«Παρακολουθούμε» τον μηχανικό Γ.Α. Δημητριάδη που υπηρέτησε σε δημόσιες θέσεις στη Θεσσαλονίκη για τουλάχιστον 28 χρόνια με το όνομά του να εμφανίζεται σε σχέση με διάφορα έργα. Στην JdS αναφέρεται επίσης ως αρθρογράφος σε επιστημονικό περιοδικό του Βελγίου, αλλά και ως εφευρέτης.
Από ένα εντελώς διαφορετικό (και κυριολεκτικά τεράστιο) έργο της νεότητάς του, οδηγούμαστε στη συμπλήρωση του βιογραφικού του.
Τα στοιχεία αυτά μας δίνουν μια ιδέα για την ευρεία δράση που είχε ένας πολυπράγμων επιστήμονας της εποχής αλλά και μια εικόνα για τα δημόσια έργα στα 1900-1910.
Από τη Μάρα Νικοπούλου
Facebook:
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=897335490756085&id=204212503401724
Η πρώτη αναφορά της JdS στον Δημητριάδη, είναι στις 29/5/1899 σε ένα θέμα που την ενδιαφέρει πολύ -την διαπλάτυνση της παραλιακής. ‘Ετσι, με την ευκαιρία, παίρνουμε ξανά μια εικόνα από την καμπάνια που έκανε η εφημερίδα για το έργο αυτό.
«Από την εκλογή του ως δήμαρχος, ο εξοχότατος Χαμντί μπέης δεν σταματά στιγμή να ασχολείται με το καλό της πόλης. Για την ώρα, τον απασχολούν κυρίως τρία θέματα: η δημιουργία αποχετευτικού δικτύου, η ευθυγράμμιση των οδών και η διαπλάτυνση της παραλιακής. Από αυτά τα τρία, αναμφίβολα το τελευταίο είναι αυτό που θα προσφέρει αξιοσημείωτα στον καλλωπισμό της πόλης μας.
Επίσης, ο Εξ. Χαμντί κάλεσε την Εταιρεία Λιμένος να παρουσιάσει έναν προϋπολογισμό για τις διάφορες εργασίες που απαιτούνται για την διαπλάτυνση της παραλιακής. Ο δρόμος θα φαρδύνει κατά περίπου 12 μέτρα, από τον Λευκό Πύργο ως την υπό κατασκευή προβλήτα Α του λιμανιού.
Οι προϋπολογισμοί που κατατέθηκαν στον Δήμο δόθηκαν για αξιολόγηση σε μια τεχνική επιτροπή που την αποτελούν οι κύριοι Μπαρούχ, μηχανικός του τομέα Γεφυρών+Οδοποιίας του Παρισιού. Κιπέρς, διευθυντής της Εταιρείας Υδάτων. Δημητριάδης, αυτοκρατορικός επίτροπος της Εταιρείας Υδάτων. Χοκγκράσελ, επιθεωρητής έργων των Ανατολικών Σιδηροδρόμων, Λ. Τανάντ, διευθυντής της γραμμής των Ενωτικών, και τον Μενεξέ, πολιτικό μηχανικό του Δήμου.
Μετά από ενδελεχή εξέταση όσων απαιτούνται για την διαπλάτυνση, οι κύριοι αυτοί ανακοίνωσαν ομόφωνα ότι τα κόστη που παρουσιάστηκαν από την Εταιρεία Λιμένος είναι απολύτως λογικά.
Είχαμε την τύχη να συναντήσουμε ένα μέλος της επιτροπής που μας έδωσε συμπληρωματικές πληροφορίες:
Το συνολικό κόστος της διαπλάτυνσης (με τις επιχωματώσεις, τα τοιχία και τις αποχετεύσεις) θα ανέλθει σε 680.000 φράγκα. Aπό αυτά ο Δήμος θα αφαιρέσει τις 120.000 που προβλέπονται για την πλακόστρωση. Οι εργασίες θα ολοκληρωθούν την ίδια εποχή με αυτές του λιμανιού, δηλαδή προς το τέλος του 1900.
O συνομιλητής μας μάς διαβεβαίωσε ότι καμία άλλη εταιρεία δεν θα μπορούσε να δώσει τόσο συμφέρουσα πρόταση. Μισό εκατομμύριο θα πήγαινε μόνον για την αγορά των απαραίτητων υλικών για να ολοκληρωθούν οι εργασίες στην παραλιακή.
Αν η Εταιρεία Λιμένος δεν είχε εύκαιρα τα υλικά που έχει, ο προϋπολογισμός θα ήταν πολύ μεγαλύτερος.
Θα είναι συνετό ο Δήμος να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία που του προσφέρεται να προχωρήσει σ’ αυτό το κολοσσιαίο έργο με τόσο χαμηλό κόστος. Μετά θα είναι πολύ αργά, και γνωρίζετε ότι η Θεσσαλονίκη θα έχει τεράστιο όφελος αποκτώντας μια μεγαλύτερη προκυμαία από αυτή την στενή που έχουμε τώρα.
Ο εξοχότατος Χαμντί μπέης, καθώς είναι προικισμένος με μεγάλη διορατικότητα, σίγουρα θα έχει αντιληφθεί πλήρως τα πολλά πλεονεκτήματα που θα έχει αν αναθέσει το έργο της παραλιακής στην Εταιρεία Λιμένος.
