Η Journal de Salonique έχει δείξει ότι αγαπάει τα ιστορικά και τα στατιστικά στοιχεία– κι εμείς σήμερα την ευγνωμονούμε γι’ αυτό.
Σ’ αυτά τα πλαίσια, τoν Νοέμβριο 1907, προλογίζει μια σειρά άρθρων αφιερωμένων στα προξενεία της πόλης. Με δεδομένο ότι οι πρόξενοι ανήκαν στις σημαντικότερες «αρχές της πόλης», ας πούμε, τα στατιστικά αυτά έχουν μεγάλο ενδιαφέρον, κι ένα ιδιαίτερο σημείο είναι oι θέσεις τους, που σηματοδοτούν τις αλλαγές στην ίδια την πόλη.
Ο Λεβύ το εντοπίζει στον πρόλογό του: « … Πριν 25 χρόνια, η πλειοψηφία των προξενείων, για να μην πούμε όλα, βρίσκονταν στην συνοικία των Φράγκων που πήρε το όνομά της γιατί εκεί αυτήν είχαν επιλέξει ως τόπο διαμονής οι ξένες κοινότητες, η υψηλή κοινωνία της πόλης, και μαζί τους οι προξενικές αρχές.
Λίγα χρόνια αργότερα, η πλειοψηφία των προξενείων -για να μην πούμε όλα- μεταφέρθηκαν στην συνοικία Χαμιδιέ, κάνοντας την κύρια οδική αρτηρία της περιοχής να [αποκαλείται;;; -δυσανάγνωστο] οδός Προξενείων.
Σήμερα [σημ: το 1907], τα προξενεία φαίνεται ότι εξακολουθούν να θέλουν να μεταναστεύσουν προς τις Εξοχές όπου βρίσκονται ήδη πολλά από αυτά. Φυσικά, αυτό δεν είναι κάτι περίεργο. Αν μας ζητούσαν να το εξηγήσουμε, θα λέγαμε ότι αφενός με την αύξηση των μέσων συγκοινωνίας οι αποστάσεις μειώνονται, αφετέρου η κοινωνία της Θεσσαλονίκης φαίνεται να ακολουθεί την ίδια πορεία – αποτέλεσμα των μεταμορφώσεων της πόλης … ».
Τα άρθρα του αφιερώματος είναι με αλφαβητική σειρά (στα γαλλικά) με πρώτο το Προξενείο της Γερμανίας. Το ίδιο θα κάνουμε κι εμείς, επικεντρώνοντας στον μακροβιότερο (επί 13 χρόνια) πρόξενο, τον Dr Mordtmann, που παρέμεινε στην πόλη από το 1886 [ή το 1889] ως το 1902.
Μάρα Νικοπούλου, Αλέξανδρος Σαββόπουλος
Facebook: https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid0xGbjTwJbcDLU5ZbmCdomxBJzSrYUdWwdmXbvAFGeK7fEDiwPvy5oJnWV5CohGPqKl
Ο Σαμ Λεβύ μας εξηγεί ότι πρώτη φορά στάλθηκε Γερμανός διπλωμάτης καριέρας στην Θεσσαλονίκη το 1886. Από το 1876 ως το 1886, τα συμφέροντα της γερμανικής παροικίας τα φρόντιζαν το Προξενείο της Αυστροουγγαρίας. Πριν το 1876 στη Θεσ/νίκη υπήρχαν μη Γερμανοί εκπρόσωποι [κι ανάμεσά τους ο Ερρίκος Άμποτ, της «Σφαγής των Προξένων», υπενθυμίζουμε εμείς]. Ο πρώτος διπλωμάτης καριέρας που έφτασε, ήταν ο Dr Bouterwek το 1886 και υπηρέτησε μέχρι τον θάνατό του, το 1889, σύμφωνα με την JdS.
Για τον Kόνραντ Μπούτερβεκ δεν βρέθηκαν πολλά, ο τάφος του όμως πρέπει να είναι στο εδώ κοιμητήριο των Διαμαρτυρόμενων. Στο άρθρο που αναφέρεται η πληροφορία αυτή [http://docplayer.org/201694558-Ein-gang-ueber-den-protestantischen-friedhof-in-thessaloniki.html?fbclid=IwAR2zwtobwO5mLnw-Msyq3Mmw1WD0uP69Vvvm2y1sCImUS0Ck3mZPvd55Q6s ] δίνουν άλλες ημερομηνίες και για την ανάληψη των καθηκόντων του και για τον θάνατό του. Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, πάντως, η χρονική παρουσία του Μπούντερβεκ στην Θεσσαλονίκη εντοπίζεται το 1885-86. Μια επίσκεψη στο νεκροταφείο θα μας έδινε περισσότερες πληροφορίες.
