραστάσεις, αυτές του Αυγούστου 1909 διέφεραν. Αν μη τι άλλο, γιατί χρειάστηκε ως και σουλτανικό φιρμάνι για την πραγματοποίησή τους.
Από τη Μάρα Νικοπούλου
Facebook:
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=879179279238373&id=204212503401724
Κεντρικοί ερμηνευτές οι τρεις μουσικοί που ποζάρουν εδώ σε αναμνηστική φωτογραφία της επίσκεψής τους στην πόλη.
Βρισκόμαστε 1 χρόνο μετά την επανάσταση των ΝεότουρκωνTον Απρίλιο έχει γίνει η σφαγή στα Άδανα, ο Αμπντούλ Χαμίντ είναι ήδη εξόριστος στη βίλα Αλλατίνι και, μετά και απ’ τους εορτασμούς της επετείου, η «Επιτροπή Βοήθειας στους Πληγέντες των Αδάνων» προχωράει τα σχέδιά της για συναυλία οικονομικής ενίσχυσης.
Πρωτομαθαίνουμε γι’ αυτήν την ιδέα στις 6 Ιουλίου, με τίτλο «Για τους πληγέντες των Αδάνων».
«Μετά από παράκληση του εντιμότατου Καραμπέτ εφέντη, γιατρού του Δήμου, τρεις διάσημοι μουσικοί της Κων/λης -ο βιολιστής Κιαζήμ μπέης, ο τσελίστας Τζεμίλ μπέης, και ο μαέστρος Σιλβέλι, πιανίστας- θα έλθουν να δώσουν στη Θεσσαλονίκη μια συναυλία για οικονομική ενίσχυση των πληγέντων στα Άδανα. Όλα μας τα συγχαρητήρια στον Καραμπέτ Εφέντη και όλες οι ευχές μας για επιτυχία στους τρεις γενναιόδωρους καλλιτέχνες».
Σημειώνουμε ότι ο γιατρός Καραμπέτ είναι Αρμένιος (Καραμπετιάν). Επίσης ο βιολιστής λέγεται Ζεκί Μπέη, το «Κιαζίμ» πρέπει να τους έμεινε κατά λάθος από την άλλη εκδήλωση της επιτροπής, που θα δούμε παρακάτω.
25/7/1909
Ο βαλής έχει τηλεγραφήσει στον Σουλτάνο ζητώντας του να επιτρέψει στον βιολιστή Ζεκί μπέη, τον τσελίστα Τζεμίλ Μπέη και τον μαέστρο και πιανίστα Σελβέλι να έρθουν στην Θεσσαλονίκη. Σήμερα, η JdS ανακοινώνει με χαρά ότι ο Σουλτάνος έβγαλε φιρμάνι δίνοντάς τους μια βδομάδα άδεια ώστε να κάνουν στη Θεσ/νίκη δύο συναυλίες υπέρ των πληγέντων των Αδάνων. Η Επιτροπή συνεδρίασε για να δει πώς θα εξασφαλίσει την επιτυχία των συναυλιών.
Θα συμμετέχουν επίσης ερασιτεχνικοί θίασοι. Επιπλέον, η Επιτροπή αποφάσισε να διοργανώσει μια ομιλία στον Κήπο της Ένωσης, όπου ο Κιαζίμ Νεμίκ και ο Σαμ Λεβύ (της JdS) θα τοποθετηθούν -στα τουρκικά και τα γαλλικά αντίστοιχα- για τα γεγονότα στα Άδανα.
Στα επόμενα φύλλα, η εφημερίδα έχει μόνιμη στήλη για το θέμα -πάντα με τον ίδιο τίτλο: Για τους πληγέντες των Αδάνων.
