To Σέιχ-Σου και τα πρώτα Tρεις ΧΙΛΙΑδες Δέντρα
Πριν τον 20ο αιώνα, η Θεσσαλονίκη -όπως και οι περισσότερες ελληνικές πόλεις- δεν είχαν να επιδείξουν περιαστικά δάση. Λογικό. Όταν όλη η οικοδομική δραστηριότητα αλλά και η καθημερινή ζωή στηρίζεται στην ξυλεία, δύσκολα βρίσκεις κάτι παραπάνω από ραδίκι…- κι αυτά μόνον αν τα έχουν αφήσει τα κατσίκια, δηλαδή.
Για χρόνια, η Journal de Salonique πιέζει για την ανάγκη πράσινου στην πόλη γενικότερα, και για την δημιουργία δάσους ειδικότερα. Για διάφορους λόγους: αισθητικούς, ψυχαγωγικούς αλλά και ιατρικούς.
Πέρα απ’ αυτό, μας προσφέρει και συγκεκριμένα στοιχεία (αριθμούς και είδη) για τα πρώτα δέντρα που φυτεύονται.
Από την Μάρα Νικοπούλου
Facebook:
https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/1089944531495179
Στο απόσπασμα της πανοραμικής του Zepdji από το 1873, τα δέντρα εκτός τειχών είναι… 3. Άντε να υπήρχαν ακόμα και μερικά που κρύβονται από το κάδρο μέσα στις ρεματιές. Η εικόνα απόλυτα ταιριαστή με όσα γράφονται στην επιστολή της Λαίδης Στράνγκφορντ που δημοσιεύτηκε στην «Τhe Star» το 1884 με τίτλο «Θεσσαλονίκη, παρελθόν και παρόν».
«Από καλλιτεχνική αλλά και ιστορική άποψη, η Θεσσαλονίκη αξίζει να την επισκεφτείς. Η πόλη υψώνεται πάνω από το νερό στο σχήμα ενός ανοιχτού Α, με τα γραφικά τείχη να ενώνονται στην κορφή σε ένα παλιό φρούριο. Τα τείχη τώρα κατεδαφίζονται σταδιακά -η πόλη ωφελείται, αλλά σε μεγάλο βαθμό χάνει την ομορφιά της. […] Τέτοια γραφικά και ενδιαφέροντα στοιχεία βλέπει ο επισκέπτης της Θεσσαλονίκης σε κάθε γωνιά της, και αντισταθμίζουν την κάπως αποκαρδιωτική εικόνα του ξερού τοπίου γύρω από την πόλη. Ωστόσο, υπάρχουν άφθονοι κήποι και άλση και χαριτωμένες επαύλεις στα προάστια, και κανένα βλέμμα δεν κουράζεται από την υπέροχη εικόνα του Ολύμπου που υψώνεται μεγαλόπρεπος και σχεδόν πάντα χιονοσκέπαστος, στα νοτιοδυτικά της πόλης, με τα γαλάζια νερά του Αιγαίου στο ενδιάμεσο», καταλήγει η Λαίδη Στράνγκφορντ.
Τρεις δεκαετίες αργότερα, η κατάσταση στον χώρο που τώρα ξέρουμε ως Σέιχ-Σου δεν έχει αλλάξει.
Έχουν πληθύνει όμως οι φωνές για πράσινο, κάτι που
ανακινείται ακόμα πιο έντονα με αφορμή τα λουτρά του Σέδες -ένα από τα «μεγάλα έργα» της εποχής που σπρώχνει η JdS- και την ανάγκη για δεντροφύτευση εκεί. Σε άρθρο με τίτλο «Λουτρά Σέδες-Συμπεράσματα», τον Αύγουστο του 1903, ο Νταούτ Λεβύ γράφει μεταξύ άλλων σχετικά με την χρηματοδότηση του έργου: «Αυτή η ομάδα, την οποία θα φροντίσουμε, εν ανάγκη, να συγκροτήσουμε, με μοναδικό σκοπό να υπηρετήσει την χώρα γενικά και την πόλη μας ειδικότερα, θα αναλάβει επίσης το κόστος της αναδάσωσης γύρω από το Σέδες».
