Η περίπτωση του Ανατομείου. Κατσιμίδη 8, γωνία με Θεαγένους Χαρίση
Την περίπτωση του Εβραϊκού νεκροταφείου την γνωρίζουμε.
Συνοικισμός “Καλαμαριά” ή “Καλύβες”
Βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής σχολής “Ευκλείδη” και καταλάμβανε περίπου 40 στρέμματα. Δημιουργήθηκε από την Ισραηλιτική Κοινότητα μετά την πυρκαγιά του 1890 για να τακτοποιήσει άστεγες οικογένειες. Διατηρήθηκε μέχρι το Ολοκαύτωμα (1943).
Το σχολείο της κοινότητας μετατράπηκε στο “Ανατομείο” της Ιατρικής Σχολής. Ιδρύθηκε το 1943, ακριβώς όταν είχαν ξεκινήσει οι αποστολές των Σαλονικιών Εβραίων στα κρεματόρια. Μετατράπηκε δεν “ανεγέρθηκε”.
Μια χαρακτηριστική εικόνα της κατάστασης που επικρατούσε στα Εργαστήρια της Σχολής παρουσιάζει ο Κ. Αλεξανδρίδης, αναφερόμενος στην οργάνωση του Ανατομείου: «…Είχομεν εν ανατομείον τοποθετημένον εις ένα εβραϊκόν σχολείον, κειμένον επί της οδού Παρασκευοπούλου. Κατόρθωσε δε ο Μιχαλακέας να πάρει μάρμαρα από το εκεί πλησίον ευρισκόμενον εβραϊκόν νεκροταφείον. Επίσης κατασκεύασε τρεις γούρνες εκ μπετόν αρμέ και έπαιρνε πτώματα από το νεκροταφείον, τα οποία ετοποθέτει μέσα εκεί για την άσκησιν των φοιτητών…».
Την ίδια περίοδο η Γενική Διοίκηση Μακεδονίας, θέλοντας να συνεισφέρει στον εξοπλισμό των Εργαστηρίων και των Κλινικών της Σχολής, πρότεινε να διατεθούν υλικά και αντικείμενα από καταστήματα, που ανήκαν σε μέλη της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης.
Στις αρχές του 1944 μια ενέργεια των Γερμανικών αρχών κατοχής στάθηκε η αφορμή δημιουργίας πυρήνα ιατρικής βιβλιοθήκης. Επρόκειτο για μία αποστολή σημαντικού αριθμού αξιόλογων συγγραμμάτων από τη Γερμανία, ύστερα από ενέργειες του Μ. Μέρτεν, στρατιωτικού συμβούλου της Διοίκησης Θεσσαλονίκης – Αιγαίου. Ο Μέρτεν είχε υποσχεθεί, επιπρόσθετα, την αποστολή και εργαστηριακού εξοπλισμού.
Αν κάποτε θελήσουμε πραγματικά να ανοίξουμε μια από τις πιο μαύρες σελίδες της Ιστορίας της πόλης θα πρέπει να ξεκινήσουμε από αυτό. Νηφάλια. Το έχουν κάνει αλλού. Μόνο έτσι θα υπάρξει κάποτε κάποιου είδους “κάθαρση”. Ας ξεχάσουμε το ιδιωτικό πλιάτσικο. Πέρασαν πολλά χρόνια.
Οι επικεφαλής της πόλης, δωσίλογοι επί κατοχής, ήταν ακραία εθνικιστές, ίδια ιδεολογία με τους ναζί. Προσπαθούσαν να λύσουν τις διαφορές με τους Εβραίους με μεσάζοντες τους Γερμανούς. Με κίνητρα τόσο αντισημιτισμού, κυρίως όμως οικονομικά. Φυσικά τους ενδιέφερε ο προσωπικός πλουτισμός, πάνω από όλα.
Ούτε ο Μακιαβέλι πάντως δεν θα μπορούσε να γράψει καλύτερο σενάριο για τους συνεργάτες δωσίλογους. Καθάρισαν την πόλη από τους “άλλους”, κέρδισαν το Πανεπιστήμιο + την ίδρυση το 1943 της Ιατρικής Σχολής. Διάφορα κοινωφελή κτήρια της Ισραηλίτικης κοινότητας πέρασαν σε ελληνικά χέρια. Οι “εθνικώς” φρονούντες τότε ερωτεύτηκαν τους Γερμανούς. Οι κυβερνήσεις μετά τον πόλεμο επωφελήθηκαν τα μέγιστα από το πλιάτσικο και με την μεσολάβηση του εμφυλίου ενσωμάτωσαν τους συνεργάτες του υψηλόβαθμου δωσιλογισμού. Αρκετές φορές με τάση ηρωοποιήσης τους
Αυτά που έγιναν στην Θεσσαλονίκη είναι εντελώς ιδιαίτερη περίπτωση. Πουθενά αλλού δεν υπήρχε για “εκκαθάριση” τόσος μεγάλος αριθμός “ξένων”. Επειδή τα οφέλη τότε για το Ελληνικό Δημόσιο ήταν πολλά η υπόθεση χάσκει για να κυνηγάει την συνείδηση της πόλης “εις τους αιώνες”.
Δ Μ
Το σχολείο της κοινότητας στην περιοχή “Καλύβες” σήμερα Ευκλείδη, μετατράπηκε στο “Ανατομείο” της Ιατρικής Σχολής.
Ο Εβραικός συνοικισμός “Καλύβες” συμπίπτει ακριβώς με τον χώρο που καταλαμβάνει σήμερα ο “Ευκλείδης”. Πάνω δεξιά το σχολείο. Ανατομείο το 1943.
Έτος ιδρύσεως 1943.
Στην αυλή του πρώην Εβραικού σχολείου. Φοιτητές της Ιατρικής.
Ρυμοτομικό σχέδιο
Πάνω αριστερά το Εβραικό Σχολείο. 1938.
Απόσπασμα αεροφωτογραφίας του Vangelis Καβάλας.