Η Θεσσαλονίκη και ο Εμίλ Ζολά. Πρώτο μέρος

Το 1898, μια πρωτοβουλία Θεσσαλονικέων έβαλε την πόλη στα πρωτοσέλιδα γαλλικών εφημερίδων, οδήγησε σε «παράξενες» συναντήσεις και μάς επιτρέπει να δούμε κάποιες εικόνες της πόλης την εποχή εκείνη. Παρακολουθούμε την σχέση της Θεσσαλονίκης με την Υπόθεση Ντρέιφους και τον Ζολά, μέσα από επιστολές και πολλά δημοσιεύματα, εικονογραφημένη με άγνωστες, νομίζω, ως τώρα ακουαρέλες του 1898, και υπογραφές περίπου 1500 κατοίκων της πόλης. Το υλικό προέρχεται κυρίως από εφημερίδες (Journal de Salonique, La Fronde, L’ Aurore, Le XIXe siècle), τα αρχεία Emile Zola (Μουσείο Βρετάνης, eman) κ. ά.

Από την Μάρα Νικοπούλου

Το δεύτερο μέρος εδώ: Το πρώτο μέρος εδώ: https://archive.saloni.ca/1518

Facebook: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=969911763498457&id=204212503401724

Τον Γενάρη του 1898, με την Υπόθεση Ντρέιφους ήδη 3 χρόνια στο προσκήνιο, ο Ζολά δημοσίευσε το «Κατηγορώ», με συνέπεια να κατηγορηθεί ο ίδιος, αλλά και να δεχτεί ένα κύμα συμπαράστασης και συγχαρητηρίων απ’ όλο τον κόσμο.

Το περίφημο πρωτοσέλιδο της ‘Aurore’ με το «Κατηγορώ», και ο Ζολά το 1898, σε φωτογραφία του διάσημου Nadar. Στην Θεσσαλονίκη, που μέσω της JdS παρακολουθούσε στενά την υπόθεση σε καθημερινή σχεδόν βάση, στήθηκε μια επιτροπή για τη συλλογή υπογραφών και τη δημιουργία ενός περίτεχνου άλμπουμ που παραδόθηκε με μεγάλη επισημότητα στον Ζολά. Εμείς παρακολουθούμε την πορεία της διαδικασίας, βλέποντας πρώτα το εξώφυλλο του άλμπουμ (και σε αρνητικό, για να ξεχωρίζουν καλύτερα τα γράμματα): Στον Εμίλ Ζολά, Οι θαυμαστές του από τη Θεσσαλονίκη, 1898. Στις 2 Μαϊου 1898, η JdS κάνει την πρώτη ενημέρωση: Έχει φτιαχτεί επιτροπή για να στείλει συγχαρητήρια στον Εμίλ Ζολά. Καθυστέρησε κάπως, αλλά αυτό συνέβη επειδή ήθελε να δώσει μια καλλιτεχνική διάσταση. Τα μέλη της επιτροπής σκέφτηκαν να προσφέρουν στον Ζολά κάτι που να ξεχωρίζει απ’ όσα του έστειλαν απ’ όλον τον κόσμο. Ανέθεσαν στον γνωστό ακουαρελίστα κ. Τζ. Ζαμπέλλι να δημιουργήσει ένα άλμπουμ που, εκτός από τα σχετικά κείμενα, θα περιέχει τις πιο όμορφες απόψεις της πόλης και των περιχώρων. Προς μεγάλη του τιμή, o κ. Ζαμπέλλι έκανε ένα αριστούργημα και ολοκλήρωσε την δύσκολη αποστολή του με καλλιτεχνική συνείδηση. «Όσοι είδαν αυτή την υπέροχη δουλειά -και ήταν πολλοί- υποκλίνονται στο ταλέντο του δημιουργού […]» Η JdS προχωρά σε αναλυτικές περιγραφές ορισμένων από τις 18 σελίδες του άλμπουμ (θα τις δούμε παράλληλα αργότερα) και του καλύμματος που είναι φτιαγμένο από περγαμηνή και σατέν, έχει στο κέντρο την αφιέρωση στον Ζολά και αποτελεί από μόνο του έργο τέχνης. Το ασημένιο κλαδί δάφνης και το επίσης ασημένιο κούμπωμα προσδίδουν πρόσθετη λάμψη