Ψάχνοντας τα εμπορικά χάνια, στα όρια του Φραγκομαχαλά και της πυρίκαυστου, σ’ ένα οικοδομικό τετράγωνο όπου δεν ακολουθήθηκε το αρχικό σχέδιο Εμπράρ – ίσως ακριβώς επειδή γλίτωσαν αρκετά κτίρια από τη φωτιά- ερχόμαστε να ξαναδώσουμε το όνομά τους στο σύμπλεγμα κτιρίων που αποτελούσαν το Χασσίδ Χαν.
Με βάση τους οδηγούς που διαθέτουμε, πρώτη αναφορά του Χασσίδ γίνεται το 1883. Δεν καίγεται στην πυρκαγιά του 1890, καθώς με ίδια ‘χαρακτηριστικά’ το βρίσκουμε και στα 1893-4.
Το κενό που υπάρχει για πάνω από δυο δεκαετίες οφείλεται περισσότερο στην έλλειψη «διευθύνσεων» στους διαθέσιμους οδηγούς.
Ξαναεμφανίζεται στα 1920, 1923, 1925 κ.λπ.
Τις σημαντικότερες πληροφορίες όμως τις έχουμε από την αναλυτική καταγραφή του στον οδηγό του 1932, όταν πια περιγράφεται μ’ ένα σύμπλεγμα κτιρίων και στοών. Με βάση αυτή την καταγραφή, το αρχικό κτίριο τοποθετείται στις διαθέσιμες αεροφωτογραφίες πριν τη φωτιά.
Κι έπειτα, το βλέπουμε μπροστά μας και στις σύγχρονες, καθώς υπάρχει ακόμα-διατηρητέο, αλλά σε μεγάλο μέρος του ερειπωμένο.
Το κεντρικό κτίριο, τυφλό πια, μάς δίνει επίσης μια εικόνα του καταργημένου κομματιού της παλιάς Καθολικών, μεταξύ Συγγρού και παλιάς Μεγ. Αλεξάνδρου -δηλαδη της οδού Bursa(Χρηματιστηρίου) κατά Δημητριάδη, μιας και «έσκαγε» μπροστά από την Τράπεζα Θεσσαλονίκης (Στοά Μαλακοπή).
Η θέση του και διάφορα στοιχεία το ‘συνδέουν’ κατά κάποιο τρόπο και με ένα ακόμα χάνι από τα αναζητούμενα, αλλά αυτά θα προσεγγιστούν σε άλλη ανάρτηση.
Μάρα Νικοπούλου
Facebook:
https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid02WeWCELR1wD3Us88HZPAFTAhNqGs8CsrWotxP75FpCMxFEKcwkBJu1buupAL4puFDl
Ξεκινάμε ανάποδα, με μια πολύ πρόσφατη φωτογραφία [με ευχαριστίες στη Σ και τη Γ που το φρόντισαν] και, δεξιά της, την απεικόνιση του σημείου στο google. Η κίτρινη γραμμή και στις δυο σηματοδοτεί το καταργημένο κομμάτι της Καθολικών. Με κόκκινη βούλα είναι το γνωστό «Ουζερί Αγορά». Με μπλε η Στοά Μαλακοπή για καλύτερη κατανόηση της θέσης του θα επισημαίνεται αντίστοιχα από δω και πέρα. Γύρω από το αρχικό κτίριο, που βλέπουμε ερειπωμένο μπροστά μας, διακρίνονται και οι τζαμωτές στοές που το ένωναν με τα άλλα.
Σε δυο φωτογραφίες πριν την πυρκαγιά του ‘17, εντοπίζουμε με ίδια χρώματα την Στοά Μαλακοπή, την Καθολικών και το σήμερα τυφλό και ερειπωμένο κτίριο, στο παλιό οικοδομικό τετράγωνο 151. Ανατολικά του διακρίνεται καθαρά και ένα μακρόστενο κτίριο με τζαμωτό που, όπως θα δούμε παρακάτω, αντιμετωπίζεται ως ενιαίο με αυτό με την τετράρριχτη στέγη (πράσινη βούλα)
Πώς όμως ταυτίζεται το κτίριο με το χάνι (και στοά) Χασσίδ;
Στους οθωμανικούς οδηγούς, βλέπουμε ότι υπάρχει (πριν και μετά τη φωτιά του 1890) χωρίς καμία άλλη αναφορά στη θέση του. Στεγάζει τον εμποροβιοτέχνη Μπενσουσάν.
Το 1920 βλέπουμε την πρώτη αναφορά στην οδό Καθολικών -χωρίς αριθμό. Στον τηλεφωνικό κατάλογο του 1923, βρίσκουμε τον δικηγόρο Δαρβέρη. Όπως και στον ‘κανονικό’ οδηγό του ‘25, μαζί κι ένας ακόμα δικηγόρος.
Το 1925, παρά το γεγονός ότι έχει αρχίσει να διαμορφώνεται η νέα ρυμοτομία της περιοχής, η οδός Καθολικών υπάρχει -και καταγράφεται ακόμα. Κρατάμε, λοιπόν, και δύο Χασσίδ που αναφέρονται μάλλον σ’ εκείνο το σημείο καθώς ‘μετρώντας στέγες’ κάπου εκεί βγαίνουν οι αριθμοί. Πολύ πιθανόν να είναι ο ένας απέναντι στον άλλον.
