Πιο κέντρο δεν γίνεται…
Τα παλιά οικοδομικά τετράγωνα 7 και 8 και 9 θα βρίσκονταν σήμερα στην Εγνατία, μπροστά από το άγαλμα Βενιζέλου, και στην πλατεία Επιμελητηρίου επί της Αριστοτέλους, πάνω από τον άξονα των σημερινών οδών Βατικιώτη-Βλάλη.
Ξεκινώντας από το 1880 -που τα βλέπουμε σε χάρτες- και μέχρι τη φωτιά του ’17, δεν υπήρχαν αλλαγές στη ρυμοτομία τους, καθώς δεν φαίνεται να κάηκαν στην φωτιά του 1890. Άγνωστο γιατί, είναι από τα πιο ‘τριγωνικά’ Ο.Τ. της πόλης, χωρίς κάποιον ορατό σ’ εμάς λόγο (π.χ. να τα περιορίζει κάτι στη μορφολογία του εδάφους ή κάποιο μνημείο).
Τους ρίχνουμε μια ματιά μέσα από χάρτες, κτηματολογικά στοιχεία και φωτογραφίες – ευκαιρία να λύσουμε κάποιες απορίες για πασίγνωστες φωτό που παρέμεναν χωρίς ακριβή τοποθέτηση..
Μάρα Νικοπούλου
Facebook:
https://web.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid02y6NxJ4bRTpT6V9u3veS9nXL5CVnjxvQV7rpxyFwryWBRfjYmLA5C1PpU375S9ZuKl
Εδώ βλέπουμε την εικόνα τους τον Νοέμβριο 1915, σε αεροφωτογραφία του Homolle [πηγή: Γαλλικό Υπουργείο Πολιτισμού, κωδ. Τεκμηρίου AP0R051142]
Η περιοχή σε χάρτες. Ο Βερνιέσκι (αριστερά) σημειώνει ως μόνο σημείο ενδιαφέροντος το Μπέη Χαμάμ. Στο κέντρο, σε πιο διευρυμένο απόσπασμα ενός χάρτη επίσης πριν τη φωτιά του 1890, στα Ο.Τ. 7, 8 και 9 πάλι δεν υπάρχει καμία καταχώρηση. Σημειώνω με κίτρινο την Ταλμούδ Τορά, με κόκκινο την Αγία Θεοδώρα και με μπλε το Μπέη Χαμάμ.
Ο τρίτος χάρτης είναι απόσπασμα από εξαιρετική δουλειά του κ. Θεόδωρου Φουρναράκου που προσάρμοσε στην σημερινή εικόνα (σχεδιασμός οικοδομικών τετράγωνα και ονόματα οδών με κόκκινο), τον χάρτη της οθωμανικής πόλης του Β. Δημητριάδη με τα τουρκικά ονόματα δρόμων και τα αντίστοιχα ελληνικά του 1917. Το είδος της σκίασης στα επίμαχα τετράγωνα υποδεικνύει ότι η συνοικία Findik στην οποία ανήκαν ήταν εβραϊκή. Για την «Φιντίκ», ο Β. Δημητριάδης επιπλέον εξηγεί ότι «η συνοικία αποτελούσε στην πραγματικότητα τμήμα της Αγοράς και οι κατοικίες βρίσκονταν ανάμεσα ή πίσω από καταστήματα και αποθήκες» (σ 170).
Κάποια άλλα ζητήματα δρόμων που προκύπτουν από τους χάρτες και τις αναφορές του στην Φιντίκ θα τα δούμε άλλοτε.
Για την ώρα, μπορούμε να ξαναδούμε -φωτογραφικά- πια την εικόνα της ανατολικής πλευράς αυτών των οικοδομικών τετραγώνων και τα κτίριά τους που ‘έβλεπαν’ την πλατεία Αλευραγοράς εδώ: https://www.facebook.com/media/set/?set=a.218229515333356&type=3&_rdc=1&_rdr Πιο συγκεκριμένα, μας αφορούν τα κτίρια με την αρίθμηση 10 (ΟΤ 9), 11 και 12 (ΟΤ 7) στο τέλος του αναλυτικού αφιερώματος του Σπ. Αλευρόπουλου.
Το ΟΤ 8, όπως φαίνεται και στους προηγούμενους χάρτες, σταματούσε λίγο πριν την πλατεία. Ένα ξεκάθαρο τρίγωνο που μοιάζει σαν να αποκόπηκε κάποτε από ένα ενιαίο όντως ‘τετράγωνο.