και είναι έργα ντόπιου τεχνίτη, σε σχέδια του Ζαμπέλλι. «Εν συντομία, το σύνολο του έργου δείχνει επαρκώς ότι η Θεσσαλονίκη δεν είναι, όπως συχνά πιστεύουμε, μια πόλη χωρίς αίσθηση της τέχνης. Η περίσταση αυτή απέδειξε ότι με καλή θέληση, επιμονή και πίστη γίνονται πολλά. Ένα μέλος της επιτροπής ξεκίνησε την Παρασκευή για το Παρίσι, επιφορτισμένο να παραδώσει το άλμπουμ στον Εμίλ Ζολά». Η JdS περιγράφει για τους αναγνώστες της «…η πρώτη σελίδα είναι αφιερωμένη στο πορτραίτο του συγγραφέα της Ζερμινάλ -σκίτσο με μελάνη […] Γύρω-γύρω, η σελίδα πλαισιώνεται από κλαδιά δάφνης και βελανιδιάς. Σε μια μακριά κορδέλα πλεγμένη πάνω τους, διαβάζουμε τους τίτλους από τα έργα του Δασκάλου. Στο περιθώριο, ρήσεις από έργα που όλος ο κόσμος έχει διαβάσει. Στο κέντρο, με περίτεχνα γράμματα, οι τρεις διάσημες τώρα πια λέξεις: Ανθρωπιά! Αλήθεια! Δικαιοσύνη!» «Στη δεύτερη σελίδα βρίσκεται η προσφώνηση που, γραμμένη από ένα μέλος της επιτροπής, αποτελεί μία σύντομη και ενθουσιώδη επευφημία», συνεχίζει η JdS. Τη σελίδα διακοσμεί μία «εντυπωσιακή αλληγορία που συμβολίζει το φως». Ωστόσο, η JdS θεωρεί περιττό να δημοσιεύσει το κείμενο: η σελίδα φωτογραφήθηκε από τον γνωστό φωτογράφο Γκαμλιέλ, τυπώθηκε και από σήμερα το πρωί διατίθεται προς πώληση. Τα έσοδά της θα διατεθούν για φιλανθρωπικό σκοπό. Eμείς το διαβάζουμε, καταφεύγοντας και στη βοήθεια γαλλικών εφημερίδων που θα δούμε αργότερα.

«Για εσάς, που -πάνω από την βοή ενός πλήθους εξαπατημένου από το σκοτάδι, πάνω από τη οργισμένη μανία του μίσους- κάνατε να ηχήσει βροντερά αυτή η ουράνια κραυγή: Ανθρωπιά! Αλήθεια! Δικαιοσύνη! Για εσάς, που η διψασμένη για αγάπη ψυχή σας, αγκαλιάζει με οικουμενικό οίκτο όλα τα δεινά της ανθρωπότητας· Για εσάς, που -με το μέτωπο πλημμυρισμένο από τη λάμψη που από ψηλά φωτίζει τις καθαρές συνειδήσεις- βαδίσατε ενάντια στα ψεύτικα είδωλα και τα κλονίσατε· Για εσάς, που -πιστεύοντας στην ύπατη αρχή της ισότητας όλων απέναντι σε θείους και ανθρώπινους νόμους- υψώσατε εκδικητική φωνή που ταράζει την άδικη κρίση· Για εσάς, Ζολά, εσάς χειροκροτούμε, σ’ εσάς υποκλίνονται οι συνειδήσεις μας, εσάς θαυμάζει η καρδιά μας. Θεσσαλονίκη, 23 Φεβρουαρίου 1898». «Ήδη από την τρίτη σελίδα, στην κορυφή της οποίας φιγουράρει η Δικαιοσύνη, με τo ρητό ‘Ο νόμος είναι έργο των ανθρώπων, η δικαιοσύνη είναι έργο του Θεού’, αρχίζουν οι υπογραφές, και συνεχίζονται σε μια αδιάκοπη σειρά μέχρι την 18η και τελευταία σελίδα. Ανάμεσά τους, πέρα από όλα τα σημαντικά ονόματα της Θεσσαλονίκης στον κόσμο του εμπορίου, των οικονομικών και της διοίκησης, με μεγάλη ευχαρίστηση βλέπουμε τις χαριτωμένες υπογραφές των κυριών της σαλονικιώτικης high life [sic]», σημειώνεται στο δημοσίευμα. Σήμερα, αυτή