Το καθοριστικό στοιχείο έρχεται το 1932, με τον Μέγα Οδηγό να δίνει μια αναλυτικότατη περιγραφή της θέσης [σε πράσινο πλαίσιο]. Καποδιστρίου 3, Ερμού 5, στοές Δαβιδέττο και Ντε Μάγιο. Το ανατολικό κομμάτι της Καθολικών δεν υπάρχει πια. Τα Δαβιδέτο και Ντε Μάγιο γνωστά και, ναι, συνδέονται όλα με στοές (σκεπαστές ή μη) μεταξύ τους.
Η έμμεση επιβεβαίωση του ονόματος έρχεται από το www.salonikajewisharchitecture.com, όπου για το μεγάλο οικόπεδο 146/3 γράφει ότι ιδιοκτήτης ‘ ήταν ο Μωύς Χασσίδ, έμπορος υφασμάτων και ιδιοκτήτης μεγάλου οικοπέδου στην πυρίκαυστο, με ιδιωτική συναγωγή’ (ενδιαφέρον, και ίσως χρήσιμο κι αυτό το τελευταίο).
‘Πρόκειται για ένα οικόπεδο που αποτελείται από τρία επιμέρους τμήματα, στο καθένα από τα οποία διατηρήθηκε τμήμα προγενέστερου κτίσματος. Το νοτιότερο τμήμα έχει όψη στην οδό Ερμού ενώ το βορειότερο στην οδό Καποδιστρίου. Το ενδιάμεσο «τυφλό» τμήμα έχει τις όψεις του κτιρίου του στις πίσω αυλές των άλλων δύο τμημάτων. Τα σχέδια φέρουν σφραγίδα 7/12/1925, οπότε σε κοντινή ημερομηνία πρέπει να εκδόθηκε η οικοδομική άδεια’, γράφει στην καρτέλα του.
Παρακάτω βέβαια λέει και κάτι λάθος: ότι το τμήμα επί της Ερμού έχει κατεδαφιστεί και έχει κατασκευαστεί πολυώροφο. Για το ενδιάμεσο σωστά γράφει ότι σώζεται σε ερειπιώδη κατάσταση και για το βόρειο -Καποδιστρίου 5- ότι διατηρείται.
Προφανώς εκ παραδρομής το λάθος τους, μιας και δίπλα βάζουν φωτογραφία του ‘Ερμού 5’. Σώζεται λοιπόν κι αυτό, και είναι το χαμηλότερο κτίριο σ’ εκείνο το κομμάτι της Ερμού.
Σύμφωνα με το Αρχαιολογικό Κτηματολόγιο και τα 3 κτίρια του οικοπέδου 146/3 έχουν κηρυχτεί διατηρητέα από το 1994 και εδώ γίνεται σαφές ότι τα φαινομενικά δύο τμήματα με πρόσοψη στο βόρειο πεζοδρόμιο της παλιάς Καθολικών αντιμετωπίζονται ως ενιαίο (το τετράγωνο, ας πούμε, και το μακρόστενο ανατολικά του) και ως τέτοιο σημειώνεται στη συνέχεια.
Από τις παραπάνω πληροφορίες, κρατάμε επίσης το γεγονός ότι και στα τρία τμήματα διατηρήθηκε κομμάτι προγενέστερου. Με βάση αυτό σημειώνουμε πια με κίτρινο και ένα κτίριο στο νότιο πεζοδρόμιο της Καθολικών -αυτό που μετά αντιστοιχούσε στο ‘Ερμού 5’, καθώς γίνεται φανερό ότι το νέο ΟΤ 146, ‘κατάπιε’ το παλιό ΟΤ 151, την Καθολικών και το βόρειο μισό του παλιού ΟΤ 150. Στο βόρειο μέρος του 151, δημιουργήθηκε η Καποδιστρίου. Με ροζ οι μετέπειτα Ερμού, Καποδιστρίου και Παπαδοπούλου.
Στεκόμαστε λίγο παραπάνω στο ν.4, ζουμ μίας φωτό που είναι τραβηγμένη από τον μιναρέ του Χαμζά Μπέη (Αλκαζάρ), γιατί εδώ βλέπουμε και τις εργασίες ‘επισκευών’ που γίνονταν τα πρώτα χρόνια μετά τη φωτιά (μέχρι να απαγορευτούν κι αυτές) προκειμένου να στεγαστούν ξανά πυρόπληκτες επιχειρήσεις. Νότια απ’ το κόκκινο κτίριο -του ‘Ουζερί Αγορά’, ας πούμε-, διακρίνεται καθαρά ο ψηλός τοίχος του προηγούμενου κτιρίου που υπήρχε εκεί. Στην φωτό 3, φαίνεται ότι ήταν ψηλότερο απ’ το διπλανό του, ωστόσο έπαθε μεγαλύτερη ζημιά έχασε όροφο και η νέα στέγη μπήκε χαμηλότερα. Διατήρησε όμως όλο το ύψος του νότιου τοίχου του, στο οποίο στηρίχτηκε ένα απ’ τα στέγαστρα.
Ακριβώς δίπλα του, υπέροχη λεπτομέρεια του ‘πράσινου’ κτιρίου, το κλειστό μπαλκονάκι…
Ίσως πρόκειται γι’ αυτό που φωτογράφισε και ανάρτησε ο Στέφανος Πασβάντης στην ΑΘ, σ’ ένα αφιέρωμα στο ερειπωμένο -αλλά αβάφτιστο τότε- σύμπλεγμα κτιρίων και τζαμωτών στοών. To ‘κρυμμένο διαμάντι’ αρουσιάστηκε -επίσης χωρίς όνομα- και στο thessarchitecture.
David Bravos:
Από γαλλικό εμπορικό οδηγό του 1922. Επιχειρήσεις στην οδό Καθολικών.