Στις 29/7/1909, μαθαίνουμε ότι η πρώτη συναυλία θα δοθεί την Δευτέρα 3/16 Αυγούστου. Μια επιτροπή κυριών έσπευσε να βοηθήσει στην πώληση εισιτηρίων. Τα ονόματα των κυριών αυτών αλλά και της Οργανωτικής Επιτροπής παρατίθενται με αλφαβητική σειρά. Επισημαίνουμε μόνον μερικά: κα Αμπντουλά (μάλλον η σύζυγος του Μικελίνο), η σύζυγος του τραπεζίτη Φελίξ Αμάρ, κα Μάγιερ (του ταμία της Οθωμανικής Τράπεζας). Επίτιμος πρόεδρος της Ο.Ε., ο βαλής. Πρόεδρος, ο Οσμάν Μπέη, διευθυντής Τομέα Δημοσίων Έργων. Στα μέλη, εκπρόσωποι όλων των εθνοτήτων και των δογμάτων.
Το ενημερωτικό που δημοσιεύεται στις 12/8/1909, μας πληροφορεί ότι δεν υπάρχουν πια ούτε θέσεις, ούτε εισιτήρια. Η Επιτροπή συνεχίζει να λαμβάνει δωρεές. Μεταξύ αυτών του Μεχμέτ Καπαντζή (25 λίρες).
Οι καλλιτέχνες θα φτάσουν σήμερα το βράδυ, θα τους υποδεχτεί αντιπροσωπεία της Επιτροπής.
Μετά από γενική απαίτηση, σκέφτονται μήπως στην δεύτερη συναυλία προσθέσουν και ανοιχτή εκδήλωση στον Κήπο της Ένωσης -θα το αποφασίσουν αφού συνεννοηθούν με τους καλλιτέχνες.
Μέχρι στιγμής έχουν μαζέψει 635 λίρες, ελπίζουν να φτάσουν στις 800, κι έχουν στείλει ενημερώσεις σε διάφορες επιχειρήσεις και φορείς ζητώντας δωρεές. Η Ισραηλιτική Λέσχη «Φιλανθρωπία» ανταποκρίθηκε πρώτη στέλνοντας 10 λίρες κι ένα γράμμα: «Συγκινημένοι από την δεινή κατάσταση των δυστυχισμένων στα Άδανα, τα μέλη της Λέσχης αισθανόμαστε υποχρέωσή μας να σας αποστείλουμε το ποσό των 10 λιρών»
Ποιοι είναι αυτοί οι περίφημοι μουσικοί της Αυλής του Σουλτάνου που φτάνουν απόψε;
O πιανίστας Ίταλο Σελβέλι (1863-1918) γεννήθηκε στην Κων/λη από ιταλό πατέρα και συριανή μητέρα. Σπούδασε στο Παλέρμο και επιστρέφοντας στην Πόλη διηύθυνε όπερες και οπερέτες (μεταξύ άλλων στο Concordia). To 1891 έγινε διευθυντής του ωδείου Τοπ-Χανέ και της πρώτης μη στρατιωτικής μπάντας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, σύμφωνα με τη Wiki. Το 1909 (λίγο πριν έρθει στη Θεσ/νίκη) συνέθεσε το εμβατήριο του σουλτάνου Μεχμέτ.
Ο 29χρονος τότε Κωνσταντινουπολίτης Osman Zeki Ungor ήταν το πρώτο βιολί στην Οθωμανική Αυτοκρατορική Ορχήστρα. Κάποια χρόνια μετά, συνθέτει τον τουρκικό εθνικό ύμνο, και μετακομίζει στην Άγκυρα για να αναλάβει πρώτος διευθυντής της Προεδρικής Συμφωνική Ορχήστρας της Τουρκίας. Πρωτοστάτησε στη δημιουργία αυτού που τώρα είναι το Κρατικό Ωδείο και στη νομοθέτηση κρατικών υποτροφιών για να σπουδάζουν στο εξωτερικό νεαροί καλλιτέχνες. Πέθανε το 1958.
Ο Τζεμίλ Μπέης (1873-1916), επίσης κωνσταντινουπολίτης, σπούδασε πρώτα βιολί και κανονάκι. Λέγεται, όμως, ότι μπορούσε να πιάσει και να παίξει οποιοδήποτε έγχορδο (λάφτα, ταμπουρά, τσέλο, κεμεντζέ), αλλά και ζουρνά. Πέθανε αλκοολικός το 1916, αλλά υπάρχουν πολλές ηχογραφημένες εκτελέσεις του.