Πιστεύω ότι είναι απολύτως περιττό να πω ότι δεν διαφημίζω τον κ. Μπαρτισόλ. Δεν υπάρχει λόγος. Αυτό που επιθυμώ διακαώς είναι να ομορφύνει η μικρή μας Θεσσαλονίκη. Και με έναν άνδρα σαν τον Χαμντί μπέη επικεφαλής του Δήμου, αυτό το όνειρο πολλών Θεσσαλονικιών έχει 90% παραπάνω πιθανότητες να πραγματοποιηθεί»
Υπογράφει ο «Χ…» -ίσως είναι ο ίδιος που εμφανίζεται αργότερα ως «πολιτικός μηχανικός Χ».
Αποσπάσματα από το ίδιο άρθρο και από άλλα σχετικά με το θέμα άρθρα δημοσιεύονται ξανά σε μια σύνοψη στις 15/11/1900, 19 μήνες μετά, όπως τονίζει ο «θυμωμένος» Σαμ Λεβύ που το υπογράφει.
Το δημοσίευμα της 25 Σεπτεμβρίου 1899 εστιάζει στον ίδιο τον Γ.Α. Δημητριάδη. Εκείνη την εποχή είναι ακόμα επίτροπος στην Οθωμανική Εταιρεία Υδάτων Θεσσαλονίκης και η εφημερίδα μάς πληροφορεί ότι μόλις δημοσίευσε στo βελγικό περιοδικό “La Technologie Sanitaire” μία επιστημονική μελέτη για το νερό στη Θεσσαλονίκης και τις νέες τεχνολογίες σχετικά με τα αρτεσιανά πηγάδια.
«Η μελέτη αυτή», γράφει, «που ο συγγραφέας την δούλευε 4 χρόνια, έκανε μεγάλη αίσθηση στον κόσμο των μαθηματικών».
Ο κ. Γ. Δημητριάδης, έχει πάθος με την άλγεβρα και φαίνεται ότι ανακάλυψε νέους τύπους για να αναγνωρίζουμε τη φύση των {??] υπόγειων υδάτων -γενικά, τα χαρακτηριστικά τους.
Δεν μπόρεσα να βρω το περιοδικό και το άρθρο. Περιέχεται όμως στον κατάλογο της Library of the Surgeon General's Office στην Ουάσινγκτον (που αργότερα ονομάστηκε Στρατιωτική Βιβλιοθήκη Ιατρικής και τώρα λέγεται Εθνική Βιβλιοθήκη Ιατρικής).
Λίγες μέρες μετά, την 1η Οκτωβρίου 1900, ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον δημοσίευμα: Στο τζαμί της Αγίας Σοφίας της Θεσσαλονίκης θα γίνουν σημαντικές εργασίες αναστήλωσης. «Σύμφωνα με τον προϋπολογισμό που συνέταξε ο εφέντη Δημητριάδης, βοηθός αρχιμηχανικού του βιλαετίου, το κόστος θα ανέλθει στις 570.000 πιάστρες».
Εδώ ο Δημητριάδης φαίνεται να είναι υπάλληλος της Νομαρχίας. Υπενθυμίζουμε ότι εκείνη την εποχή το φύλλο της εφημερίδας κοστίζει 1 πιάστρα.
Ας σημειώσουμε επίσης ότι δεν είναι ξεκάθαρο ποιες εργασίες αφορά ο προϋπολογισμός (συνεπώς και το άρθρο), ούτε ποιες από αυτές εκτελέστηκαν . Επόμενη αναφορά σε εργασίες στην Αγία Σοφία είναι το σουλτανικό φιρμάνι για την αποκατάστασή της (Ιούνιος 1904). Πιθανότατα, δηλαδή, χρειάστηκαν 4 χρόνια για να δοθεί το πράσινο φως για την έγκριση του προϋπολογισμού… Οι εργασίες αναστήλωσης που γνωρίζουμε ξεκίνησαν ακόμα αργότερα -το 1907- και δεν ξέρουμε αν, και σε ποιο βαθμό, συμμετείχε σε αυτές ο Δημητριάδης, πέρα από την πιθανή εμπλοκή του λόγω της θέσης που κατείχε.
Στις 3/6/1901, ο Δημητριάδης -με την ιδιότητα του μηχανικού του βιλαετίου ακόμα, συνοδεύει- μαζί με τον αρχιμηχανικό Χαλίμ Εφέντη, τους εκπροσώπους βελγικής εταιρείας στην οποία το Υπ. Δημοσίων Έργων ανέθεσε την κατασκευή γέφυρας στον Αξιό στο Γευγελή. «Γνωρίζουμε πόσο θα ευχαριστηθούν ιδίως οι κάτοικοι του Γευγελή με την είδηση για την κατασκευή της γέφυρας, καθώς μέχρι τώρα αρκούνταν στις βάρκες για να διασχίσουν τον Βαρδάρη και να μεταφέρουν τα εμπορεύματά τους», γράφει η JdS.
Αυτήν και άλλες γέφυρες στον Αξιό θα τις ξανασυναντήσουμε αργότερα.
