Η Θεοτοκοπούλου

Από τους ελάχιστους ασφαλτοστρωμένους δρόμους της Άνω Πόλης, και δρόμος «λεωφορείων»- αρχίζει λίγο κάτω από την Ολυμπιάδος, και ενώνεται με την Ακροπόλεως λίγα μέτρα παραπάνω από την εκκλησία των Ταξιαρχών. Συμμαζεύουμε φωτογραφίες της διαφόρων εποχών.

Από την Μάρα Νικοπούλου

Facebook: https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/1070096476813318

Στη γωνία της Θεοτοκοπούλου με την μικρή οδό Ουρανίας, δεκαετία του ’60. Το ανατολικό πεζοδρόμιο, σ’ όλο το πρώτο τετράγωνο της Θεοτοκοπούλου καταλαμβάνεται από το 45ο Δημοτικό –«του Μάνιου», όπως αποκαλείται. Η φωτογραφία (του Γρ. Κασαπίδη, αν θυμάμαι καλά) προέρχεται από την γιορτή που έγινε το 2017 για τα 100 χρόνια του σχολείου.

Ο χώρος όπου μετά χτίστηκε το σχολείο, από δημοσίευση στο περιοδικό Sphere [ανάρτηση Δ. Τζιβοπούλου, ΠΦΘ] Σύμφωνα με τον Β. Δημητριάδη, παλιά εκεί υπήρχε μουσουλμανικό νεκροταφείο, και από εκεί πήρε το παλιό της όνομα σε αυτό το κομμάτι: Οδός Νεκροταφείου του Κουλέ Χαμάμ. Πηγαίνοντας πίσω μερικούς… αιώνες -στην υστεροβυζαντινή εποχή- νεκροταφείο υπήρχε επίσης και μόλις 40 μέτρα παραπέρα, επί της νυν Ολυμπιάδος 95. Εκεί, στον περιβάλλοντα χώρο αλλά και κάτω από το δάπεδο άγνωστου ναού, αποκαλύφθηκαν 72 τάφοι με 118 ταφές, [Δόμνα Μανταζή, Τάφοι και Ταφές της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης, Θεσ/νίκη 2015]

Στα χρόνια του Α’ΠΠ, από την γωνία με Αθηνάς (νυν Ολυμπιάδος). Το λοξό κτίριο αριστερά είναι στην γωνία με Χρυσοστόμου. Το ψηλό δέντρο βρίσκεται μπροστά στο στο Βυζαντινό Λουτρό, το Κουλέ Χαμάμ. Το σπίτι που διακρίνεται -μισό- στα δεξιά, ορίζει την γωνία με Μουσών. Παρόμοιο πλάνο -λίγο πιο ανοικτό προς τα ανατολικά- και εδώ, από την γνωστή κάρτα που, λανθασμένα, τοποθετεί την εικόνα αυτή στο Τσινάρι. Και στις δύο παραπάνω φωτό, βλέπουμε ότι η κατάσταση του οδοστρώματος κατά τον Α’ ΠΠ ήταν εξαιρετικά καλή για δρόμο της Άνω Πόλης -τουλάχιστον σε κείνο το κομμάτι.

Στις 6 Μαρτίου 1928 μαθαίνουμε ότι έγινε μελέτη για να γρανιτοστρωθεί, μαζί και η προέκτασή της μέχρι την οδό που οδηγεί στο Σέιχ-Σου (προφανώς εννοούν μέχρι την συμβολή της Ακροπόλεως με την Λ. Όχι). Προϋπολογισμός του έργου 400.000 «ποσόν όχι και τόσον σημαντικόν, δεδομένου ότι η οδός αύτη είναι η κεντρικωτέρα των άνω Συνοικιών της πόλεως»… Το ανατολικό πεζοδρόμιο, από την παλιά Αθηνάς/νυν Ολυμπιάδος ως την Μουσών, είναι το πρώτο που έγινε πολυκατοικίες. Εκεί στεγάστηκε για χρόνια το καφενείο Ατλαντίς -το βλέπουμε εδώ την δεκαετία στις αρχές των 80ς. Πίσω στο 1903: η εικόνα της Θεοτοκοπούλου λίγο παραπάνω, σε φωτό της συλλογής Γ. Μέγα που αναγνωρίστηκε από τον Στ. Ασλανίδη εδώ: https://archive.saloni.ca/662

Από το ύψος αυτό (Χρυσοστόμου στα αριστερά, Μουσών/Αριστίππου στα δεξιά), άρχιζε η συνοικία του Ικί Σεριφιέ που έπαιρνε το όνομά της από τον μοναδικό στην πόλη μιναρέ με διπλό εξώστη, στους Ταξιάρχες. Το Κουλέ Χαμάμ-το μοναδικό εναπομείναν βυζαντινό λουτρό της πόλης- λειτουργούσε μέχρι τη δεκαετία του 1940. Για κάποια χρόνια, έγινε αποθήκη ξυλείας και μετά πέρασε πάρα πάρα πολλά χρόνια «υπό επισκευή», πριν τελικά ανοίξει το 2015.