«Διάδοχος του Δρα Μπούτερβεκ ήταν ο Δρ Μόρντμαν που έμεινε επικεφαλής του προξενείου για 13 χρόνια, ως το 1902», συνεχίζει η JdS. «Όλοι ξέρουν με πόση λεπτότητα επιτέλεσε τα καθήκοντά του και θα ήταν ακόμα εδώ αν δεν τον καλούσαν να υπηρετήσει στην Σμύρνη όπου βρίσκεται έκτοτε».
Το 1902, τον Δρα Μόρντμαν διαδέχτηκε ο φον Βέρσεν μέχρι τον θάνατό του, σε σχετικά νεαρή ηλικία, το 1906 [Ulrich Ernst Friedrich Karl von Versen (* 2. Februar 1861; † 1906]. Ο φον Βέρσεν, δικηγόρος σπουδαγμένος στο Φράιμπουργκ και την Λειψία, ανέλαβε το προξενείο της Θεσσαλονίκης το 1903 και πέθανε τρία χρόνια αργότερα από ελονοσία. Μάλλον έχει ταφεί και αυτός εδώ.
«Σήμερα [1907] στο Προξενείο της Γερμανίας στην Θεσσαλονίκη επικεφαλής είναι ο Βαρώνος Όστμαν φον ντερ Λάιε. Όπως βλέπουμε η λειτουργία του Προξενείου της Γερμανίας στην Θεσσαλονίκης από διπλωμάτη καριέρας είναι πρόσφατη. Μόνον τέσσερις έχουν υπηρετήσει σ’ αυτή τη θέση από το 1886 και οι δύο πέθαναν στο καθήκον».
Άλλοι διπλωμάτες καριέρας δεν υπάρχουν στα βιλαέτια της Ρούμελης, και στις ηπειρωτικές πόλεις οι λίγοι Γερμανοί υπήκοοι απευθύνονται στα προξενεία της Αυστρο-Ουγγαρίας.
Δυστυχώς, στο κακοσκαναρισμένο άρθρο της JdS δεν φαίνεται πόσους αριθμεί η γερμανική παροικία της πόλης το 1907. Αλλά σε μια σχετική αναφορά, που μοιάζει ‘αντιγραφή’ του άρθρου αυτού, ο Χρ. Γουγούσης [«Μακεδονικόν Ημερολόγιον», 1915] γράφει ότι «ο αριθμός των υπηκόων Γερμανών τω 1907 ανήρχετο εις 300».
Bλέπουμε ένα απόσπασμα από τον χάρτη του αρχιμηχανικού Καμπανάκη, του 1889-90. Είναι ίσως ο πιο αναλυτικός όσον αφορά τις θέσεις των προξενείων, και μάλιστα ακριβώς για τα χρόνια που μας ενδιαφέρουν.
Το Προξενείο της Γερμανίας τότε ήταν από αυτά που ξέφευγαν από τον «κανόνα» που ανέφερε ο Λεβύ, καθώς δεν βρισκόταν στον Φραγκομαχαλά.
Από κάτω, οι καταχωρήσεις σχετικά με το Προξενείο της Γερμανίας στα αλμανάκ διαφόρων ενδεικτικών ετών, έχοντας πάντα υπόψη ότι συνήθως τα στοιχεία αυτά αφορούν το προηγούμενο ημερολογιακό έτος. Το 1881 η καταχώριση είναι κενή, το 1883 υπάρχει «προξενικός εκπρόσωπος» (της οικογενείας Ασλάν), ενώ το 1885 τα θέματα των Γερμανών τα φροντίζει το Προξενείο της Αυστρο-Ουγγαρίας. Το 1889-90, έχουμε μόνον Πρόξενο (τον Δρα Μόρντμαν) χωρίς να αναφέρεται άλλο προσωπικό, ενώ το 1893-94 εμφανίζεται πλέον και γραμματέας και δραγουμάνος.
Με βάση τον πρώτο χάρτη, σε απόσπασμα της πανοραμικής φωτογραφίας των Schultz & Barnsley (1889-90) σημειώνεται το κτίριο που πρέπει να στέγαζε το Γερμανικό Προξενείο εκείνα τα χρόνια (και πιθανότατα καθ’ όλη την διάρκεια της θητείας του Μόρντμαν). Υπενθυμίζουμε ότι τότε τα προξενεία ήταν και κατοικίες των προξένων ή/και ορίζονταν ως προξενεία οι κατοικίες τους, στις περιπτώσεις που αναλάμβανε τη θέση προξένου ή προξενικού εκπροσώπου κάποιος “ντόπιος”.
