Απρίλιος 1903, η πρώτη καλλιτεχνική έκθεση ερασιτεχνών

Στα τέλη Απριλίου 1903, πραγματοποιήθηκε η πρώτη καλλιτεχνική έκθεση ερασιτεχνών στη Θεσσαλονίκη. Η Journal de Salonique χαιρετίζει το γεγονός και του αφιερώνει τρία μεγάλα άρθρα της. Από την Μάρα Νικοπούλου

Facebook: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=997939570695676&id=204212503401724

Η ιδέα έπεσε μεταξύ κάποιων -μη επωνομαζόμενων- κυριών της καλής κοινωνίας, μάς ενημερώνει η JdS στην αναγγελία της έκθεσης, στις 23/4/1903. Δυστυχώς το κείμενο είναι κακοσκαναρισμένο. Διακρίνουμε ωστόσο ότι «η έκθεση θα γίνει στην οικία του Ιππότη Ιακώβ Μοδιάνο (κοντά στον Λευκό Πύργο), που δεν χάνει ευκαιρία να δανείσει τον πολύτιμο χώρο του σε κάθε ωραία πρωτοβουλία». Θα υπάρχει ειδικό τμήμα που θα εκτίθενται φωτογραφίες τραβηγμένες αποκλειστικά από ερασιτέχνες. Και μία αίθουσα αφιερωμένη σε σχέδια από την Ιταλική Τεχνική και Εμπορική Σχολή. «Η έκθεση έχει οριστεί να ανοίξει, άνευ απροόπτου, μεθαύριο Σάββατο 25 Απριλίου, στις 4μμ. Θα υπάρχει ένα συμβολικό εισιτήριο για να αντιμετωπιστούν τα απαραίτητα και αναπόφευκτα έξοδα. Η έκθεση θα παραμείνει ανοιχτή για μερικές μέρες», μας ενημερώνει -κάπως ασαφώς. «Τολμάμε από σήμερα να προβλέψουμε ότι [η έκθεση] θα έχει λαμπρή επιτυχία, ικανή να ενθαρρύνει τους εκθέτες και να ωθήσει τους διοργανωτές στην απόφαση να επαναλαμβάνουν κάθε χρόνο το εγχείρημά τους, και επίσης να εμφυτεύσει σε εμάς την αγάπη για την ζωγραφική που, μαζί με την μουσική, είναι ο συναισθηματικός παράγοντας που επηρεάζει περισσότερο το ηθικό του ανθρώπου». Σε διπλανή στήλη πληροφορούμαστε ότι μπορούμε να προμηθευτούμε εισιτήρια για την Έκθεση στο Γαλλικό Βιβλιοπωλείο Νίλσον, στου Φλόκα και στο Φαρμακείο Ναχμία.

Η έκθεση προφανώς φιλοξενείται σε κάποιο από τα δίδυμα κτίρια που βλέπουμε στην φωτογραφία, στην σημερινή Λ. Νίκης 77 και 79 (γωνία με Νικηφόρου Φωκά), ιδιοκτησίας μετά Μακρή και Οικονόμου, αντίστοιχα. [Περισσότερα εδώ: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=451305445359094&id=204212503401724] Στην Θεσσαλονίκη είχε ιδρυθεί Σύλλογος Ερασιτεχνών Φωτογράφων, ήδη από το 1895. Παρ’όλ’ αυτά, δεν μοιάζει να συνεργάστηκε στην έκθεση, αν και δεν αναφέρεται κάτι συγκεκριμένο. Μπορεί να μην υπήρχε πια