η τελευταία φράση, ακούγεται μάλλον σεξιστική. Γράφτηκε όμως το 1898, και δη στη Θεσσαλονίκη υπό οθωμανική διοίκηση. Η παρουσία υπογραφών γυναικών (αν και, όπως είναι αναμενόμενο, μόνον της αριστοκρατίας) είναι από μόνη της ‘επαναστατική’. Το γεγονός ότι τις δέχτηκαν, δηλαδή, και μάλιστα το ανακοινώνουν -έστω και με κοσμητικά επίθετα… Σε επόμενη φάση, θα δούμε και κάποιες σχετικές συμμαχίες. Για την ώρα, συμπληρώνουμε την παρουσίαση της 3ης σελίδας: πάνω από την ακουαρέλα γράφει «Η δικαιοσύνη είναι ίδια για όλους». Δεξιά, άλλη μία γνωστή ρήση του Ουγκώ: «Τίποτα δεν εξημερώνει την συνείδηση του ανθρώπου, γιατί η συνείδηση του ανθρώπου είναι η σκέψη του Θεού». Και αριστερά, το «Και όμως κινείται» του Γαλιλαίου παραπέμπει γενικά στις δίκες ενάντια στην γνώση και την αλήθεια. Στις πρώτες υπογραφές βλέπουμε, φυσικά, Αλλατίνη και Μοδιάνο. Βλέπουμε όμως και μουσουλμάνους, όπως ο Νιτζίμπ Μπέη, ο παρασημοφορημένος συντάκτης της τουρκόφωνης εφημερίδας «Ασρ». Στο μεταξύ, την 1/5/1898, η Επιτροπή είχε γράψει στον Ζολά: Κύριε, Η Επιτροπή που δημιουργήθηκε στη Θεσσαλονίκη για να εκφράσει τα συγχαρητήριά της στον άνθρωπο που αγωνίζεται για την δικαιοσύνη και την αλήθεια, ανέθεσε στο μέλος της κ. Σ. Καράσσο την αποστολή να σας παραδώσει ένα άλμπουμ με τις υπογραφές των θαυμαστών της ηρωϊκής στάσης σας στα πρόσφατα γεγονότα. Ο κύριος Σ. Καράσσο και όσοι από τους συμπατριώτες μας που κατοικούν στο Παρίσι τον συνοδεύσουν θα σας πουν πόσο δοξασμένο και αγαπητό είναι το όνομά σας. Είναι για μας μεγάλη τιμή που θα σας μεταφέρουμε την έκφραση του ενθουσιασμού των συμπολιτών μας για την ανθρωπιστική πράξη σας, και σας παρακαλούμε να πιστέψετε ότι τρέφουμε βαθύ θαυμασμό για το πρόσωπό σας. Η επιτροπή. Στις υπογραφές, ο Λ. Σούτο, ο Σ[αμουελ] Καράσσο, ο τραπεζίτης Φελίξ Αμάρ, o Bικτόρ Σιακύ και κάποιος Κοέν ( ; ). Φτάνοντας στο Παρίσι, ο Σαμ Καράσσο γράφει επίσης στον Ζολά: «Παρίσι, 6 Μαϊου 1898 Αγαπητέ Δάσκαλε, Ήρθα στο Παρίσι ως απεσταλμένος της πόλης της Θεσσαλονίκης, φέρνοντας ένα άλμπουμ αφιερωμένο από τους Θεσσαλονικείς στον σπουδαίο συγγραφέα που όλος ο κόσμος τιμά. Σας παρακαλώ να μου κάνετε την τιμή να κανονίσουμε μία συνάντηση ώστε να σας το παραδώσω […]» Ο Ζολά τότε κατοικεί στην οδό Βρυξελλών 21 και στην φωτογραφία -που κυκλοφόρησε και ως καρτ-ποστάλ- βλέπουμε το γραφείο του. [Από το Μουσείο Βρετάνης] Πίσω στο άλμπουμ που σε κάθε σελίδα έχει διαφορετική διακόσμηση – άλλοτε σκίτσα, άλλοτε ακουαρέλες, άλλοτε συνθέσεις, και άλλοτε κάτι συγκεκριμένο με επεξηγηματική λεζάντα, πάντα δια χειρός Τζ. Ζαμπέλλι. Προφανώς το άλμπουμ, πριν δεθεί, κυκλοφόρησε σελίδα-σελίδα σε διάφορες λέσχες, σαλόνια, οικογένειες κ.