Ωστόσο, τη μεγαλύτερη αξία στην προσπάθεια σύνθεσης του βιογραφικού του, έχει το δημοσίευμα του Απριλίου 1902. Ο Δημητριάδης γίνεται αρχιμηχανικός του βιλαετίου στη θέση του Χαλίμ Εφέντη και με αυτή την αφορμή η εφημερίδα συμπληρώνει: «Ο νέος αξιωματούχος είναι πολύ γνωστός σε όλους και θεωρούμε περιττό να αναφέρουμε εδώ όλα τα σπουδαία χαρακτηριστικά του. Ας θυμηθούμε, παρόλ’ αυτά, ότι ο Δημητριάδης Εφέντη σπούδασε στο Πολυτεχνείο του Παρισιού όπου ξεχώριζε για την σπάνια ευφυία και την αντίληψή του. Εδώ και 28 χρόνια, έθεσε στην υπηρεσία της κυβέρνησης τα ταλέντα και τις ευρείες τεχνικές γνώσεις του. Eπίσης, ποτέ δεν του έλειψε η αποδοχή και η συμπάθεια.
Τέσσερα χρόνια τώρα, δημοσιεύει στο παρισινό περιοδικό “Technologie Sanitaire”(Τεχνολογία Υγιεινής») πολύ τεκμηριωμένα χρονικά για τη διανομή ύδατος στην Θεσσαλονίκη και τους νέους τύπους αρτεσιανών φρεάτων. Ο κύριος Κολινιόν, γενικός επιθεωρητής Γεφυρών και Οδοποιίας της Γαλλίας, ο κύριος Φλαμάν, γενικός διευθυντής Δημοσίων Έργων και των Ορυχείων Αλγερίας, όπως και άλλοι μηχανικοί της Ευρώπης και της Αμερικής συνεχάρησαν τον Δημητριάδη για τα άρθρα αυτά και του έστειλαν φωτογραφίες τους. Μάλιστα ο κ. Φλαμάντ στο τελευταίο του έργο αναφέρει τον Δημητριάδη εξυμνώντας τον.
Πάνε 21 χρόνια που ο εφέντη Δημητριάδης εργάζεται στην Θεσσαλονίκη και πάντα χαίρει της φιλίας και της εκτίμησης όσων τον γνωρίζουν Έτσι, οι πολλοί φίλοι που μετράει στην πόλη μας, έτρεξαν με ειλικρινή χαρά να τον συγχαρούν με την ευκαιρία της νέας διάκρισής του.
Απευθύνουμε στον εντιμότατο εφέντη Δημητριάδη τα πιο θερμά μας συγχαρητήρια»
Με βάση τα 28 χρόνια προϋπηρεσίας του (τα 21 από τα οποία στη Θεσσαλονίκη) υπολογίζουμε ότι πρέπει να έχει γεννηθεί γύρω στο 1850-1854. Η JdS δεν αναφέρει το πού γεννήθηκε όμως -υποψιαζόμαστε όχι στην Θεσσαλονίκη.
Η εφημερίδα αναφέρθηκε για δεύτερη φορά στα άρθρα του στο περιοδικό, ξέχασε όμως να πει ότι πριν διοριστεί στην Θεσ/νίκη είχε εκδώσει ένα δίτομο έργο με τίτλο «Στοιχεία Γεωμετρίας, Θεωρητικής, πρακτικής και εφηρμοσμένης», Α και Β μέρος, το 1874 και 1876.
Υπάρχει στη βιβλιοθήκη του ΑΠΘ, κι έτσι μπορούμε να δούμε τα εξώφυλλά τους και τις αντίστοιχες αφιερώσεις.
Στο β’ μέρος, βέβαια, δεν είναι ξεκάθαρα αφιέρωση -πιο πολύ σαν αναφορά της χορηγίας, φαίνεται. Έχει μια σημασία αν σκεφτεί κανείς ότι το 1876 ο Δημητριάδης πρέπει να ήταν ήδη κρατικός υπάλληλος. Και χορηγός του ήταν ο σπουδαιότερος -μαζί με τον Χρ. Ζωγράφο- Έλληνας ευεργέτης [λίγα περισσότερα για τον Γ. Ζαρίφη εδώ
https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B5%CF%8E%CF%81%CE%B3%CE%B9%CE%BF%CF%82_%CE%96%CE%B1%CF%81%CE%AF%CF%86%CE%B7%CF%82?fbclid=IwAR0ewmRn1OMl5ql1XXd-1mhSN1pPS1UXpwLUQhK-7MH9cZcIQ8PYdtFkCnY
Πίσω στα βιβλία… Ο Δημητριάδης αγαπάει πολύ τα Μαθηματικά γενικώς. Αντιπαθεί, όμως, εξίσου πολύ τον μέχρι τότε τρόπο διδασκαλίας τους και τα διάφορα συγγράμματα που εστιάζουν στην θεωρία και αγνοούν παντελώς την καθημερινή πρακτική εφαρμογή τους. «Οι συγγραφείς αυτών ταύτα συγγράφοντες υπέθετον φαίνεται ότι όλος ο κόσμος έμελλε να σπουδάσει ειδικώς τα υψηλά μαθηματικά», γράφει στην εισαγωγή. Επί τέλους, λίγο-πολύ, η κατάσταση στην Ευρώπη διορθώθηκε και πολλοί είδαν την ανάγκη για απλοποίηση και διάδοση των μαθηματικών, γράφοντας ειδικά συγγράμματα τεχνικά, βιομηχανικά και πρακτικά. Αυτό τον δρόμο έρχεται να ακολουθήσει και ο Δημητριάδης, αποφασίζοντας να συντάξει μαθηματική σειρά, με πρώτο βιβλίο αυτό της Γεωμετρίας που είχε εξαγγείλει ήδη εδώ και 4 χρόνια -καθυστέρησε για να μπορέσει να το εκδώσει μόνος του. Βεβαίως περιέχει και θεωρία και μπορεί, χωρίς να είναι υποδεέστερο, να χρησιμοποιηθεί και στο τωρινό σύστημα διδασκαλίας. Επιπλέον χρησιμοποιείται και ως πρακτικό εργαλείο, αν πάρει κάποιος τις προτάσεις και τις εφαρμογές πρακτικής Γεωμετρίας και Τοπογραφίας. Ειδικότερα για τα ελληνικά σχολεία, έχει σημειωμένα με αστερίσκους αυτά που πρέπει να διαλέξει ο δάσκαλος.