Στο επόμενο φύλλο, η JdS αφιερώνει το μισό πρωτοσέλιδό της για ρεπορτάζ από τα εγκαίνια με τίτλο «Το Σαλόνι». Το παραθέτουμε ολόκληρο, αλλά βάζουμε περίληψη των όσων γράφει -κι όπως πάντα, τα σημαντικά είναι στο τέλος… Τολμούν, γράφει η JdS, να δώσουν στην καλλιτεχνική έκθεση τον τίτλο «Σαλόνι». Η οργανωτική επιτροπή δεν ήξερε πώς θα ερμηνευτεί η πρωτοβουλία της, αλλά η ερμηνεία δόθηκε με την έκφραση απεριόριστου θαυμασμού. Στα προχτεσινά εγκαίνια παρέστησαν ο βαλής Χασάν Φεχμί Πασάς και ο δήμαρχος Χουλουσί μπέης. Τους υποδέχτηκε ο Μαζόνι, ο υποπρόξενος της Ιταλίας. Στη μεγαλύτερη αίθουσα, όπου βρίσκονται τα έργα της Ιταλικής Εμπορική Σχολής είχε στηθεί μια μικρή έδρα. Εκεί πρώτος ανέβηκε ο Ζ. Μπεζά, καθηγητής τουρκικών στην Σχολή και εξέφρασε τη χαρά του που εγκαινιάζει παρουσία των προαναφερθέντων την έκθεση, που έχει τεθεί υπό την αιγίδα του Σουλτάνου, προστάτη και φίλο των τεχνών. Μετά τα χειροκροτήματα, ανεβαίνει ο φιλόλογος της Σχολή, Δρ Ρ. Φοά. Η εφημερίδα ελπίζει να δημοσιεύσει άλλοτε ολόκληρο τον-υποψιαζόμαστε λυρικό- λόγο του που τελειώνει επίσης με τις απαραίτητες ευχαριστίες προς τις Αρχές. Μετά ο βαλής εξυμνεί την τέχνη -και δη την ιταλικής-, την οργανωτική επιτροπή της έκθεσης και τις κυρίες που της έδωσαν λάμψη με τα έργα αξίας που έστειλαν. Συνεχίζει με μία συνολικότερη αναφορά στην τέχνη ως έκφραση του ωραίου, ενσάρκωση των ιδεών της ανθρώπινης ύπαρξης κλπ κλπ. Κάνει μια αναδρομή στην τέχνη ανά τους αιώνες, της προόδου της ζωγραφικής και ολοκληρώνει λέγοντας ότι ελπίζει να γίνονται τέτοιες εκθέσεις και τα επόμενα χρόνια, κι ο Σουλτάνος πάντα θα προστατεύει τις πρωτοβουλίες που στόχο έχουν να εξυψώσουν τον λαό «προς μια πιο ευγενή αντίληψη της ζωής, προς ένα καλύτερο μέλλον». Σερβίρονται αναψυκτικά, το όλο και μεγαλύτερο πλήθος ξεχύνεται προς τις αίθουσες με τα πολλά και διαφορετικού είδους εκθέματα: Ελαιογραφίες, πορτραίτα, τοπία, ακουαρέλες, σκίτσα, ζωγραφική σε πορσελάνη, παραβάν, σπουδές, πυρογραφίες και ξυλογραφίες, καλλιτεχνικές φωτογραφίες και ποικίλα μαθητικά έργα. Τα σημαντικά: Ποιοι ήταν στην οργανωτική επιτροπή; Δεν ορίστηκε κάποια, αλλά για την πραγματοποίηση της έκθεσης μόχθησαν η σύζυγος Π. Χατζηλαζάρου, η Φανή Μορπούργο, οι δεσποινίδες Ανέτ Μισραχή και Εσθέρ Αελιόν, οι κύριοι Μαζόνι και Ζαμπέλι (ο οποίος αποτελούσε και την ψυχή της έκθεσης) Οι περισσότεροι εκθέτες είναι πρώην και νυν μαθητές του, αυτός τους μύησε στο σχέδιο και τους ενέπνευσε την αγάπη για τη ζωγραφική. Εν αναμονή λεπτομερειών από συνεργάτη της εφημερίδας που θα μελετήσει την έκθεση, για την ώρα δημοσιεύεται ο κατάλογος των 45 συμμετεχόντων, με αλφαβητική σειρά. Και καταλήγει: «-Εν ολίγοις, είναι η μέρα του κ. Ζαμπέλι, μου είπε μια νεαρά κυρία στην έξοδο. -Και δική σας, κυρία μου, όλων σας, της απάντησα με βαθύ σεβασμό». Στις 30/4/1903, το σχετικό ρεπορτάζ που καλύπτει πάλι 2,5 στήλες, βρίσκεται