Στις παρυφές της πόλης πάντως, η φωτογραφία του Baubin από το νεόκτιστο Νοσοκομείο Χαμιδιέ (νυν Αγ. Δημήτριο), λίγους μήνες αργότερα, δείχνει κάποια δεντράκια κατά μήκος της μάντρας του νεκροταφείου της Ευαγγελίστριας και πίσω από το νοσοκομείο.
Πάλι τον Αύγουστο του 1903, ο συνεργάτης της JdS “Mars” έχει επιστρέψει από μεγάλο ταξίδι στην Ευρώπη (Αυστρία, Ελβετία, Γαλλία, Αγγλία, Βέλγιο, Γερμανία, Βαλκανικές χώρες).
«Σε όλες τις πόλεις -μεγάλες, μεσαίες ή μικρές- το πρώτο πράγμα που μου χτυπάει στο μάτι και στα μάτια όλου του κόσμου είναι το πράσινο, οι δεντροστοιχίες κατά μήκος των μεγάλων δρόμων, οι δημόσιοι κήποι, οι πλατείες, τα πάρκα. Ρώτησα έναν γιατρό γιατί το πρώτο μέλημα όλων των Δήμων ήταν το φύτεμα. Η απάντηση ήταν ότι το πράσινο είναι συνώνυμο της υγιεινής […]»
«[…] Δεν θα σας μιλήσω για τις πολύ μεγάλες πόλεις όπου υπάρχουν τόσα δέντρα όσοι και κάτοικοι, τόσοι δημόσιοι κήποι όσα και καφενεία, τόσες πλατείες όσες και μπυραρίες […] Δεν υπάρχει τρόπος, σκέφτομαι, να κάνουμε το ίδιο και στην Θεσσαλονίκη; Δεν θα γινόταν να προσφέρουμε στην πόλη μας πλατείες και δημόσιους κήπους; Να φυτέψουμε κάποια δέντρα κατά μήκος των βασικών μας δρόμων; […]»
Το προχωράει: αντί να κάθονται στα καφέ με ρακές και μπύρες θα βγαίνανε στα πάρκα… ‘Νους υγιής εν σώματι υγιεί’… και τότε θα μπορούσαν να κάνουν και χρήσιμα πράγματα για την πόλη.
Τέλος πάντων, η κατακλείδα είναι ότι ξέρει ότι η εφημερίδα ασχολείται με το Σέδες, αλλά το Σέδες, η αναδάσωση στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης και η δεντροφύτευση στην πόλης είναι τρία θέματα αλληλένδετα και συμπληρωματικά.
9-11-1903: Έργα δημοσίου συμφέροντος:
Ενόσω στη Θεσσαλονίκη τα μεγάλα εγχειρήματα (διαπλάτυνση της παραλιακής, κατασκευή κεντρικού σταθμού, τελωνείο, αναδάσωση κλπ) κοιμούνται, πιο μέσα στα βιλαέτια τα δημόσια έργα συνεχίζονται χωρίς διακοπή.
9-4-1904: Ο συνεργάτης μας «Μηχανικός Χ» στα άρθρα του φώναζε ότι πρέπει να δημιουργηθεί λίγη σκιά, να φυτευτούν κάποια δέντρα, να αναδασωθούν τα περίχωρα της πόλης και πολλοί Σερραίοι γέλασαν και τον οικτίραν. Όσο φειδωλή είναι η φύση στη Θεσσαλονίκη, τόσο πλούσια είναι στις Σέρρες.
Τον Σεπτέμβρη 1905 σε άρθρο εγκώμιο για τον Χουλουσή μπέη, αναφέρεται ότι ασχολείται με τα σπουδαία θέματα που απασχόλησαν και τους προκαθήμενους: υπόνομοι, αναδάσωση, δημόσια πάρκα κλπ…
Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Μάιο, έγραφαν: Θέλουμε να ελπίζουμε ότι οι Αρχές που ασχολούνται με την υγεία και την ευημερία του πληθυσμού, θα λάβουν σοβαρά υπόψιν τους το σημαντικό θέμα της αναδάσωσης και ότι σε λίγα χρόνια θα μας δοθεί η ευκαιρία να δούμε καταπράσινα δάση να απλώνονται με ένα χαρούμενο και αναζωογονητικό πράσινο στα έρημα και άγονα παράλια που τα χτυπάνε τα ασημένια κύματα του κόλπου μας.