Και οι τρεις, την εποχή που ήρθαν στη Θεσσαλονίκη, ήταν ήδη αξιωματικοί του Οθωμανικού στρατού (κάπως σαν τους δικούς μας Ολυμπιονίκες, υποθέτω).
Επιστροφή στις λεπτομερέστατες ενημερώσεις της JdS.
15/8/1909: “Η μεγάλη συναυλία οικονομικής ενίσχυσης των πολλών θυμάτων μίας από τις πιο φρικτές τραγωδίες που καταγράφονται στην ιστορία θα γίνει αύριο το βράδυ. Η Θεσσαλονίκη, όπως πάντα σε παρόμοιες περιστάσεις, ξεπέρασε τον εαυτόν της σε γενναιοδωρία: οι δωρεές συνέρρεαν από τις πρώτες μέρες και ο κατάλογος όσων επιθυμούν να συνεισφέρουν μεγαλώνει […]»
Η δεύτερη συναυλία θα γίνει την προσεχή Κυριακή. Θα προηγηθεί μεγάλη λαϊκή γιορτή στις 5 το απόγευμα. Η τιμή εισόδου είναι πολύ χαμηλή, 5 πιάστρες [σημ: το φύλλο της εφημερίδας κοστίζει 1 πιάστρα]. Έτσι, θα μπορέσουν και τα πιο «ταπεινά πορτοφόλια να συμμετέχουν σ’ αυτή την όμορφη γιορτή, όπου μεταξύ άλλων ατραξιόν, θα προσφέρει στο κοινό την πρώτη εκτέλεση του νέου αυτοκρατορικού εμβατηρίου που θα παίξει η στρατιωτική μπάντα»
Η επίσημη συναυλία θα αρχίσει στις 10 και θα ακολουθήσει χορός. Τιμές: πολυθρόνες=25 πιάστρες, καρέκλες=15.
«Μετά από αίτημα μουσουλμανίδων κυριών, την Παρασκευή στις 5μμ θα γίνει συναυλία αποκλειστικά για κυρίες»
-Ο κ. Σερβέλι, συνθέτης του νέου εμβατηρίου, διαθέτει προς πώληση στο κατάστημα «Λούβρο», παρτιτούρες του εμβατηρίου για πιάνο.
-Η Φιλόπτωχος Μουσουλμανίδων Κυριών προσέφερε 5 λίρες συνοδευόμενες με ένα άκρως συγκινητικό σημείωμα.
-Ο Πουάρ, διευθυντής λιμένος, προσέφερε 30 λίρες. Παρότι, ως γνωστόν, είναι πολύ ταπεινός, «δεν μπορούμε να μην αποκαλύψουμε αυτή την πράξη που δείχνει την ευγενική και ιπποτική καρδιά του».
«Ανακοίνωση: Η Επιτροπή Βοηθείας, σύμφωνα με τους κανόνες που ισχύουν σε παρόμοιες περιστάσεις, παρακαλεί τις κυρίες που έχουν θέση στην πλατεία να μην φορούν καπέλο στην συναυλία [δείτε σχετικά εδώ https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=822740678215567&id=204212503401724]. Παρακαλείσθε επίσης να βρίσκεστε στις θέσεις σας στις 9.30, οι πόρτες θα κλείνουν πριν την έναρξη κάθε μέρους.
Καθότι η Επιτροπή αποφάσισε η συναυλία να γίνει στην χειμερινή αίθουσα και όχι στην θερινή όπως είχε αρχικά οργανωθεί, το κοινό παρακαλείται να μην επιμένει για τον αριθμό θέσης της β’ κατηγορίας. Οι θέσεις έχουν τροποποιηθεί. Για τον ίδιο λόγο έχει τροποποιηθεί ελαφρώς και το πρόγραμμα».