Μόνο που για την σωστή και ωφέλιμη χρήση αυτού του συστήματος χρειάζονται εργαλεία. Κι έτσι κατασκεύασε όργανα σε σμίκρυνση για τα μεταχειρίζεται ο δάσκαλος στην παράδοση. Κι αυτά τα όργανα θα τα παρέχει δωρεάν στα σχολεία που θα παραδεχτούν το σύστημά του – «μετά μεγάλης ζημίας χρηματικής και πόνων εκτελέσαντες ταύτα». Η τιμή του βιβλίου φαίνεται κάπως υπερβολική, αλλά και αυτή μέτρια θα τους φανεί αν αναλογιστούν τον σκοπό του και τις υπέρογκες δαπάνες που έκανε, γράφει τον Αύγουστο 1874 ο Δημητριάδης, στα είκοσι-τέσσερά του.
Στο σχέδιο βλέπουμε τη συλλογή των οργάνων, και το τέλος της εισαγωγής του Β’ τόμου.
Λίγο πριν διοριστεί στην Θεσσαλονίκη, το 1881, θα εκδώσει σε φυλλάδιο ένα επεξεργασμένο έργο του, σε τελείως διαφορετικό τομέα. Θα το δούμε στο τέλος.
Μια παρένθεση για την οικογένειά του: «Έρχεται στη Θεσσαλονίκη ο Δημητριάδης Εφέντη, πολιτικός μηχανικός στα Πριγκηπόννησα της Κωνσταντινούπολης, και αδελφός του εντιμότατου Δημητριάδη Εφέντη του αρχιμηχανικού του βιλαετίου μας. Αποστολή του να διαιρέσει την μεγάλη έκταση των 10.000 τετραγωνικών πήχεων που ανήκει στους κληρονόμους του Τζεβάντ Πασά. «Στην ωραία τοποθεσία που εκτείνεται από το Ξενοδοχείο Ιμπεριάλ ως το χυτήριο Μινασιάν, προτείνεται να χτιστούν ‘πολυκατοικίες’ σαν αυτές που έχτισε το κράτος κοντά στον Λευκό Πύργο».
Έξι χρόνια μετά, η είδηση ενός θανάτου. Ο Α. Δημητριάδης, αδερφός του αρχιμηχανικού πεθαίνει στην Κωνσταντινούπολη. Δεν ξέρουμε αν πρόκειται για τον πολιτικό μηχανικό που αναφέρθηκε πριν, ή για άλλον αδελφό.
Όχι σχετικό με το θέμα μας, αλλά έχει ενδιαφέρον η τοποθεσία που πρόκειται να διανεμηθεί ανάμεσα στους διάφορους κληρονόμους: Πρόκειται για το φιλέτο όπου χτίστηκε αργότερα το Σπλέντιτ μέχρι το σινεμά Πατέ. Δεν φτιάχτηκαν δηλαδή οι προτεινόμενες πολυκατοικίες. Όμως, τότε, το 1902, λειτουργούσε ακόμα εκεί η ψαραγορά [ήδη με προβλήματα, όπως είχαμε δει εδώ https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=798552537301048&id=204212503401724&__tn__=-R]. Ας τολμήσουμε μια υπόθεση: οι κληρονόμοι αρχίζουν την διαδικασία για τη διανομή. Όταν αυτή ολοκληρωθεί, μπαίνει και η φωτιά που διώχνει την ψαραγορά και ανοίγει τον δρόμο για την ανοικοδόμηση.
Επιστρέφοντας στην JdS, στο 1903, βλέπουμε ότι το έργο της παραλιακής δεν έχει γίνει ακόμα. Η εφημερίδα επανέρχεται αναφέροντας εισαγωγικά ότι οι αναγνώστες θα θυμούνται την «ομηρική καμπάνια» της JdS εδώ και 4 χρόνια. Η τεχνική επιτροπή πλέον συνεδριάζει δυο φορές τη βδομάδα, αποτελείται από τον Χουσεϊν πασά (εκ μέρους του υπουργείου Προϋπολογισμού), τον Δημητριάδη (εκ μέρους του υπουργείου Δημοσίων Έργων) και τον Ζιράρ εκπρόσωπο της εταιρείας που έχει αναλάβει την κατασκευή του λιμανιού. Θα εξετάσει και θα αναθεωρήσει τα σχέδια που έχουν ως τώρα παρουσιαστεί. Θα ολοκληρώσει το έργο της σε ένα μήνα και θα υποβάλει την τελική της αναφορά στο τεχνικό συμβούλιο του υπουργείου Προϋπολογισμού για να πάρει την έγκριση του σουλτάνου. Κάποιες λεπτομέρειες του έργου: Τώρα η παραλιακή έχει πλάτος 11,50 ως 12 μέτρα. Αυτό θα γίνει 24 μέτρα, στα 1100 μέτρα που χωρίζουν τον μώλο ως το περιτείχισμα του Λευκού Πύργο. Το πεζοδρόμιο τώρα είναι 2 μέτρα. Θα διπλασιαστεί και θα δενδροφυτευθεί. Θα μπει διπλή γραμμή τραμ μέχρι τον κεντρικό σταθμό. Επιπλέον, «έχουν ληφθεί όλα τα μέτρα για να καταπολεμούνται οι συνέπειες της αύρας που αποκαλείται ‘μπάτης’».