Ενώ τον Οκτώβριο 1905 μαθαίνουμε ότι «άτομα καλών προθέσεων προσπαθούν να κάνουν τον αξιότιμο δήμαρχο να κατανοήσει τα αμέτρητα πλεονεκτήματα υγείας που θα έχει η πόλη της Θεσσαλονίκης εάν αναδασωθούν συστηματικά οι λόφοι που εκτείνονται από το Νοσοκομείο Χαμιδιέ έως τον Χορτιάτη»
Στη φωτογραφία από τα εγκαίνια του Νοσοκομείου Χαμιδιέ (Σεπτέμβριος 1904) βλέπουμε φυλλωμένα τα δεντράκια στο Νεκροταφείο των Αρμενίων και στο πλάι του νοσοκομείου: Αν όχι όλα, σίγουρα κάποια απ’ αυτά ήταν αείλανθοι, οι λεγόμενες βρωμοκαρυδιές, που τότε θεωρούνταν αγαπημένα καλλωπιστικά δέντρα. Σήμερα αντιμετωπίζονται ως εισβολείς. Όπως και να ’χει, όμως, με διάρκεια ζωής γύρω στα 50 χρόνια, δεν πρέπει να επιζεί πια κανένα.
Στη JdS, οι πιέσεις για δενδροφύτευση των περιχώρων -και συγκεκριμένα για το Σέιχ Σου- συνεχίζονται με αντίστοιχα κείμενα. Μέχρι που τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 1908, έχουμε άρθρα με πιο συγκεκριμένα στοιχεία. Αξίζει να τα δούμε λίγο πιο αναλυτικά:
17-2-1908: ΔΕΝΤΡΑ: Ο εντιμότατος Νεσίμπ μπέη, Διευθυντής Γεωργίας του βιλαετίου, αναπτύσσει έντονη δράση για να εξασφαλίσει την επιτυχία των φυτώριων που δημιουργήθηκαν στην άκρη του Σέιχ-Σου όπου έχουν φυτευτεί σχεδόν 3000 δέντρα.
20-2-1908: Μια επιτροπή του Δήμου με επικεφαλής τον εντιμότατο Αχμέτ Καπαντζή εφέντη και τον Νεσίμπ μπέη μετέβη χτες στο Σέιχ Σου όπου έλαβε χώρα η τελετή τοποθέτησης θεμελίου λίθου μιας πελώριας δεξαμενής που θα τροφοδοτεί με νερό τα φυτώρια που δημιουργήθηκαν στην περιοχή. Η αναδάσωση του Σέιχ Σου, το σχέδιο της οποίας έχει ήδη αποφασιστεί, θα πηγαίνει ακτινωτά προς το Νοσοκομείο Χαμιδιέ και σύντομα θα γίνει μια εξαίσια θέση περιπάτου. Από διάφορα σημεία της πόλης και του προαστίου θα οδηγεί προς τα εκεί ένας αμαξιτός δρόμος.
Δεν ξέρω πού βρισκόταν αυτή η δεξαμενή, αλλά ίσως κάποιοι/ες που έχουν περπατήσει αρκετά το Σέιχ Σου να μπορούν να μας πούνε με ακρίβεια
2-3-1908: Έχουμε ήδη πει πολλές φορές στους αναγνώστες μας για τις προσπάθειες που καταβάλλουν οι Αρχές και ο Δήμος για να στολίσουν την πόλη και τα περίχωρα με καταπράσινα σημεία. Μιλήσαμε επίσης για τις απόπειρες αναδάσωσης που κάνει ο εντιμότατος Νεσίμπ μπέης στους λόφους του Σέιχ Σου.
Την περασμένη Παρασκευή, μαζί με κάποιους φίλους ανεβήκαμε στον λόφο που σύντομα θα γίνει ιερός για τους Θεσσαλονικείς. Σε τρεις-τέσσερεις κορφές που συγκλίνουν όλες προς το Σέιχ Σου έχουν φυτευτεί 3020 δέντρα:
1400 πεύκα, 660 κυπαρίσσια, 350 ακακίες, 350 μουριές, 200 κεφαλονίτικα έλατα, 100 σφενδάμια και 40 τούγιες. Η ποικιλομορφία των ειδών ανταποκρίνεται στον τύπο του εδάφους των λόφων που είναι άλλοτε αργιλώδες, άλλοτε βραχώδες και άλλοτε σχιστολιθικό.