λπ. για να υπογραφεί. Ελάχιστες υπογραφές συνοδεύονται και από ιδιότητα. Από αυτήν του Σαρλ Σ. Μοδιάνο στην σελ. 4, μαθαίνουμε μία ως τώρα άγνωστη πληροφορία: Υπήρξε συντάκτης της ‘JdS’ (άραγε με ποιο ψευδώνυμο; ), Συνεργάτης της τουρκόφωνης ‘Ασρ’ και ανταποκριτής της ‘Στανμπούλ’. «Άποψη της Θεσσαλονίκης», λέει η λεζάντα της ακουαρέλας στην επόμενη σελίδα. Η πόλη ιδωμένη από ανατολικά. Στο ένθετο δεξιά, ολόκληρη η σελίδα για να φαίνεται και το διακοσμημένο πλαίσιο. «Παλαιά Τείχη», γράφει στην επόμενη σελίδα – πάλι με διαφορετική διακόσμηση. Εδώ σταματάμε λίγο και διαβάζουμε: Ίντα Αλλατίνη, Εσθήρ Αλλατίνη, Μαριέττα σύζ. Σ. Μοδιάνο, Ίντα Μοδιάνο, Κλέλια Μοδιάνο Εσθήρ Φερνάντεζ, Μπλανς Φερνάντεζ, Αλίς Μισραχή, Νέλλυ Κορές, Φανή Μορπούργο, Αλίκη Αμάρ, Μπουένα Μοδιάνο, Ίντα Τιάνο, Φλορ Κοέν, Ίντα Αμπντουλά, Ίρμα Ερρέρα, Λύδια Μοδιάνο, Μαριάν Σαλτιέλ, Φορτουνέ Αμπαστάδο και κάποια ακόμα… Μια ολόκληρη σελίδα με υπογραφές γυναικών. Και δεν είναι η μόνη.

Στην Θεσσαλονίκη, το άλμπουμ κυκλοφόρησε για να υπογραφεί. Στο Παρίσι, πριν παραδοθεί στον Ζολά, κυκλοφόρησε για να θαυμαστεί και να διαφημιστεί.

Μεγάλο σχετικό ρεπορτάζ στην JdS, 16/5/1898, με τίτλο «Το άλμπουμ στο Παρίσι» και υπότιτλους για κάθε στάση προς επίδειξη, υπογεγραμμένο από τους Σαμ Καράσσο και Σαμ Λεβύ. Παρατηρώντας ότι το κείμενο γράφτηκε στις 10/5, παίρνουμε και μια ιδέα για την ταχύτητα του ταχυδρομείου της εποχής. Οι συντάκτες μάς πληροφορούν ότι ήδη στη διαδρομή για το Παρίσι ξεφυλλίστηκε δύο φορές: Την πρώτη, από την συνταξιδιώτισσα αρχιδούκισσα Γκιζέλα, εγγονή του αυτοκράτορα της Αυστρο-ουγγαρίας, που «μαγεύτηκε από τα σπουδαία διακοσμητικά μοτίβα αυτού του εξαιρετικού έργου τέχνης…». Τη δεύτερη, από τους γάλλους τελωνειακούς: «Ο θαυμασμός των καλών αυτών ανθρώπων περιορίστηκε στην… εκτίμηση του άλμπουμ από πλευράς αργυροχρυσοχοϊας, περιτυλίγματος και καλλιτεχνικής διακόσμησης», γράφει ιδιαίτερα ειρωνικά το κείμενο -έτσι που μάλλον πρέπει να τέθηκε θέμα δασμών. Στο Παρίσι πρώτα πηγαίνουν στα γραφεία της “Αurore”. O διευθυντής της, ο Ε. Βων, τους υποδέχεται θερμά, δεν παύει να εξυμνεί την καλλιτεχνική αρτιότητα του έργου, το ταλέντο του καθηγητή Ζαμπέλλι κλπ, και υπόσχεται να τους συνοδέψει στην επίσκεψή τους στον Ζολά. Μετά επισκέπτονται τους Αρχιραββίνους της Γαλλίας και του Παρισιού, που επαινούν θερμά τους Θεσσαλονικείς «για το πόσο όμορφα κατάφεραν να μεταφέρουν τον ειλικρινή θαυμασμό τους προς τον σπουδαίο άνδρα που τιμά όλη η οικουμένη». Aκολουθούν επισκέψεις σε δυο ακόμα εφημερίδες, στον «Αιώνα» (Le Siècle) και στα «Δικαιώματα του ανθρώπου» (Les droits de l’homme) που κυκλοφόρησε ειδικά για να στηρίξει τον αγώνα για την υπόθεση Ντρέιφους. Φτάνουν σε λάθος ώρα, οι συντάκτες λείπουν.