Το ρεπορτάζ από αυτήν την πρώτη συναυλία θα το δούμε άλλοτε, για την ώρα βάζουμε τις πληροφορίες για την δεύτερη:
Θα γίνει την Κυριακή στις 10 μμ. Εισιτήριο για την είσοδο στον Κήπο από τις 8.30=5 πιάστρες. Η στρατιωτική μπάντα θα παίζει συνέχεια. Θα ρίξουν βεγγαλικά. Θα γίνει λαχειοφόρος αγορά -1000 λαχνοί, οι 500 κερδίζουν. Εισιτήρια πωλούνται στα γραφεία της «Ζερμάν», στο κατάστημα «Λούβρο», στο πολυκατάστημα Στάιν [Σημ: στην παλιά του θέση], και στο κομμωτήριο του Αλή Μπέη στην πλατεία Ελευθερίας. Κοστίζουν 25 και 15 πιάστρες.
-Στις δωρεές ξέχασαν να αναφέρουν 25 λίρες από τα μεταλλεία Θάσου, και 50 λίρες από το Κομιτάτο Ενώσεως και Προόδου.
-Μέχρι χτες είχαν μαζέψει 915 λίρες. Υπολογίζουν, με τη γιορτή και την συναυλία της Κυριακής, να βγάλουν καθαρά 1000.
22/8/1909
Η χτεσινοβραδινή, δεύτερη, συναυλία με την συμμετοχή των καλλιτεχνών από την αυλή του Σουλτάνου είχε την ίδια επιτυχία με αυτήν της Δευτέρας. Το πρόγραμμα περιείχε πολλά κομμάτια κλασικής μουσικής εκτελεσμένα με το γνωστό ταλέντο και την μαεστρία αυτών των εξαιρετικών καλλιτεχνών. Για δεύτερη φορά, οι Σελβέλλι, Τζεμίλ και Ζεκί γνώρισαν χτες τον θρίαμβο που τους αξίζει. Το κοινό μας τους επεφύλασσε θερμό χειροκρότημα και ζητωκραυγές. Οι γνώστες μαγεύτηκαν με την δεξιοτεχνία με την οποία ο βιολιστής Ζεκί χειρίζεται τόσο μελωδικά το δοξάρι του, ιδίως στο Rondo Capricioso του Σαιν Σανς.
Η συναυλία που είχε δοθεί την Παρασκευή για την Μουσουλμανίδες Κυρίες απέφερε 55 λίρες.
Η JdS συνεχίζει με τίτλο «Στον Κήπο της Ενώσεως». Η γιορτή που δόθηκε χτες βράδυ για οικονομική ενίσχυση των πληγέντων στα Άδανα συγκέντρωσε μεγάλο πλήθος, που παρέμεινε εκεί μέχρι πολύ αργά, χάρτη στις διάφορες ατραξιόν. Ο κήπος είχε διακοσμηθεί ειδικά για την περίσταση. Η στρατιωτική μπάντα είχε ευχάριστο ρεπερτόριο. Στο σούρουπο έπεσαν πυροτεχνήματα...
[Περίεργη η επιλογή της λέξης «γιορτή» για συναυλία που γίνεται για τέτοιο σκοπό]
Την ίδια μέρα, με τίτλο «Η μουσική στην Τουρκία», δημοσιεύεται μεγάλη συνέντευξη του Σελβέλι.
24/8/1909
«Αναχώρηση των καλλιτεχνών» Έφυγαν με το αυστριακό πλοίο «Κάστωρ». Τους αποχαιρέτησαν τα μέλη της Επιτροπής Βοηθείας, ευχαριστώντας τους ξανά για την συμμετοχή τους στις γιορτές που έγιναν στην πόλη [να ‘τη πάλι η λέξη]. Ο Δήμος προσέφερε στον Ζεκί ένα βιολί μεγάλης αξίας, από φημισμένο Ιταλό κατασκευαστή. «Αποκτήθηκε μόνο με 300 φράγκα αλλά η πραγματική αξία του είναι τετραπλάσια», συμπληρώνει η εφημερίδα, προφανώς για να μην θεωρηθεί ότι τα χρήματα που μαζεύτηκαν πήγαν σε δώρα.
