Στα όρια δύο πυρκαγιών, τριών συνοικιών και δυο αιώνων, με αφορμή μια γνωστή φωτογραφία, δημοσιευμένη αρκετές φορές (και σε διαφορετικές εκδοχές) σε άλλες ομάδες, που όμως έλειπε από τον χάρτη μας.
Μετά την πυρκαγιά του 1890 και πριν του 1917, στα ανατολικά όρια και των δύο, ο φωτογράφος βρίσκεται σε κτίριο της συνοικίας Κεμπίρ μαναστήρ (Νέας Παναγιάς), λίγο πιο δυτικά από την τότε Παλαιών Πατρών Γερμανού (νυν Μορκεντάου χαμηλά, Βύρωνος ψηλότερα), και βλέπει προς τα βόρεια. Ο πιο κοντινός μας μιναρές είναι αυτός του Καρα-Αλή, ψηλότερα αυτός του Ακτσέ Μεστζίτ -εκεί που είναι τώρα το Οκτάγωνο. Στην ανατολική γωνία Π.Π. Γερμανού με Καπανάτσα (τότε Τσιμισκή, τώρα Μητροπόλεως) υποψιαζόμαστε μια βρύση. Για την ώρα, δεν έχει εντοπιστεί άλλη φωτογραφία ή γραπτή πηγή που να την επιβεβαιώνει.
Ακολουθεί η τεκμηρίωση και μια γενικότερη «ξενάγηση» και σύνδεση με άλλες αναρτήσεις που αναφέρονται στην περιοχή.
Μάρα Νικοπούλου
Facebook:
https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid02Ee8wArzBXCw8fMfcmfPUNGEjyrg2dnH5DtvrMfxpkoDWrGej3dyPV8BYsA6H6TcUl
Σε απόσπασμα αεροφωτογραφίας πριν την φωτιά του 1917 [από Α. Γερόλυμπου, το Χρονικό της μεγάλης πυρκαγιάς] σημειώνονται με κίτρινο οι αριθμοί των παλιών Οικοδομικών Τετραγώνων και τα τζαμιά Καρα-αλή και Ακτσέ Μεστζίτ. Οι κόκκινοι αριθμοί δείχνουν την αντιστοιχία των κτιρίων. Μπλε η οδός Καπανάτσα (παλαιά Τσιμισκή, νυν Μητροπόλεως), πράσινη η τότε Π.Π. Γερμανού (νυν Μορκεντάου). Η μικρή οδός στα δεξιά, με κόκκινο, είναι η τότε Μωραϊτου και αντιστοιχεί με την τωρινή Λώρη Μαργαρίτη.
Την συνέχεια της Π.Π. Γερμανού προς τα πάνω την είδαμε πρόσφατα σε ταύτιση του Στάθη Ασλανίδη, εδώ: https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid02BiJq5Urpo5snBS7tkGYCNaE8Ffx3HQbpwfPp5kFtifN6b4iW1VUvEuDrScn6SjRel
Για τα συγκεκριμένα Ο.Τ. δεν έχουν βρεθεί στοιχεία για τις ιδιοκτησίες κατά το 1917.
Και, δυστυχώς, δεν υπάρχουν πολλά στοιχεία ούτε για το Καρα-Αλή γιατί, όπως σημειώνει ο Δημητριάδης, το σχετικό φορολογικό κατάστιχο του 1906 είναι εν μέρει κατεστραμμένο. Ωστόσο, από τα παρακάτω στοιχεία γίνεται φανερό ότι το τζαμί αυτό το έφαγαν οι νέες χαράξεις των δρόμων και όχι οι φωτιές
Παρατηρώντας στους χάρτες την περιοχή, βλέπουμε ότι η έκταση του Καρά-Αλή περιορίστηκε σημαντικά μετά τη φωτιά του 1890. Αριστερά, στον χάρτη του Βερνιέσκι, βλέπουμε την έκταση που κάλυπτε το συγκρότημα του Καρά-Αλή πριν την φωτιά του 1890. Στον χάρτη του Σάλεμ, προτείνονται διάφορες αλλαγές στην περιοχή, μεταξύ των οποίων η Καπανάτσα (δηλ. η παλιά Τσιμισκή -νυν Μητροπόλεως) ισιώνει κάπως σε σχέση με την παραλία και δείχνει να τελειώνει στο Καρα-Αλή το οποίο έχει κι εδώ το ίδιο μέγεθος.
Στον χάρτη του Δημητριάδη όμως (δεξιά), βλέπουμε ότι η έκταση του συγκροτήματος έχει μικρύνει κατά πολύ, καθώς η νέα ρυμοτομία ισιώνει μεν την Καπανάτσα (όπως την βλέπουμε στην πρόταση του χάρτη Σάλεμ), αλλά την προχωράει και πιο ανατολικά, τρώγοντας μέρος του οικοπέδου του τζαμιού. Με κόκκινο οι αριθμοί Οικ. Τετραγώνων που είδαμε και παραπάνω.