Την μερίδα του λέοντος στην ανταπόκριση, κρατάει η επίσκεψη στην Σεβερίν. Δημοσιογράφος, σοσιαλίστρια, φεμινίστρια και ένθερμη υποστηρίκτρια του Ντρέιφους, εκείνη την εποχή έχει καθημερινή στήλη στην γυναικεία εφημερίδα «H σφεντόνα» (La Fronde). Δέχεται την αντιπροσωπεία από την Θεσσαλονίκη στο σπίτι της, και το κείμενο την περιγράφει ως εξής: «Το τρυφερό βλέμμα της, τα καστανόχρυσα μαλλιά της, το συναρπαστικό χαμόγελο και η μελωδική φωνή της, όλα είναι σε απόλυτη αντίθεση με την τόλμη και την φλόγα που έχουν τα λόγια της που κάθε πρωί γεμίζουν τις παρισινές εφημερίδες» Η Σεβερίν γονατίζει για να ξεφυλλίσει το άλμπουμ και σε κάθε σελίδα αναφωνεί «Α, τι ωραίο! Τι γοητευτικό! Αχ, ο ουρανός της Ανατολής, πόσο ζωντανά χρώματα! Πω-πω, τι ωραίο!» Μετά τους λέει γλυκά ότι ο Ζολά θα το χαρεί πολύ. Οι συντάκτες γοητεύτηκαν από αυτή την επίσκεψη. «Γνωρίζαμε την Σεβερίν από τα γραπτά της που αποπνέουν απεριόριστο οίκτο, βαθιά αγάπη για τους ταπεινούς και τους καταπιεσμένους, και τώρα είδαμε και ακούσαμε την ίδια την Σεβερίν να μας μιλά με στοργή για τα ανθρώπινα βάσανα που αντηχούν στην γεμάτη συναίσθημα καρδιά της», κλείνουν την αναφορά τους. Τελευταία στάση «στην άτυχη σύντροφο του μάρτυρα του Νησιού του Διαβόλου, την κυρία Λουσί Ντρέιφους». Τους περίμενε στο σαλόνι της μαζί με τους γονείς και την αδελφή της. Δύσκολα εξηγούνται τα συναισθήματα που ένιωσαν οι Θεσσαλονικείς. Περιγράφουν συνοπτικά ότι οι γονείς της «τους μίλησαν με ειλικρίνεια για την υπόθεση του άτυχου γαμπρού τους, ελπίζοντας βαθιά ότι θα τον φέρουν πίσω από την βραχονησίδα όπου καταστρέφεται η ζωή του. Δεν εξοργίζονται, δεν εκφράζουν μίσος, έχουν εναποθέσει τις ελπίδες τους στην δικαιοσύνη του Θεού!... Ψηλή και όμορφη, η κα Ντρέιφους χαμογελά, αλλά κάτω απ’ αυτό το χαμόγελο και το καθαρό και τρυφερό βλέμμα, μαντεύει κανείς τον πόνο της. Υπομένει στωϊκά τις σκληρές δοκιμασίες που της έφερε ο Θεός και περιμένει, όπως κι οι γονείς της, ήρεμη και γαλήνια, την ώρα που θα δικαιωθεί». Το ρεπορτάζ τελειώνει με την παράθεση του σημειώματος που τους περίμενε στο ξενοδοχείο. «Με μεγάλη χαρά θα δεχτώ τους κυρίους Καράσσο και Λεβύ όποια μέρα θέλουν να έρθουν στις 11 το πρωί. Φιλικά, Εμίλ Ζολά». Λίγο ακόμα από το περίφημο άλμπουμ. Βλέπουμε έναν μουεζίνη σε μιναρέ με την οθωμανική σημαία, και στις υπογραφές