Η γέφυρα του Κρίβολακ αναφέρεται ξανά σε ανασκόπηση των δημοσίων έργων που έγιναν στο βιλαέτι κατά το έτος 1319 (Μάρτιος 1903-Μάρτιος 1904). Άλλες 32 επιδιορθώθηκαν. Μαζί αναφέρονται και μερικά ακόμα ενδιαφέροντα στοιχεία: στρώθηκαν 87 χιλιόμετρα δρόμων και χαράχτηκαν 36 χιλιόμετρα. Εκτός από αυτά τα νέα έργα, έγιναν επιδιορθώσεις σε δρόμους μήκους 65 χιλιομέτρων.
Η γέφυρα του Κρίβολακ καταρρέει με τις καταστροφικές πλημμύρες στις αρχές Απριλίου 1907, όπως και αυτή στο Γευγελή που παρασέρνει 7 άτομα.
Δυο χρόνια αργότερα (1909) θα αντικατασταθεί με έργο των γνωστών μας Μπαρούχ και Αμάρ.
Για να πάρουμε μια ιδέα για την ταχύτητα με την οποία ολοκληρώθηκε το έργο, παραθέτουμε όλο το τεράστιο ρεπορτάζ των εγκαινίων της γέφυρας τον Νοέμβριο του 1903. Μεταφράζεται μόνο μια σύνοψη και κάποια από τα τεχνικά χαρακτηριστικά (με επιφύλαξη για την ορολογία και παράκληση να διορθωθούν τα τυχόν λάθη)
Βρίσκεται στο 148ο χιλιόμετρο της γραμμής της Ανατολής, σε γραφικότατο σημείο. H μέρα της παραλαβής ήταν λίγο συννεφιασμένη αλλά με γλυκιά θερμοκρασία. Τα μέλη της επιτροπής συνόδευαν ο Κιπερς της Εταιρείας Υδάτων και ένας συντάκτης της JdS. Έφτασαν στη γέφυρα που απέχει 15 λεπτά με την ντρεζίνα από τον σταθμό. Είναι εντυπωσιακών διαστάσεων αλλά λεπτή. Στηρίζεται σε 3 βιδωτούς μεταλλικούς πυλώνες κι έχει 4 τραβέρσες των 24,50 μέτρων. Έχει πλάτος 4 μέτρα με σιδηροδοκούς τύπου Ι, καλυμμένους με 15 πόντους σκυρόδεμα κι άλλους 15 πόντους γαρμπίλι. Η κατασκευή αυτή παρουσιάζει πλεονεκτήματα, καθώς οι ξύλινες ποδιές απαιτούν συνεχή παρακολούθηση και συντήρηση.
Τον Απρίλιο επρόκειτο να κατασκευάσουν ξύλινη γέφυρα, αλλά ο φωτισμένος βαλής ήθελε να πάρει την πρωτοβουλία κι έτσι εντός 24 ωρών αποφασίστηκε να κατασκευαστεί μεταλλική. Εμπιστεύτηκαν το έργο στον βελγικό οίκο Φινέ με αξιοσημείωτη δράση στην Ανατολή που πάντα ικανοποιεί τις Αρχές και σέβεται τους όρους και τις ημερομηνίες παράδοσης των έργων.
Λίγα στοιχεία για την ταχύτητα με την οποία έγινε το έργο: Οι μεταλλικοί πυλώνες μπήκαν από τις 10/8 ως τις 3/9. Οι τραβέρσες άρχισαν να μοντάρονται στις 10/9 κι είχαν τελειώσει στις 15/10. Στις 20/10 μπορούσες να διασχίσεις τη γέφυρα. Τα τοιχία φτιάχτηκαν από τις 6 ως τις 25/10. Τα επιχώματα πρόσβασης στη γέφυρα (2000 κυβικών μέτρων) φτιάχτηκαν με την επίβλεψη -και με εργάτες- της τεχνικής υπηρεσίας του βιλαετίου, μέσα σε 10 μέρες. Τα στοιχεία που παραθέτουν, υπογραμμίζεται στο άρθρο, μιλάνε από μόνα τους και δείχνουν πόσο συγκεκριμένες οδηγίες είχαν δοθεί και πόσο δραστήρια ήταν η Διεύθυνση Δημοσίων Έργων. «Το βιλαέτι μας έχει την τύχη να έχει επικεφαλής της Διεύθυνσης τον Οσμάν μπέη, και ο αρχιμηχανικός μας, ο Δημητριάδης εφέντης, προσέφερε επίσης στο έργο τα φώτα του.»
Είναι περιττό, σημειώνει ο υπογράφων Σαμ Λεβύ , να εξυμνήσει τον εκπρόσωπο του Οίκου Φινέ, τον μηχανικό Ζερόμ. Το κάνει όμως, γενναιόδωρα, και μετά περνάει στα της τελετής παράδοσης.