Στον ίδιο χάρτη, οι διαφορετικές σκιάσεις μάς δείχνουν και τα όρια των συνοικιών μαζί με τον θρησκευτικό χαρακτηρισμό τους. Χωρίς σκίαση, είναι η συνοικία του Ακτσέ Μεστζίτ που χαρακτηρίζεται μουσουλμανική -εκεί ανήκει και το Καρα-Αλή. Ανατολικότερα και προς τα κάτω, η χριστιανική συνοικία Κεμπίρ Μαναστήρ (Νέας Παναγιάς). Δυτικά, με πιο έντονη σκίαση, η εβραϊκή συνοικία Caldirgoc. Κι ενώ οι δυο πρώτες, στο μεγαλύτερο μέρος τους γλιτώνουν και από τις δύο πυρκαγιές, η Καλντιργκότς καταστρέφεται και στις δύο. Ωστόσο, όπως καταλαβαίνουμε από όσα στοιχεία ιδιοκτησίας είναι διαθέσιμα, αλλά και άλλα δημοσιεύματα (αγγελίες, ειδήσεις κλπ), ο πληθυσμός στην ευρύτερη περιοχή ήταν σχετικά μεικτός. Και Ίσως αυτός να ήταν ένας λόγος που κομμάτι του οικοπέδου του Καρα-Αλή θυσιάστηκε για την χάραξη του δρόμου, μιας και πιθανόν ο μουσουλμανικός πληθυσμός είχε μειωθεί αρκετά και η συνοικία δεν χρειαζόταν πια δύο τζαμιά τέτοιου μεγέθους (όσον αφορά τα παρακολουθήματά τους, δηλαδή -μεντρεσέδες, τεκέδες κλπ).
Τα οικοδομικά τετράγωνα και οι οδοί Καπανάτσα (μπλε) και Π.Π. Γερμανού (πράσινο) σημειωμένα ξανά σε αποσπάσματα αεροφωτογραφιών πριν και μετά την πυρκαγιά των 1917. Στην αεροφωτογραφία με την καταστροφή, το κάδρο ανοίγει λίγο προς τα ανατολικά για να συμπεριλάβει και στην Νέα Παναγιά. Με αστεράκι αριστερά, επισημαίνεται και η συναγωγή Μπεθ Ελ ( που είχαμε δει στην ανάρτηση του Νίκανδρου Καστανιδη, εδώ: https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid038ASxCQUzaoezEC84wqwVXV1LhERpz1dzby9Yogh6tZdVGWfEmynV9n2kp5UGCwxAl ). Βλέπουμε, λοιπόν, ότι ως το 1917 είχαμε συναγωγή, τζαμί και εκκλησία σε τρία συνεχόμενα οικοδομικά τετράγωνα. Βλέπουμε επίσης ότι από αυτά μόνον η συναγωγή έπαθε ζημιά το ’17.
Η εικόνα της καταστροφής αλλά και της «γειτνίασης» από άλλη πλευρά σε απόσπασμα αεροφωτογραφίας [από την συλλογή Fairbank Papers -Cambridge University]. Η Ν. Παναγία, το συγκρότημα του Καρά-Αλή στο πράσινο τετράγωνο, και η συναγωγή με μόνο τους 4 εξωτερικούς τοίχους να έχουν σωθεί. Το πράσινο βέλος βρίσκεται επί της τότε Π.Π. Γερμανού και δείχνει την κατεύθυνση της αρχικής φωτογραφίας -το κομμάτι αυτό σήμερα αντιστοιχεί με την Μορκεντάου, που τελειώνει πια στο ύψος της γαλάζιας γραμμής=την οδό Καπανάτσα/Παλαιά Τσιμισκή.
Ευκαιρία να τοποθετήσουμε και το Καρά-Αλή λίγο καλύτερα από το κάπως αόριστο «περίπου στα Ηλύσια» που έχουμε συνηθίσει ως τώρα.
Στην αεροφωτογραφία του 1938 (αριστερά), τα 2 βασικά κτίρια του τζαμιού έχουν εξαφανιστεί, κάτω από το κτίριο της Π.Μελά 14 και από τον ίδιο τον δρόμο. Η επισκευασμένη συναγωγή έχει πια αποκτήσει πρόσοψη στην Μητροπόλεως που φάρδυνε και «ίσιωσε» ακόμα παραπάνω σε σχέση με την παλιά χάραξη της Καπανάτσα, ανεβαίνοντας λίγο προς τα βόρεια. Δεξιά, βλέπουμε (έστω με μια μικρή απόκλιση) πώς διαγράφεται η σημερινή πόλη (από το gis του Δήμου Θεσ/νίκης) πάνω από την αεροφωτογραφία μετά τη φωτιά του ’17.