Από τα τέλη της δεκαετίας του 1860 άρχισε να διαδίδεται η ευρωπαϊκή μουσική στη Θεσσαλονίκη, κύρια μέσω έργων όπερας ή οπερέτας, που παρουσίαζαν στην πόλη οι πρώτοι ελληνικοί. ιταλικοί και γαλλικοί μουσικοθεατρικοί θίασοι.
Νίκανδρος Καστανίδης
Facebook:
https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid0jsVbDrv2rp7EtLc2SiuRTSKMU5HZcvbDEFuvkEAimdtEm45Kj12F53hMHBa8yeNtl
Από τα διαθέσιμα ιστορικά στοιχεία φαίνεται ότι ο πρώτος θίασος που πέρασε από τη Θεσσαλονίκη και έδωσε παραστάσεις το 1859 και το 1860 ήταν μια ελληνική θεατρική ομάδα με τον Βασίλη Ανδρονόπουλο (βλ. Χριστίνα Φίλιππα, https://www.tovimatisaigialeias.gr/7523-andronopoulos-vasileios-o-aigiotis-ithopoios-kai-enthermos-patriotis-aigio-1838-thessaloniki-1897?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTAAAR3aVuJnP4NvpwWnlbtiWpFQxNJyrH1G_dfPrIzIyb-qxpeg1V-QnWlaUEc_aem_VrX-XOuDZXCfpxVkP9ACxg). Εικάζεται ότι το ρεπερτόριο της ήταν εναλλασσόμενο από κωμωδίες και μελοδράματα (όπου πιθανότατα συνοδεύονταν από μουσική διασκευασμένη από ελαφριές όπερες, σύμφωνα με τις συνήθειες εκείνης της περιόδου).
Στις αρχές της δεκαετίας του 1870 δημιουργείται το ξενοδοχείο Colombo, ένα σύγχρονο ξενοδοχείο ευρωπαϊκού τύπου, στην φράγκικη περιοχή. Εδώ λειτουργούσε καφέ σαντάν, όπου ορχήστρα έπαιζε αποσπάσματα από όπερες και ξένες καλλιτέχνιδες τραγουδούσαν ιταλικές καντσονέτες, γαλλικά σανσόν και γερμανικά λαϊκά τραγούδια.
Την ίδια περίοδο οι ιταλοί ιδιοκτήτες του ξενοδοχείου Colombo δημιούργησαν παραδίπλα και Ιταλικό Θέατρο όπου έδιναν παραστάσεις όπερας ή μελοδράματος ιταλικοί και γαλλικοί θίασοι.
Τόσο τα καφέ σαντάν, τα οποία αυξήθηκαν μετά το ξενοδοχείο Colombo, όσο και οι παραστάσεις όπερας και μελοδράματος από ξένους και ελληνικούς θιάσους διέδιδαν την ευρωπαϊκή μουσική.
[Ο χάρτης είναι του 1882 και υπάρχει στο βιβλίο “Η Θεσσαλονίκη πριν 100 χρόνια” του Ε. Χεκίμογλου και της E. Donacioglu.]
Το σαλόνι του πολυτελούς ξενοδοχείου Splendid με πιάνο, γύρω στο 1910
Παράλληλα με την αύξηση των καφέ σαντάν υπήρχε, από στα τέλη της δεκαετίας του 1870, αύξηση των θεάτρων και των ξενοδοχείων ευρωπαϊκού τύπου γύρω από την φράγκικη περιοχή. Τα θέατρα φιλοξενούσαν διερχόμενους θιάσους οι οποίοι διέδιδαν με τις παραστάσεις τους την ευρωπαϊκή μουσική. Όμοια και τα νέα ξενοδοχεία πολυτελείας, που είχαν, κατά κανόνα, πιάνο στο κύριο σαλόνι τους ή και μικρή ορχήστρα.