Στη γέφυρα γίνεται έλεγχος με μετρήσεις, οι εργάτες αποχωρούν φωνάζοντας «να ζήσει ο πολυχρονεμένος μας σουλτάνος» και υπογράφεται το πρωτόκολλο παραλαβής. Έχει περάσει μία ώρα και τα στομάχια τους διαμαρτύρονται οπότε πηγαίνουν να φάνε. Οφείλουν προσευχές στον Σουλτάνο και συγχαρητήρια στους εξοχότατους γενικό διοικητή Χιλμί Πασά και βαλή Φεχμί Πασά που λαμβάνουν μέτρα για την ευημερία των αγροτικών πληθυσμών. Περιμένοντας το τρένο να περάσει, πιάνουν δουλειά. Ένας παρευρισκόμενος δηλώνει ότι «Οι δρόμοι και τα δημόσια έργα είναι για τις χώρες ό,τι είναι για το ανθρώπινο σώμα οι φλέβες και οι αρτηρίες. Οι δεύτερες μεταφέρουν το αίμα, δηλαδή τη ζωή. Οι δρόμοι και τα δημόσια έργα είναι τα οχήματα του πλούτου μιας χώρας, δηλαδή ζωτικής σημασίας για τη χώρα». Συμφωνούν όλοι με την παρομοίωση, μπαίνουν στο τρένο και επιστρέφουν στην ώρα τους στην Θεσσαλονίκη. Τα μέλη της επιτροπής εύχονται να έχουν τη χαρά να παρευρεθούν και σε άλλες τελετές παράδοσης σαν αυτή της γέφυρας. Τώρα περιμένουμε να εγκρίνει το Υπουργείο Δημοσίων Έργων τα επόμενα σχέδια που θα προτείνουν ο Οσμάν και ο Δημητριάδης.
Τα χρόνια περνάνε και τον Φεβρουάριο 1909 μαθαίνουμε ότι ο Γ.Α. Δημητριάδης είναι και εφευρέτης. Με τίτλο «Σύγχρονος Χωροβάτης. Εφεύρεση ενός Θεσσαλονικιού», η JdS επανέρχεται σε ένα θέμα που είχε αναλύσει ήδη από τις 8 Δεκεμβρίου 1908 [Δυστυχώς, το συγκεκριμένο φύλλο είναι από τα ελάχιστα μη διαθέσιμα]. Τότε «… ένας συνεργάτης μας είχε μιλήσει αρκετά εκτενώς για ένα απαραίτητο όργανο για την γρήγορη χάραξη δρόμων που ο αρχιμηχανικός του βιλαετίου Γ. Α. Δημητριάδης μόλις εφηύρε. Το βάφτισε Σύγχρονο Χωροβάτη.
Με την πολύ ευνοϊκή γνώμη της τεχνικής επιτροπής των βιλαετίων της Ρούμελης, ο εξοχότατος Χιλμί Πασά -τώρα γενικός διοικητής των βιλαετίων- ανέθεσε στον κ. Cabasson του Παρισιού, κατασκευαστή οργάνων γεωδαισίας και ακριβείας, να κατασκευάσει τους τρεις πρώτους ‘Χωροβάτες’.
Τα τρία όργανα έφτασαν στη Θεσσαλονίκη. Ο εφευρέτης κ. Γ.Α. Δημητριάδης έμεινε εξαιρετικά ικανοποιημένος. Όλοι οι τεχνικοί που είχαν την ευκαιρία να τα εξετάσουν δήλωσαν ότι ήταν τέλεια και έτοιμα να προσφέρουν τεράστιες υπηρεσίας στην εργασία που λέγεται μετατόπιση σταθμών [???].
Ο Δημητριάδης εφέντης έστειλε ένα από τα όργανα στην Κων/λη για να παραδοθεί, μαζί με ένα επεξηγηματικό σημείωμα, στον εξοχότατο Μεγάλο Βεζίρη Χιλμί Πασά, χάρη στον οποίο κατασκευάστηκε.
Σε επόμενο φύλλο θα δημοσιεύσουμε μια ανάλυση του ‘Σύγχρονου Χωροβάτη’. Συμβουλεύουμε τον εφευρέτη του να λάβει όλα τα μέτρα για να κατοχυρώσει την ευρεσιτεχνία του όχι μόνον στην Τουρκία αλλά σ’ ολόκληρη την Ανατολή».
Στα επόμενα φύλλα δεν βρέθηκε το σχετικό αφιέρωμα -τα πολιτικά γεγονότα ήταν σημαντικά και γέμιζαν τις σελίδες.
Επίσης δεν βρέθηκε κάτι για πατέντα «Χωροβάτη» εκείνα τα χρόνια -όχι με αυτό το όνομα, τουλάχιστον.
Βρέθηκε όμως ο κατάλογος που κυκλοφορούσε λίγα χρόνια αργότερα ο οίκος Cabasson. «Είδη χαρτοπωλείου», λέει, αλλά σ’ αυτά περιέχονται και όργανα ακριβείας, ενώ στην πρώτη σελίδα αναφέρει ότι προμηθεύει, μεταξύ άλλων, τα:
-Υπουργείο Δημοσίων Έργων
-Εθνική Σχολή Γεφυρών και Οδοποιίας
-Εθνική Σχολή Ορυχείων
-Υπουργεία Γεωργίας και Εργασίας
-Διεύθυνση Δασών
-Εταιρείες Σιδηροδρόμων
-Ασφαλιστικές Εταιρείες,
-Πρεσβείες και άλλα…
Στο δημοσίευμα για τον χωροβάτη, ο τίτλος ήταν «Εφεύρεση ενός Θεσσαλονικιού». Και, πράγματι, μετά από τόσα χρόνια στην πόλη, ο Γ. Α. Δημητριάδης σίγουρα μπορεί να θεωρηθεί Θεσσαλονικιός.