Τα δέντρα φυτεύτηκαν με απόσταση 6 μέτρων μεταξύ τους και έτσι καλύπτουν μια αρκετά μεγάλη έκταση. Δυο μεγάλες δεξαμενές θα συλλέγουν τα νερά και θα τα διανέμουν στις φυτείες. Θα υπάρχουν κιόσκια προορισμένα για τις τουρκάλες κυρίες και εγκαταστάσεις με όλες τις ανέσεις.
Απ’ ολες τις κορφές ανακαλύπτουμε μια πανοραμική θέα του Κόλπου αλλά και της πόλης και της Συνοικίας των Εξοχών, που πάει να γίνει μεγάλη όσο και η ίδια η πόλη. Να προσθέσουμε επίσης ότι ο αέρας σ’ αυτή την περιοχή είναι ό,τι πιο υγιεινό θα μπορούσαμε να φανταστούμε και καταλαβαίνουμε την σημασία που θα αποκτήσει το Σέιχ Σου όταν η αναδάσωση -που ξεκίνησε υπό τόσο ευτυχείς συγκυρίες- είναι πια γεγονός.
Eάν αυτές οι δοκιμές επιτύχουν, όπως ελπίζουμε, και αν συγκεντρωθεί η απαραίτητη βοήθεια, σε λιγότερο από 10 χρόνια ο Νεσίμπ μπέη έχει αναλάβει να καλύψει όλους τους λόφους σπό το Νοσοκομείο Χαμιδιέ μέχρι την κορυφή του Χορτιάτη και από το Σέιχ Σου ως τη θάλασσα. Μέσα από τις τεράστιες νεκροπόλεις που σήμερα είναι ξερές και τότε θα γίνουν ένα πελώριος χώρος ανάπαυσης καλλυμένος με δέντρα, στην σκιά των οποίων θα μπορούν οι ζωντανοί να έρχονται να πενθούν τους πεθαμένους τους.
Το σχέδιο είναι μεγαλεπίβολο. Θα μπαίναμε στον πειρασμό να το αποκαλέσουμε μη ρεαλιστικό, εάν δεν το στήριζαν οι υψηλότερες Αρχές της πόλης, που έχουν βάλει στόχο την ανάπτυξη της Θεσσαλονίκης και την εξυγίανσή της με κάθε κόστος.
‘Ηρθε επίσης η ώρα να σχηματιστεί η ομάδα φίλων των δέντρων, για την οποία έχουμε μιλήσει αρκετές φορές, αντίστοιχη με αυτές που υπάρχουν σε όλες της πόλεις του κόσμου που αγαπάνε το πράσινο. Σε επόμενο φύλλο θα μιλήσουμε για τον τρόπο σύστασης της ομάδας και για τη βοήθεια που θα μας είναι απαραίτητη», καταλήγει το κείμενο.
Μερικές παρατηρήσεις: Βλέπουμε ότι στην ουσία γίνονται δοκιμές για να δούνε και ποια δέντρα είναι τα πιο κατάλληλα. Προσθέτοντας τα επί μέρους δέντρα, ο αριθμός βγαίνει λίγο μεγαλύτερος από τα 3020 που αναφέρει στην αρχή. Ακριβή σημεία γι’ αυτά τα τρία-τέσσερα υψώματα δεν δίνει, λογικά όμως πρέπει να ήταν αυτά γύρω από την κρήνη – λιγο δυτικότερα απ’ το Θέατρο Δάσους, ας πούμε. Τα Χίλια Δέντρα ήταν Τρεις Χιλιάδες Δέντρα…
Στοιχεία για τους Φίλους των Δέντρων και την εξέλιξη του πειράματος θα δούμε άλλοτε. Όπως και να ‘χει, στην αεροφωτογραφία του 1918 δεν φαίνεται να έχει ευδοκιμήσει όσο επιθυμούσαν. Μόνα ορατά «μεγαλούτσικα» δέντρα, αυτά στα νεκροταφεία, στους Κήπους του Πασά και γύρω απ’ την Κρήνη του Σεϊχη -αυτό καθαυτό το Σέιχ Σου, δηλαδή.