Την ίδια περίοδο (και ιδιαίτερα γύρω στο 1900) δημιουργούνται στην Ελληνική κοινότητα της Θεσσαλονίκη φιλόμουσες, αθλητικές, μορφωτικές και φιλεκπαιδευτικές λέσχες ή σύλλογοι. Οι περισσότερες είχαν θρησκευτικό και εθνικό προσανατολισμό και δραστηριότητα. Ανάλογοι σύλλογοι ή λέσχες αναπτύχθηκαν την ίδια περίοδο, και από τις άλλες κοινότητες της Θεσσαλονίκης. Κάποιοι από τους συλλόγους αυτούς δραστηριοποιήθηκαν για την ανάπτυξη της μουσικής παιδείας, οργανώνοντας φιλαρμονικές ορχήστρες, μαντολινάτες και χορωδίες, αλλά και προωθώντας μουσικοθεατρικές παραστάσεις με Ελληνικούς ή ξένους θιάσους. Με τις ενέργειες αυτές διαδίδονταν η Ευρωπαϊκή μουσική, είτε με την αξιοποίηση διασκευασμένων μουσικών αποσπασμάτων από όπερες, είτε με την παρουσίαση δημοφιλών ξένων μουσικών συνθέσεων.
Ίσως η πιο σημαντική επίδραση της Ευρωπαϊκής μουσικής στην κουλτούρα της Θεσσαλονίκης ήταν, εκτός τα ακούσματά της στις θεατρικές παραστάσεις, στις χοροεσπερίδες και στα παιανίσματα των φιλαρμονικών ορχηστρών, η πρόσληψη ξένων (Ιταλών συνήθως) μαέστρων, μουσικών διευθυντών, στις φιλαρμονικές ορχήστρες.
Κι αυτό γιατί έπαιζαν έναν πιο ενεργό ρόλο στην καλλιέργεια της Ευρωπαϊκής μουσικής, απ’ ότι τα παθητικά ακούσματά της.
Ένα άλλο πιο λαϊκό κανάλι διάδοσης της Ευρωπαϊκής μουσικής στην τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη ήταν ο κινηματογράφος, που από το 1900 περίπου διαδόθηκε στην πόλη. Στις τότε βουβές προβολές των ταινιών υπήρχαν συμπληρώματα από ζωντανή μουσική, ενός πιάνου ή μιας ολιγομελούς ορχήστρας, που έπαιζαν αποσπάσματα Ευρωπαϊκής μουσικής.…
Δημήτριος Σ. Λάλλας (1844-1911), εδώ to 1885
Για τη διάδοση και καλλιέργεια της κλασικής μουσικής στη Θεσσαλονίκη ο Δημήτριος Λάλλας είχε έναν καθοριστικό ρόλο. Μετά τις μουσικές σπουδές του στο Μόναχο ( το 1868-1870) και τη συμμετοχή του στην ομάδα των συνεργατών του Richard Wagner (το 1876-1877) εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1884, όπου περιστασιακά ήταν διευθυντής ορχηστρών (όπως π.χ. στη φιλαρμονική ορχήστρα του κήπου του Μπέχ Τσινάρ) και συστηματικά έκανε ιδιαίτερα μαθήματα πιάνου. Μεταξύ των μαθητών του ήταν ο Σωτήρης Γραικός (ιδρυτής του πρώτου Ωδείου στη Θεσσαλονίκη το 1911) και ο Αιμίλιος Ριάδης, σημαντικότατος Έλληνας συνθέτης και δάσκαλος στο Κρατικό Ωδείο Θεσσαλονίκης.
Το συγκρότημα του Κήπου του Λευκού Πύργου άρχισε να λειτουργεί το 1907 και η πρώτη ορχήστρα του συγκροτήθηκε το 1908 με Πολωνούς κι Αυστριακούς μουσικούς, με διευθυντή το Πολωνό βιολιστή Salo Geiger.
Η πρώτη ορχήστρα του Κήπου του Λευκού Πύργου, το 1908 με Αυστριακούς και Πολωνούς μουσικούς κι έναν μόνο Έλληνα, τον φλαουτίστα, Φίλιππο Νικολαΐδη (πιθανότατα είναι ο πρώτος όρθιος στα δεξιά).