Στον 1 χρόνο ακόμα που κυκλοφορεί η JdS βρίσκουμε μόνον παρόμοιες αναφορές όπου ο Δημητριάδης επιθεωρεί έργα -κυρίως στην κοιλάδα του Βαρδάρη- και δείχνουν ότι παραμένει στη θέση του αρχιμηχανικού και κατά την ταραγμένη περίοδο μετά το κίνημα των Νεότουρκων . Στην «Μακεδονία» δεν βρέθηκαν αναφορές και δεν γνωρίζουμε τι έγινε μετά το 1912.
Το βιογραφικό του συμπληρώνεται από τα στοιχεία που συνοδεύουν την παρουσίαση της έκδοσης «To Πανόραμα των Τειχών της Θάλασσας του Μαρμαρά από τον Εφέντη Δημητριάδη», με πρόλογο της Zeynep Kiziltan (διευθύντρια Αρχαιολογικού Μουσείου Κων/λης) [έκδοση: Koç Üniversitesi Stavros Niarchos Vakfi Geç Antik Çag ve Bizans Arastirmalari Merkezi / Istanbul Arkeoloji Müzeleri / TC Kültür Bakanligi, Istanbul, 2019]
Γυρνάμε πίσω κάποιες δεκαετίες, λοιπόν, στα 1873 ή 1875 και βρίσκουμε τον Γ.Α. Δημητριάδη να υπογράφει μια ακουαρέλα με πλάτος 48 εκατοστά και μήκος 28 μέτρα (δεν είναι τυπογραφικό λάθος!) που αναπαριστά τα τείχη του Μαρμαρά σε όλη τους την έκταση. Φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη του Αρχ. Μουσείου Κων/λης και ως τώρα ήταν προσβάσιμη μόνον σε ερευνητές. Η πολυτελής συνέκδοση του Ιδρύματος Στ. Νιάρχου (του παν/μιου Koç) με το Μουσείο και τον Οργανισμό Τουρισμού) περιλαμβάνει πολύπτυχο με το τεράστιο πανόραμα και δυο τόμους με κείμενα και αξιολογήσεις του.
Ψάχνοντας στο γκούγκλ, μέχρι στιγμής, δεν βρέθηκε το εξώφυλλό της. Από το σύντομο βιογραφικό όμως μαθαίνουμε ότι ο Δημητριάδης Εφέντη [G.A. Demetriades], “Oθωμανός/Τούρκος χαρτογράφος και αρχιμηχανικός» πέθανε το 1917.
Το βιογραφικό με κάποιες παρατηρήσεις:
«Ο εφέντης Δημητριάδης ήταν Έλληνας Oθωμανός, γιος του εφέντη Δημήτρη. Πήγε στο ελληνικό σχολείο στο Μπέιογλου και μετά στα σχολεία των Γαλλικών Αποστολών [Κατά πάσα πιθανότητα στο Λύκειο St Benois, επίσης στο Μπέιογλου-τους Λαζαριστές της Κων/λης, Το κτίριό τους το βλέπουμε εδώ] και διδάχτηκε Μαθηματικά σε ιδιαίτερα μαθήματα. Μιλούσε τουρκικά και μπορούσε να γράφει και να διαβάζει στα γαλλικά και ελληνικά. Το 1871 έγινε μέλος του Ελληνικού Φιλοσοφικού Συλλόγου Κωνσταντινούπολης [η έδρα του Εν Κωνσταντινούπολη Ελληνικού Φιλολογικού -και όχι «φιλοσοφικού»- Συλλόγου, στη φωτογραφία] και ήταν μέλος της επιστημονικής επιτροπής του Συλλόγου από το 1876 ως το 1882 [έτος που διορίστηκε στην Θεσσαλονίκη]. Έδωσε διαλέξεις Πρακτικής Γεωμετρίας. Στις 31/5/1882 διορίστηκε μηχανικός στο βιλαέτι της Θεσσαλονίκη. Ως δείγμα εκτίμησης των υπηρεσιών του, αργότερα έλαβε το παράσημο 4ης κλάσης του Τάγματος του Μετζιντιέ και στις 22/9/1890 προήχθη σε βοηθό αρχιμηχανικού. Ορίστηκε επίσης επόπτης στην Εταιρεία Υδάτων».
Στο σημείωμα αυτό δεν αναφέρεται ότι σπούδασε στο Παρίσι, ούτε ότι έγινε αρχιμηχανικός το 1902 -στοιχεία που ξέρουμε από την JdS.
Ωστόσο, η πολύ χρήσιμη αναφορά στον Εν Κωνστανινούπολει Ελληνικό Φιλολογικό Σύλλογο μάς οδηγεί να ψάξουμε την ετήσια έκδοση/απολογισμό του ΕΦΣΚ. Εκεί, στον τόμο Ζ, βλέπουμε ότι έχει γίνει μέλος το 1871 και αναφέρεται ως γεωμέτρης. Στον ίδιο (και σε επόμενους τόμους) βλέπουμε ότι δίνει διαλέξεις για γεωμετρία (Ζ, σελ. 306), ορίζεται επιμελητής της Οργανοθήκης (Θ, σελ. 264), κάνει την παρουσίαση-εισήγηση της «Εγκολπίου Εμπορικής Αριθμητικής» που τους έχει κατατεθεί προς έγκριση (Ιβ’, σ.62-72) και άλλα.