επώνυμα που παραπέμπουν κυρίως σε Εβραίους και 1-2 σε Μουσουλμάνους. Ξεχωρίζουμε αυτή του μεγάλου αδελφού Λεβύ: «Νταούτ Λεβύ, διευθυντής της Journal de Salonique, ιππότης των ταγμάτων Μετζιτιέ και Αγίου Σάββα της Ελλάδας και αξιωματούχος του Τάγματος του Αγ. Σάββα Σερβίας. Δυστυχώς οι ακουαρέλες έχουν ξεθωριάσει. Ωστόσο, με λίγη προσπάθεια, διακρίνεται ο Όλυμπος που αναφέρει η λεζάντα της σελίδας. Σ’ αυτή τη σελίδα που υπογράφουν πάλι γυναίκες (με μία μόνο εξαίρεση) βλέπουμε πάλι μέλη των οικογενειών Αλλατίνη, Μοδιάνο και Μισραχή. Βλέπουμε όμως και Ναχμία, Φερνάντεζ, Σαϊας, Ζαντόκ, Σοέλ, Αμάρ, Φερνάντεζ-Ντίαζ, Λέμπελ, Κοέν κ.ά. Μια «Εβραία» στη διακόσμηση και υπογραφές μάλλον μόνον αντρών σ' αυτήν τη σελίδα. Επώνυμα γνωστά σ’ εμάς: Σασσόν, Μορδώχ, Μόλχο, Γκατένιο, Σαλμονά, φυσικά κι άλλος Μοδιάνο, οι Ραφαέλ και Ελί Νοά του θεάτρου Eden, Mπενβενίστε. Εδώ και η υπογραφή του Σαμ Λεβύ, που γράφει και την ιδιότητά του -ανταποκριτής της JdS- αλλά και τη διεύθυνσή του, κάτοικος Γαλλίας τότε. Απ’ όσο μπορώ να αναγνωρίσω, υπάρχουν επίσης μία υπογραφή στα εβραϊκά και μία σε οθωμανική γραφή. Στη σύνθεση, σε μια πρώτη ματιά, μού φαίνεται ότι περιέχονται διάφορα «σύμβολα». Ναργιλές και σπαθί για τους οθωμανούς, διαβήτης που παραπέμπει στη μασονία, ένα καντήλι που θυμίζει πιο σλάβικη τεχνοτροπία κ.ά. (Δεν το έψαξα ιδιαίτερα κι ίσως κάνω λάθος. Αν κάποιος μπορεί να μας πει παραπάνω επ’ αυτών…) Σίντες, Αελιόν, Εζρατύ, Ρεκανάτι (τότε πρόεδρος αποφοίτων της Αλιάνς), Αλτσέχ, Αμπραβανέλ, Μπενουζίλιο, Ασσέο, Φλορεντίν, κι άλλοι Σιακύ, Μοδιάνο και Μισραχή, Σαλτιέλ, Ανζέλ, Φερνάντες-Ντίαζ και άλλοι. Μέρες που είναι, ξεχωρίζουμε το επώνυμο «Μπουρλά»… Αλλά και την πρώτη ίσως μέχρι εδώ (ή έστω, την πρώτη που αναγνωρίσαμε) υπογραφή με ελληνικό επώνυμο: Καραμάνος. Όλα αυτά κάτω από μια ρομαντική ακουαρέλα που δεν απεικονίζει συγκεκριμένο σημείο. Ως αποτέλεσμα της «περιοδείας» του άλμπουμ στο Παρίσι, η Θεσσαλονίκη εμφανίστηκε στην πρώτη σελίδα δυο εφημερίδων. Πρώτα, στις 8/5/1898, στην ‘Aurore’ του Βων και του Κλεμανσώ (μετέπειτα πρωθυπουργού της Γαλλίας). Ας σημειωθεί ότι εκείνη τη μέρα στη Γαλλία είχαν εκλογές, που διεξήχθησαν στη δίνη της «υπόθεσης Ντρέιφους» – κερδισμένοι βγήκαν οι αντισημίτες. Όπως και να έχει, η παρουσία της Θεσσαλονίκης σε πρωτοσέλιδο δεν είναι λίγο.