Ο Johannes Heinrich Mordtmann γεννήθηκε στο Πέραν της Κων/λης το 1852 και πέθανε το 1932 στο Βερολίνο. Γιoς προξένου (των Χανσεατικών πόλεων στην Υψηλή Πύλη), τελείωσε κολλέγιο στο Αμβούργο, άρχισε να σπουδάζει κλασική μουσική στο Παν/μιο της Βόννης και τελικά στράφηκε στις Ανατολικές Σπουδές, μέχρι που έλαβε το διδακτορικό του στο Βερολίνο. Ασχολήθηκε με αραβικά χειρόγραφα και ελληνικές και βυζαντινές επιγραφές (αρκετές δημοσιεύσεις του αφορούσαν ευρήματα από την Μακεδονία και τη Θράκη) Υπηρέτησε σε διάφορες διπλωματικές θέσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ως δραγουμάνος, πρόξενος και γενικός πρόξενος, σε Κων/λη, Θεσσαλονίκη και Σμύρνη, ενώ από το 1872 -έναν χρόνο μετά τον πατέρα του- ήταν μέλος του Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου Κων/πόλεως.
Κατά τον ΑΠΠ, ως γενικός πρόξενος, ενημέρωσε τους Γερμανούς για την γενοκτονία των Αρμενίων, μετά από την ανοιχτή παραδοχή του Ταλάτ Πασά ότι οι πράξεις τους στόχευαν στην εξόντωσή τους. Μετά την κατάληψη της Κων/λης από τις δυνάμεις της Αντάντ, έφυγε από την Κων/λη και έζησε στην Κεντρική Ευρώπη (πρώτα στην Ελβετία, μετά στο Ίνσμπρουκ της Αυστρίας, μετά στο Βερολίνο. Θεωρείται από τους ιδρυτές των Οθωμανικών Σπουδών και η σημαντική βιβλιοθήκη και το αρχείο του βρίσκονται στο Παν/μιο του Αμβούργου.
Πίσω στα χρόνια του Μόρντμαν στην Θεσσαλονίκη. Από τις αναφορές στην JdS (εκτός από τα κλασικά του πότε φεύγει και πότε γυρίζει στην πόλη) μαθαίνουμε ότι:
– Το 1895, και για 7 περίπου μήνες, επιφορτίστηκε με τις λειτουργίες του Προξενείου της Ισπανίας, πριν αυτά ανατεθούν στον γνωστό μας Κάρολο Ασλάν.
– Το Ιανουάριο 1998 χρίστηκε Ιππότης από τον Γερμανό αυτοκράτορα Γουλιέλμο Β’.
– Στις 21-2-1900, το ζεύγος Μόρντμαν δεξιώθηκε τα μέλη της γερμανικής παροικίας. Προηγήθηκε δείπνο για τους φίλους της οικογενείας. Aκολούθησε χορός. Όλοι χάρηκαν την απλότητα του ζεύγους και αποχωρίστηκαν με λύπη τους τόσο φιλόξενους αμφιτρύωνες.
– Στις αρχές Ιανουαρίου 1901, η κυρία Μόρντμαν (για την οποία δεν βρέθηκαν στοιχεία) παρασημοφορήθηκε για την φιλανθρωπική δράση της.
– …δράση που επιβεβαιώνεται αργότερα τον ίδιο μήνα, με τις ιδιαίτερες ευχαριστίες που της απευθύνει η Φιλανθρωπική Επιτροπή του Circolo Filologico (της ιταλικής λέσχης στη Θεσ/νίκη)
– Κι άλλο ένα επαγγελματικό δείπνο («διπλωματικό») τον Νοέμβριο 1901, με 16 προσκεκλημένους κι ανάμεσά τους οι επιθεωρητές της Οθωμανικής Τράπεζας και αξιωματούχοι της Αυστρο-γερμανικής παροικίας. Η συνάντηση έληξε στις 2 τα χαράματα.