Το σημαντικότερο: οι αναφορές στον τοπογραφικό χάρτη (μαζί με τον Κ.Στ. Καραθεοδωρή).
Πρόκειται για μια πρόταση/πρωτοβουλία του Κ.Στ. Καραθεοδωρή στα πλαίσια της Αρχαιολογικής Επιτροπής του ΕΦΣΚ, την οποία ανέλαβε να υλοποιήσει μαζί με τον Α. [sic] Δημητριάδη. Μαθαίνουμε γι’ αυτήν στον απολογισμό του 1871-2 (τόμος Στ’, σελ 276) και του 1873 (τόμος Ζ’, σελ 299). Σχεδιάστηκαν τα χερσαία τείχη, αναφέρεται το κόστος (ελάχιστο και μόνον για ημερομίσθια και υλικό), το έργο θα συνεχιστεί και από τους ίδιους αλλά και σε συνεννόηση με την Εταιρία Σιδηροδρόμων της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, θα συγκριθούν/συμπληρωθούν και με άλλους χάρτες -της Δημαρχίας αλλά και του Οθωμ. Μηχανικού Επιτελείου (genie) “όπου “40 γεωμέτραι επί τριετίας ήδη ανενδότως εργάζονται”.
Στα αποσπάσματα, ως συνεργάτης του Καραθεοδωρή αναφέρεται ο «Α». Δημητριάδης. Όμως «γεωμέτρης» (με την κυριολεκτική έννοια της λέξης) είδαμε ότι είναι ο Γ.Α. –«ο δικός μας». Το μέλος του ΕΦΣΚ Α[θανάσιος] Δημητριάδης αναφέρεται ως καθηγητής πρώτα στη Χαλκηδόνα, και σε επόμενα τεύχη ως διδάκτωρ της Φιλοσοφίας εν Δρέσδη.
Επιπλέον, το 1881, όντας ακόμα στην Κων/λη, ο Γ.Α. Δημητριάδης εκδίδει τον χάρτη των χερσαίων τειχών, σημειώνοντας ότι αρχικά καταρτίστηκε σε κλίμακα 1/1000 από τον Καραθεοδωρή και τον ίδιο για τον Φιλολογικό Σύλλογο, στου οποίου το αρχείο τον κατέθεσαν. Στην έκδοση, το πρωτότυπο μετατράπηκε από τον Γ.Α. Δημητριάδη σε κλίμακα 1/7500 και εκδόθηκε, από τον ίδιο [μάλλον εννοεί «με δικά του έξοδα»]. Ο χάρτης είναι δίγλωσσος (ελληνικά και γαλλικά) και υπάρχει στη βιβλιοθήκη του ΑΠΘ. Φωτογραφίες του ακολουθούν.
Ο χάρτης περιέχει ίντεξ και ‘κοντινές’ απόψεις πύργων κλπ. «Αι απόψεις εγένοντο εκ του φυσικού, τη συνεργασία του Ι. Μαναράκη», γράφει.
Είναι προφανές ότι ο Γ.Α. Δημητριάδης έφτιαξε την ακουαρέλα των 28 μέτρων που φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κων/λης στο ίδιο πλαίσιο. Λογικά όχι ως ανάθεση από τον ΕΦΣΚ (διότι τότε θα είχε κατατεθεί εκεί) αλλά την ίδια εποχή, ως αποτέλεσμα αυτής.
Με τον ένα ή άλλο τρόπο, τα τείχη της Κων/λης απασχόλησαν τον Γ.Α. Δημητριάδη από τα 21 του (το 1871) που μαζί με τον Καραθεοδωρή φτιάχνει τον πρώτο χάρτη. Το 1873-75 υπογράφει την ακουαρέλα και το 1881 (στα 31 του και λίγο πριν διοριστεί στη Θεσ/νίκη) εκδίδει το φυλλάδιο.
Όταν μάζευα τα στοιχεία δεν είχα καταφέρει να βρω φωτογραφίες από την ακουαρέλα, ουτε καν το εξώφυλλο της έκδοσης. Το κενό συμπληρώνει η ανάρτηση της Hilal Kazan στην ομάδα The Ottoman-era heritage of Greece:
https://www.facebook.com/groups/128884463816740/permalink/4070674092971071/
Οι χειρόγραφες σημειώσεις που τον συνοδεύουν:
“100 δρχ ομού [;;]”
«Μακαρίτη Δημητριάδη Εφ[έντη]
Αρχαιολογικός Χάρτης Τειχών Κων/λης»
«Από την άκρη της στεριάς, 1:7500, 1881»
«Υπάρχουν ακόμα πέντε (5) αντίτυπα στην βιβλιοθήκη»
«Αγορά 1917 Ιούλιος» [αν βγάζω καλά τα γράμματα].
Στο σημείωμα της περσινής έκδοσης της ακουαρέλας έγραφαν ότι ο Γ.Α. Δημητριάδης πέθανε το 1917. Από αυτή τη σημείωση συμπεραίνουμε ότι αυτό συνέβη πριν τον (ή κατά τον) Ιούλιο.