Από τις Κτηματολογικές πηγές μαθαίνουμε ότι έχει έκταση 1220 τμ, και αποτελεί μία ενιαία ιδιοκτησία -της Ισραηλιτικής Κοινότητας πλέον- με διαχειριστή (προφανώς την εποχή της καταγραφής) τον χαχάμ Μουσόν Μαλάχ. Το βλέπουμε στην σύνθεση διαγράμματος και ιδιοκτησίας, αλλά αντιγράφω και εδώ ότι πρόκειται για «δύο οικείες ανώγεια και κατώγεια, ένα αναγνωστήριο και κάτωθεν αυτού δεκαεπτά εργαστήρια τελείας ιδιοκτησίας
[Θάλεια Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου & Ευ. Χεκίμογλου, Ιστορία της της Επιχειρηματικότητας στη Θεσσαλονίκη, τόμος 2β, σελ. 172-3, 204 κ 310]
Δυστυχώς, δεν έχουμε εικόνες του πριν τη φωτιά. Ωστόσο, σε ζουμ από δυο λήψεις από τον μιναρέ του τζαμιού Σουλεϊμάν βλέπουμε ότι οι «οικίες» ήταν εντυπωσιακές. Στην δεξιά, μάλιστα, σημειώνεται με κόκκινο μια (προφανώς σιδερένια) πέργκολα με αναρριχητικά φυτά κατά μήκος του δυτικού κτιρίου. Τα καταστήματα πρέπει να βρίσκονταν κυρίως στην νότια πλευρά, στην οδό Μενεξέ (Ουν Καπάνι=Αλευραγοράς, κατά Δημητριάδη) . Την αριστερή, όπου φαίνεται το μεγαλύτερο τμήμα του ‘8’, θα την δούμε παρακάτω ολόκληρη και για τα άλλα δυο τετράγωνα. Εξάλλου, για το «9» δεν έχουμε ούτε κτηματολογικά στοιχεία.
Το «7» όμως παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον. Την εποχή στην οποία αναφέρονται τα κτηματολογικα στοιχεία υπάρχουν ιδιοκτησίες και από τις 3 βασικές θρησκευτικές κοινότητες της πόλης. Δεν τις περνάω όλες γιατί δεν χωράνε, ιδίως τα μικρά καταστήματα στην βορειοανατολική γωνία. Στις άλλες όμως ξεχωρίζουμε ότι υπάρχουν και κατοικίες, μία συναγωγή (7/17), ένα πιθανόν τζαμί (στο 7/3, ιδιοκτησία της Οθωμανικής Κοινότητας για την οποία υπάρχει και διαμάχη με την Αγ. Θεοδώρα) και ότι ο Ναός Αγ. Θεοδώρας έχει και κτίριο καταστημάτων με πρόσοψη την πλατεία, αλλά και το λεγόμενο χάνι, όπου στεγάζεται η λαχαναγορά. Τέλος, σημειώνουμε και την τουρκική ονομασία της οδού Καρίπη κατά Β. Δημητριάδη: οδός Eskiciler (Παλαιοπωλών).
Η παλιά λαχαναγορά, λοιπόν, στο χάνι της Αγ. Θεοδώρας, στο εσωτερικό του Ο.Τ. 7. Σε δυο πασίγνωστες λήψεις, τόσο που δεν μπήκαν ποτέ στον χάρτη. Η κάρτα δεξιά μάλιστα το γράφει: Θεσσαλονίκη-Λαχαναγορά. Αντίθετα, η λήψη αριστερά συζητήθηκε κατά καιρούς αρκετά για την «λάθος», όπως θεωρήθηκε λεζάντα. Δεν ξέρω την αρχική πηγή -προέρχεται από μια σειρά φωτογραφιών στις οποίες οι λεζάντες είναι γραμμένες με τον ίδιο τρόπο, άγνωστο ποιος τις πρωτοέγραψε. Πιθανότατα όμως το ‘παλιατζίδικα’ στηρίζεται στην τουρκική ονομασία της οδού Καρίπη, που είδαμε παραπάνω: Eskiciler = Παλαιοπωλών. Το ότι δείχνουν το ίδιο σημείο είναι πασιφανές, αδιάψευστος μάρτυρας οι στέγες πίσω από τα ‘μαγαζιά’ στο κέντρο.
Κοντινό στους πάγκους και στα χαρακτηριστικά στέγαστρα που μοιάζουν με παλέτες και μάλλον κατεβαίνουν για να ασφαλίσουν τα μαγαζάκια.
Σύνθεση των δύο λήψεων από το τζαμί Σουλεϊμάν για την εικόνα και των τριών οικοδομικών τετραγώνων μετά τη φωτιά. Δεξιά, η Εγνατία, αμέσως μετά το Μπέη Χαμάμ.