[Οι δυο σύγχρονες φωτό του Δ. Κανονίδη, από την Parallaxi] Το ανατολικό πεζοδρόμιο της Θεοτοκοπούλου από το ύψος της Κρίσπου (δεξιά) μέχρι την Ολυμπιάδος τη δεκαετία του ’50. Η φωτό αναρτήθηκε από την Vaso Vstp στις ΠΦΘ και προέρχεται από φωτογραφικό αρχείο συγγενών της. Στην άκρη πάνω δεξιά, φαίνεται κομμάτι από το παλιό κτίριο του σχολείου. Το κομμάτι Θεοτοκοπούλου 8, όπου και το διατηρητέο, μέχρι την Κρίσπου (Θεοτ.12) δεν έχει αλλάξει. Μόνα θύματα, το μαγαζάκι που κατέρρευσε το 2018 και το δέντρο που το έκοψαν για να μην πέσει, όπως έκανε το αδερφάκι του στο παρακάτω τετράγωνο. Θεοτοκοπούλου 8 το 1982. Το σπίτι, ως γνωστόν παραμένει -σε πολύ διαφορετική κατάσταση, όμως. Το γωνιακό με Κρίσπου, στη Θεοτοκοπούλου 16, είναι πλέον «νεοπαραδοσιακό». 1968: Ο κ. Μιχάλης Νομικός φωτογραφίζει από το ύψος της οδού Καλλιόπης προς την Θεοτοκοπούλου 21 κ 23. Ο δρόμος είναι ακόμα με κυβόλιθους -αυτούς για τους οποίους διαβάσαμε στο απόκομμα του 1928. Στο βάθος ο περίφημος τοίχος αντιστήριξης της Ακροπόλεως. Στο «Μονοπάτι στη θάλασσα» ο Αντώνης Σουρούνης έχει μια υπέροχη περιγραφή με την χρήση του τοίχου από την τσακαλοπαρέα της περιοχής ως κρυψώνα για «θησαυρούς». Καμία σχέση με Φλώρινα Από την πάροδο Θεοτοκοπούλου (νυν σκαλάκια ανάμεσα στο 21 και το 23 που είδαμε πριν) προς τον Ταξιάρχη, κατά τον Α’ΠΠ. Από τον τοίχο αντιστήριξης, ο Σ. Ιορδανίδης φωτογραφίζει την χιονισμένη Θεοτοκοπούλου το 1966. Και πάλι στη δεκαετία του ’60, από το ίδιο σημείο, ένα ανοιξιάτικο ηλιοβασίλεμα.

[Από την ψηφιακή συλλογή του ΜΦΘ] Αρκετά από αυτά τα σπίτια, ανήκαν στα ανταλλάξιμα και «εκποιήθηκαν» από την Εθνική Τράπεζα ανάμεσα στο 1927-1934. Βάζουμε ενδεικτικά μερικές μόνον από τις σχετικές ανακοινώσεις για τις δημοπρασίες. Η Εθνική έβγαλε σε δημοπρασία και την ξυλεία από έναν στάβλο της οδού Θεοτοκοπούλου που είχε καταρρεύσει (και μάλλον εκεί χτίστηκε το μεσοπολεμικό της γωνίας με Κρίσπου που υπάρχει ακόμα) Εκείνα τα χρόνια, η Θεοτοκοπούλου είχε δυο φαρμακεία (στο 10 και το 23) Τουλάχιστον 2 καφενεία (Των Αφών Μπούλιου στο 4 και του Σκεπαστιανού στο 25). Είχε και «Μουσικογυμναστικόν Σύλλογον»… Κι όπως κάθε δρόμος, είχε και -μικρά ή μεγαλύτερα- δράματα. Την έχουμε ξαναδεί, αλλά αξίζει τον κόπο. 1917, φωτογραφία των Rene & Jacqueline Benezech [συλλογή μουσείο Quai Branly] από τον τοίχο, προς τον μιναρέ του Ικί Σεριφιέ-Ταξιάρχη. Λίγο πριν δούμε την άκρη του τοίχου που ορίζει και το τέλος της Θεοτοκοπούλου, ας δούμε την εικόνα της σε αεροφωτογραφίες από το 1918 και το 1938 -όπου δεν φαίνονται πολλές αλλαγές. Οι βασικότερες αφορούν την αρχή και το τέλος του δρόμου: Στην αρχή της, έχει χτιστεί το σχολείο του Μάνιου. Στο τέλος της, έχει κατεδαφιστεί ο χαρακτηριστικός διπλός μιναρές των Ταξιαρχών. Η αεροφωτό του 1975 δείχνει ότι η ολιγοετής «χαλάρωση» των οικοδομικών κανονισμών επηρέασε αρκετά την Θεοτοκοπούλου. Τα χειρότερα τα έπαθε το βυζαντινό λουτρό, που ξαφνικά θάφτηκε ανάμεσα στις νέες πολυκατοικίες. Χαρακτηριστική και η αλλαγή του σχολείου -το νέο κτίριο θεμελιώθηκε το 1956. Τέλη δεκαετίας ’80. Βλέπουμε τον τοίχο που χαμηλώνει και σβήνει.. Τα σπίτια αριστερά απ’ το λεωφορείο λίγο μετά γκρεμίζονται και οι δυο δρόμοι ενώνονται και προχωρούν χωρίς στροφή, στην ενιαία διπλής κατεύθυνσης Ακροπόλεως. Περίπου εκεί που βρίσκεται το ταξί, έχει πια δημιουργηθεί ένα μικρό τριγωνικό παρκάκι. Το τέλος της Θεοτοκοπούλου και σε έγχρωμο, μαζί με την -μάλλον απογοητευτική- θέα προς τον Άγιο Παύλο, το 1989 (από ανάρτηση Mελ Γεωργιάδου, ΠΦΘ]