Για τα χρήματα όμως υπάρχει και ειδική αναφορά ακριβώς από κάτω, με τον κλασικό πια τίτλο «Για τους πληγέντες των Αδάνων» Η Επιτροπή συνεδρίασε για να υπολογίσει έσοδα-έξοδα και να συζητήσει τι θα γίνει το εναπομείναν ποσό. «Φαίνεται ότι η πλειοψηφία της Επιτροπής ήταν αντίθετη με το σχέδιο να δοθεί το ποσό (20.000 φράγκα) στην Κεντρική Επιτροπή της Κων/λης. Υπερίσχυσε η ιδέα τα χρήματα αυτά να κρατηθούν και να χρησιμοποιηθούν για υποτροφίες μερικών ορφανών στο όνομα της Θεσσαλονίκης».
12/9/1909
«Η Επιτροπή Βοηθείας θα συνεδριάσει εκ νέου απόψε, προεδρεύοντος του εξοχότατου βαλή, για να αποφασίσει πώς θα διαθέσει τις 800 λίρες Τουρκίας που είναι τα καθαρά έσοδα των συναυλιών που δόθηκαν για την οικονομική ενίσχυση των πληγέντων»
Την απόφαση την μαθαίνουμε ένα μήνα μετά.
10/10/1909
«Στην τελευταία της συνεδρίαση, η Επιτροπή Βοηθείας στους πληγέντες των Αδάνων αποφάσισε να διαθέσει τα έσοδα των συναυλιών δίνοντας 8 υποτροφίες στο όνομα της Θεσσαλονίκης σε ορφανά για να σπουδάσουν στην Κωνσταντινούπολη. Θα επιλεγούν ανάμεσα στα παιδιά των θυμάτων των σφαγών. Ζητήθηκε από τον εξοχότατο Τζαβίντ μπέη, υπουργό Οικονομικών και βουλευτή Θεσσαλονίκης, να δεχτεί να γίνει κηδεμόνας των ορφανών αυτών»
8 υποτροφίες για σχολές που θα μπορούσαν να τους δεχτούν δωρεάν δεν μοιάζει ιδιαίτερα εντυπωσιακό αποτέλεσμα για όλη αυτή την κινητοποίηση…
Ωστόσο, τα βασικά ζητούμενα είχαν επιτευχθεί: Το καθεστώς είπε την άποψή του για τα γεγονότα, οι «επώνυμοι» της Θεσσαλονίκης έδειξαν την ευαισθησία τους, κι ο κόσμος το διασκέδασε…
Το δημοσίευμα της 10 Οκτωβρίου ήταν η τελευταία φορά που εμφανίστηκε το γνωστό τιτλάκι «για τους πληγέντες κ.λπ». Για την ακρίβεια, η λέξη Άδανα εμφανίζεται μόνον μία ακόμα φορά το 1909, κι αυτή σε ψιλοάσχετο θέμα.
Μερικές ειδήσεις ακόμα για τους Σελβέλι.
Στις 27/8/1908: «Μετά από αίτημα της αντιπροσωπείας των φοιτητών, δόθηκε άδεια στην μπάντα της Σχολής Πυροβολικού να τους συνοδεύσει στη Θεσσαλονίκη. Μεταξύ των ταξιδιωτών, βρίσκεται επίσης ο μαέστρος Αύγουστος Σελβέλι. Ήρθε στη Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσει αυτοπροσώπως το νέο εμβατήριο που πρόσφατα αφιέρωσε στους απελευθερωτές της πατρίδας, Νιαζί και Εμβέρ μπέη. Θα το εκτελέσει εδώ η ορχήστρα του Κήπου της Ενώσεως».
Στο διαδίκτυο υπάρχουν τα εξώφυλλα από τις παρτιτούρες του εμβατηρίου που είναι γνωστό και ως «Εμβατήριο του Συντάγματος». Ο Αύγουστος Σαλβέλι (1866-1943) ήταν αδελφός του Ίταλο.
Ο μεγαλύτερος αδελφός τους, ο Φέλιξ (1858-1907), είχε έρθει στη Θεσσαλονίκη δέκα χρόνια νωρίτερα, το 1899. H JdS είχε ανακοινώσει την άφιξή του. Ήταν χορδιστής πιάνων και είναι πολύ πιθανόν το ταξίδι του να ήταν επαγγελματικής φύσης.