«ΓΙΑ ΤΟΝ ΖΟΛΑ Οι Θεσσαλονικείς αφιέρωσαν στον Ζολά ένα υπέροχο άλμπουμ με ακουαρέλες και σκίτσα δια χειρός Τζ. Ζαμπέλλι: Στο άλμπουμ υπάρχει η ακόλουθη αφιέρωση», γράφει το άρθρο, και την παραθέτει. Το αντίστοιχο άρθρο στην πρώτη σελίδα της ‘Σφεντόνας’ (La Fronde) εμφανίζεται στις 10/5. Η Σεβερίν, στο τεράστιο και επαρκώς λυρικό, κείμενό της αντιπαραθέτει τις εκλογές που γίνονταν εκείνη την μέρα με την επίσκεψη των Θεσσαλονικέων στο σπίτι της, παραθέτει και αυτή την αφιέρωση στον Ζολά, περιγράφει και εξυμνεί το άλμπουμ και κάνει ειδική αναφορά στις κυρίες της Θεσσαλονίκης που διαβάζουν την ‘Σφεντόνα’. Διανθίζουμε με δύο εικόνες της -ένα πορτραίτο δια χειρός Ρενουάρ, και μια φωτογραφία βγαλμένη από τον Ναντάρ το 1890- και μεταφράζουμε μόνον κομμάτια του: «[…] Πρόκειται για το άλμπουμ που στέλνουν στον Ζολά οι Θεσσαλονικείς -μαρτυρία αναγνώρισης και θαυμασμού. Περιέχει πάνω από 1500 υπογραφές, απ’ όλες τις φυλές και τις θρησκείες: χριστιανοί, μωαμεθανοί, εβραίοι. Το εικονογράφησε ο Τζ. Ζαμπέλι με το στυλ του Αταλάγια και με αντίστοιχη γραφικότητα. Και οι κυρίες της Θεσσαλονίκης, από τις οποίες προέρχεται αυτή η πρωτοβουλία και διαβάζουν την Σφεντόνα (επιμελώς, απ’ όσο φαίνεται) φρόντισαν να φτάσει και σ’ εμένα -τις ευχαριστώ. Είναι ένα σκέτο θαύμα». Περιγράφει το εξώφυλλο -περγαμηνή, μετάξι, χαραγμένα γράμματα- , χαρακτηρίζει τα διακοσμητικά ως «αμάλγαμα τουρκικών και γοτθικών στοιχείων», σχολιάζει τον Όλυμπο -λίκνο του παγανισμού- και τον μουεζίνη, το αρχιπέλαγος και τον καταγάλανο ουρανό όπου πετούν περιστέρια [υπενθυμίζω ότι οι ακουαρέλες που βλέπουμε εμείς έχουν ξεθωριάσει], επαινεί το ασημένιο κούμπωμα, και φυσικά παραθέτει τον χαιρετισμό στον Ζολά. «Πρόκειται για ένα έργο τέχνης», συνεχίζει μετά, «όχι σαν τα σκουπίδια των Φιλισταίων. Ένα έργο αγάπης, όχι μίσους. Κι αυτό από μόνο του το κάνει διπλά πολύτιμο για τις γυναικείες και αγγελικές καρδιές. «Κι ούτε ένας από τους υποψήφιους την Κυριακή», λέει στον επίλογό της -ανήμερα εκλογών γαρ- «δεν έλαβε τέτοια ψήφο, που να ευωδιάζει θυμίαμα και βάλσαμο και να την περικλείουν χειρονομίες σχεδόν ιερατικού ανατολίτικου σεβασμό από τον εκπρόσωπο που ήρθε από πέρα μακριά στο σαλονάκι μου -εκεί που μαραίνονται οι τουλίπες και τα τριαντάφυλλα χάνουν τα πέταλά τους, μακριά από τον σαματά και το αιματοκύλισμα*», καταλήγει.