στη 2η σελίδα. Ο λόγος σοβαρός: η ανατίναξη του Γουαδαλκιβίρ από τους «Βαρκάρηδες». Πράγμα που κάνει ακόμα πιο παράξενη την σχετική αναφορά στην αρχή του κειμένου. «Αγαπητέ μου κ. διευθυντά, Έχετε ιδέα σε πόσο δύσκολη θέση με φέρατε λέγοντας ότι θα επισκεφθώ το σαλόνι και θα γράψω λεπτομερώς τις εντυπώσεις μου; Πείτε μου, έχετε ιδέα; Πάλι καλά που δεν με κατονομάσατε κιόλας. Α! Εάν με είχατε ορίσει ονομαστικά, θα πήγαινα να πέσω απ’ το Γουαδαλκιβίρ, με το κεφάλι!» Τέλος πάντων, λέει, υπακούει στις εντολές και μας δίνει το λεπτομερές ρεπορτάζ που τόσο ιπποτικά είχε ανακοινώσει ο διευθυντής. Ολίγη θεωρία για την αρχή: η ζωγραφική κατέχει την πρώτη θέση ανάμεσα στις πλαστικές τέχνες και υπερέχει της γλυπτικής, μολονότι εκ πρώτης άποψης η ζωγραφική μειονεκτεί καθώς ‘βλέπει’ το αντικείμενο μόνο από μια πλευρά. Ωστόσο αυτό το μειονέκτημα την οδηγεί να υιοθετήσει ευρύτερο πεδίο, απεριόριστό κλπ κλπ. Τελικά αποφασίζει: «Τέρμα οι φιλοσοφίες, ας έρθουμε στο ‘Σαλόνι’» Μας προειδοποιεί ότι δεν θα κάνει επικριτικά σχόλια γιατί οι εκθέτες ανταποκρίθηκαν άμεσα στο κάλεσμα και θέλει να τους επαινέσει καθώς εξαιτίας αυτού ίσως η Θεσσαλονίκη αποκτήσει ετήσια έκθεση, που θα δρομολογήσει τη νεολαία προς την καλλιτεχνία κλπ. Θα περιοριστεί σε μια συνοπτική ανάλυση των εκθεμάτων. Πάντα με αλφαβητική σειρά. Για τις συμμετοχές από την Ιταλική Σχολή γράφει ένα απλό: «διάφορα έργα ελεύθερου σχεδίου, τοπία, κεφάλια, αρχιτεκτονική, μηχανική κλπ. κλπ» «Εντέλει», καταλήγει, η πρώτη έκθεση μπορεί να μην μας αποκαλύπτει αριστουργήματα, αλλά τουλάχιστον μας δείχνει, πέρα από κάποιες εκκεντρικότητες, ένα πλήθος έργων φτιαγμένων με συνέπεια και απαράμιλλη καλή θέληση. Και του χρόνου». Υπογράφει το ψευδώνυμο Len Terim. Είναι φανερό ότι η εφημερίδα είχε παραγγείλει πολύ μεγάλο κείμενο -πού να ήξεραν ότι θα τους σκάσει (στην κυριολεξία) το «Γουαδαλκιβίρ»… Δεν παρατίθεται στη φωτογραφία ολόκληρο. Μερικές δικές μας παρατηρήσεις σχετικά με τους/τις εκθέτες/τριες. Όπως είναι λογικό, οι γυναίκες υπερτερούν: 17 κυρίες και 14 δεσποινίδες, σύνολο 31 έναντι 14 αντρών. Από τα επώνυμα καταλαβαίνουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία ανήκει στις παροικίες των «Φράγκων» -εβραϊκής ή μη καταγωγής- κάποιοι είναι κάτοικοι της πόλης λόγω ιδιότητας (π.χ. ο γνωστός μας πρόξενος Steeg). Mόνες εξαιρέσεις μία (ή το πολύ 2) μουσουλμάνες, και 3 Ελληνίδες (όλες της οικογενείας Χατζηλαζάρου). Αν και σαφώς εκπροσωπούνται στην καλή κοινωνία της πόλης, οι ντονμέδες απουσιάζουν. Σε ελάχιστες περιπτώσεις, δίπλα στο επώνυμο των εκθετριών μπαίνει σε παρένθεση και το πατρικό τους. Οι 4 από τις 5 τέτοιες παρενθέσεις αφορούν εγγονές ή δισέγγονες των Λάζαρου και Άννας Αλλατίνη. Για την 5η δεν είμαστε σίγουροι, αλλά θα την δούμε αναλυτικά άλλοτε, όπως και κάποια από τα πιο αναλυτικά σχόλια του ρεπορτάζ. Τα υπόλοιπα περιορίζονται σε αναφορά είδους/υλικού