Πριν προχωρήσουμε στην αναχώρηση του Μόρντμαν, να σημειώσουμε ότι, πέρα από τα όποια προξενικά του καθήκοντα, όλα αυτά τα χρόνια ασχολούταν με το επιστημονικό αντικείμενό του και υπάρχουν αρκετές αναφορές του σχετικά με θέματα αρχαιολογικού ενδιαφέροντος (π.χ. https://www.persee.fr/doc/bch_0304-2456_1983_sup_8_1_5237 (σελ.9), https://ejournals.epublishing.ekt.gr/index.php/tekmiria/article/view/2923/2741?fbclid=IwAR0cGZuq7gxJcWYV8qJFpDtsEq_-IUyTpHKZBo786_u1ZVz8D8avnUnr7Mw ) ενώ -όπως είχαμε δει στην ανάρτηση του Δαυίδ Μπράβου εδώ https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/366522823837357- ήταν ο πνευματικός καθοδηγητής του ερευνητή-αρχαιολόγου Adolph Struck.
Στις 18 Δεκεμβρίου 1902, η JdS ανακοινώνει -με μεγάλη θλίψη- ότι ο Μόρντμαν θα φύγει από την Θεσσαλονίκη «μετά από 17 χρόνια παραμονής του εδώ», και έρχεται σε αντίθεση με τον εαυτό της, καθώς όπως είδαμε στο άρθρο του 1907 αναφέρει «ότι έμεινε επικεφαλής του προξενείου επί 13 χρόνια » υπηρετώντας από το 1889 ως το 1902. Τα επίσημα στοιχεία συμφωνούν με το άρθρο που βλέπουμε εδώ: ο Μόρντμαν υπηρέτησε στην Θεσσαλονίκη την χρονική περίοδο 1886-1902.
Όπως και να ‘χει, ο λόγος που φεύγει «είναι ότι διορίστηκε γενικός πρόξενος της Γερμανίας στην Σμύρνη. Η γερμανική παροικία δεν θα αφήσει να περάσει απαρατήρηση η αναχώρηση του προξένου της που χειριζόταν τα θέματα των ομοεθνών του με μεγάλη λεπτότητα και ικανότητα. Για την ικανότητα και τις σωστές κινήσεις του, ο Δρ Μόρντμαν έχει αφήσει σημαντικό αποτύπωμα στις εμπορικές σχέσης της χώρας του με την περιοχή μας».
Η JdS συνεχίζει τους επαίνους, χαίρεται μόνον για την άνοδό του στην ιεραρχία που του την εύχεται.
Και αμέσως παρακάτω ανακοινώνει ότι αντικαταστάτης του έχει οριστεί ο νυν πρόξενος στην Γιάφα, ο Dr Buger, που θα έρθει στην Θεσσαλονίκη μόλις τακτοποιήσει τις εκκρεμότητες του εκεί προξενείου.
Όπως είδαμε πριν, αντικαταστάτης του Μordtmann ήταν ο Ulrich Ernst Friedrich Karl von Versen. Δεν ξέρουμε αν ο “Buger” είναι λάθος της JdS – αλλά με ένα πρόχειρο ψάξιμο δεν βρέθηκε ότι ο φον Βέρσεν έχει υπηρετήσει στην Γιάφα.
Το σίγουρο είναι ότι μέχρι τις 29-1-1903 ο νέος πρόξενος δεν έχει αναλάβει καθήκοντα, καθώς στους εορτασμούς για τα γενέθλια του Κάιζερ εμφανίζεται ακόμα ο Μόρντμαν. Έγινε λειτουργία στην καθολική εκκλησία, ο Μόρντμαν δέχτηκε επίσημη επίσκεψη του βαλή και του διοικητή του Γ’ Σώματος Στρατού, Χατζή Χαϊρί Πασά, και το βράδυ, τα επιφανή μέλη της γερμανικής παροικίας συμμετείχαν σε μια λαμπρή γιορτή στο γνωστό μας Kegel Κlub -λίγους μήνες πριν αυτό καταστραφεί από τις βόμβες των «Βαρκάρηδων».
Το 1904, πάντως, κατά την θητεία του Φον Βέρσεν, το Γερμανικό Προξενείο ακολουθεί την μετάβαση των υπολοίπων προξενείων στην λεωφ. Χαμιδιέ, και το απαντάμε επί της λεωφ. Νίκης πλησίον του Λ. Πύργου. Αν δεν υπάρχει λάθος στην σήμανση, τότε πιθανόν να στεγάστηκε στο κτίριο που έμεινε γνωστό ως Οικία Οικονόμου, δηλαδή το ανατολικό από τα δίδυμα κτίρια που χτίστηκαν από τον Αρριγκόνι για τον Γιακώβ Μοδιάνο. [https://archive.saloni.ca/649]. Μένει να ερευνηθεί παραπάνω.