*κάνει λογοπαίγνιο με το βιβλίο του Ζολά, που στα ελληνικά μεταφράστηκε με τίτλο ‘Η αμοιβή των σκύλων’. «Το τζαμί της Αγίας Σοφίας στη Θεσσαλονίκη» επιγράφεται ο πάνω διάκοσμος της επόμενης σελίδας. Άγνωστο αν είναι σχέδιο ή χαρακτικό, καθώς η υπογραφή του Ζαμπέλλι αυτή τη φορά έχει κάτι παραπάνω. Χωρίς να είναι σίγουρο, νομίζω ότι γράφει «αλμπουμίνα». Ό,τι και να είναι, παρουσιάζει την Αγ. Σοφία με τα δέντρα που ξέρουμε ότι υπήρχαν πριν την πυρκαγιά του 1890. Ωστόσο, το καπέλο του μιναρέ λείπει. Στο τέλος της σελίδας, μια μικρή ακουαρέλα: ένας σεντζαντές και πάνω του ένας ναργιλές και το χαρακτηριστικό κόκκινο φέσι που καθιέρωσε ο Αμπντουλχαμίτ. Η πρώτη από τις «επιλεγμένες» υπογραφές πιθανότατα είναι του φωτογράφου Ζακ Γκαμλιέλ. H δεύτερη έχει κάτι περίεργο… Εβραϊκό όνομα (Ραφαήλ Μόλχο) με ελληνικά γράμματα -ίσως τα μόνα ελληνικά γράμματα στο άλμπουμ. Κατά τα άλλα, στην σελίδα βλέπουμε Ασσέο, Τιάνο, Χασσίδ, Μπενσουσάν, Αρδίτι, Κόβο, Ναάρ, Σαλάχα, έναν δυσανάγνωστο αρχίατρο νοσοκομείου, κ.ά. Η επόμενη διακόσμηση είναι κάθετη, και οι υπογραφές πραγματικά «μεικτές». Εδώ φιγουράρει και η υπογραφή του ίδιου του δημιουργού του, του Καθηγητή Τζιουζέπε Ζαμπέλλι. Στις 13/5/1898, η Θεσσαλονίκη αναφέρεται στην πρώτη σελίδα δυο γαλλικών εφημερίδων. Το κείμενο στον «19o Αιώνα» είναι γραμμένο μια βδομάδα πριν και κάνει την αρχική παρουσίαση του άλμπουμ, με μεγάλη εισαγωγή και σχόλιο. «Χάρη σε μια συγκινητική ιδέα που γεννήθηκε στις καρδιές γενναιόδωρων γυναικών, μια μακρινή πόλη της Ανατολής, όπου κάποτε ανθούσε η ελληνική και λατινική γραμματεία, ένα λίκνο πολιτισμού όπου ο νεογέννητος χριστιανισμός έβαλε βαθιά τις ρίζες του, η Σαλονίκη (η Θεσσαλονίκη της αρχαιότητας) στέλνει σήμερα στον Ζολά ένα άλμπουμ που σε κάθε του σελίδα δείχνει τον θαυμασμό των 100.000 κατοίκων της για τον άνθρωπο που έδωσε στον κόσμο -σε μια εποχή αδυναμίας και δειλίας- το ηρωικό παράδειγμα πολιτικού θάρρους», γράφει στην αρχή ο Paul Desachy αποδίδοντας και αυτός την αρχική ιδέα για το άλμπουμ στις γυναίκες. Στη συνέχεια, το περιγράφει συνοπτικά, στέκεται στην αφιέρωση «η οποία εκφράζει την ιδέα που καθόρισε την αποστολή αυτή» και την παραθέτει. «Πόσο θα ζέσταναν αυτές οι γραμμές την καρδιά του ανθρώπου που τα ενέπνευσε και τα παρέλαβε», σχολιάζει μετά. Έρχονται την κατάλληλη στιγμή, λέει, πάνω που η μικροπρεπής, εγωιστική και γεμάτη προσωπικό συμφέρον εκλογική μάχη των τελευταίων ημερών είχαν σβήσει τη φλόγα που έκαιγε ακόμα. Θα ανάψει ξανά, αλλά τώρα είμαστε στην εποχή της προδοσίας, όπου ο σπουδαίος στοχαστής περιμένει γαλήνια την επικείμενη άνιση μάχη με την έχθρα που εκπέμπει το ανίδεο πλήθος και με τα ψέματα. «Ορίστε, όμως, που από την Ανατολή, από το αρχιπέλαγος που τραγούδησαν οι ηρωικοί στίχοι του Ομήρου, από εκεί όπου ο Βικτόρ Ουγκώ ρουφούσε ποίηση και φως, υψώνεται η σπουδαία κραυγή θαυμασμού και αγάπης, παρηγοριά και ανακούφιση, όλης της ανθρωπότητας», καταλήγει ο P. Desachy (συγγραφέας μετά διάφορων βιβλίων για την Υπόθεση Ντρέιφους).

Το υπόλοιπο άλμπουμ -με εικόνες από συγκεκριμένα σημεία της πόλης-, η παράδοσή του στον Ζολά, τα ‘μεθεόρτια’, καθώς και η συμμετοχή των Θεσσαλονικέων στις μετά θάνατον τιμές στον Ζολά, σε επόμενη ανάρτηση.