Φεμινισμός στη Θεσσαλονίκη. Οι αδελφές Ελπίδα και Τασία Αντωνιάδου
Μ’ αφορμή τα εγκαίνια της έκθεσης του Ιδρύματος της Βουλής στο Μέγαρο Μουσικής της Θεσσαλονίκης (Μ2, Φουαγίε), στις 8-3-2018 (ώρα 6:30 μ.μ.) με θέμα: “Ο Φεμινισμός στα Χρόνια της Μεταπολίτευσης, 1974-1990-Ιδέες, συλλογικότητες , διεκδικήσεις”, ας δούμε μια περίπτωση του φεμινισμού στη Θεσσαλονίκη, γύρω στο 1927-1930.
Οι αδελφές Ελπίδα και Τασία Αντωνιάδου, δυναμικές φεμινίστριες της Θεσσαλονίκης. Έπαιξαν κεντρικό ρόλο στη δημιουργία της “Φεμινιστικής Ένωσης Μακεδονίας Θράκης”, το 1928. Εκπροσωπούσαν το ριζοσπαστικό φεμινισμό και ήρθαν σε ιδεολογική σύγκρουση με τις “αντιφεμινίστριες”, τότε, αδελφές Αγγελική και Μερόπη Τσιώμου. Πολύ χαρακτηριστικά επισημάνθηκε από τον “Βινίκιο Γεράνη” (πιθανότατα ψευδώνυμο δημοσιογράφου ή αρχισυντάκτη) στη “Μακεδονία”, στις 26-5-1927, “Παρακολούθησα…τον καυγάν, ο οποίος ήνοιξεν από των στηλών των εφημερίδων μεταξύ της αγνώστου μοι φεμινίστριας δος Αντωνιάδου και της γνωστής μου αντιφεμινίστριας κ. Μεταλληνού ”. Στο πλαίσιο αυτό εξεδόθητε το 1930 “Η Φεμινιστική, κοινωνιολογική και επιστημονική επιθεώρηση” από τη “Φεμινιστική Ένωση Μακεδονίας Θράκης” ως αντίβαρο της “Εφημερίδος των Γυναικών, εβδομαδιαία εφημερίδα συντηρητικών αρχών”, που είχε εκδώσει πριν ένα χρόνο, το 1929, η Μερόπη Τσιώμου-Βασιλικού.
Η ιδεολογική αυτή σύγκρουση είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, γιατί αποτυπώνει τη μεγάλη πολιτική αντιπαράθεση, του μεσοπολέμου, μεταξύ των βενιζελικών και των αντιβενιζελικών (δηλ. των φιλοβασιλικών), που στοίχισε πολύ ακριβά στον Ελληνικό λαό και στον κόσμο της Θεσσαλονίκης και της Μακεδονίας ειδικότερα. Κι αυτό το θέμα δεν έχει αναλυθεί, μόνο θίχτηκε επιγραμματικά και περιοριστικά. Αξίζει να αναφερθεί μια σημαντική αντίθεση των συνεπειών της φεμινιστικής αυτής σύγκρουσης σε δύο από τις πρωταγωνίστριες της. Η Ελπίδα Αντωνιάδου, που ήταν δασκάλα στο Ιωαννίδειο σχολείο, απολύθηκε από τη δουλειά της, το 1931, ως “κομμουνίζουσα”, ενώ η Μερόπη Τσιώμου-Βασιλίκου πραγματοποίησε, εντελώς δωρεάν, μεγάλα ταξίδια στο εξωτερικό τη δεκαετία του 1930, την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Και μια ακόμη αξιοσημείωτη αντιπαράθεση: οι αδελφές Αντωνιάδου εξαίρουν τους καθηγητές του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης: Ελευθερόπουλο και Θεοδωρίδη, ως “κορυφές της Ελληνικής διανόησης”, ενώ η Μερόπη Τσιώμου συνεργάζεται, χωρίς ενδοιασμό, με τον καθηγητή Βιζουκίδη και τον δημοσιογράφο Ν. Φαρδή (γνωστοί αντιδραστικοί).
Από τον Νίκανδρο Καστανίδη και τον Δαυίδ Μπράβο.
Ελπίδα Αντωνιάδου, 1930
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 21-5-1927, σελ. 2
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 23-4-1926
Μερόπη και Αγγελική Τσιώμου, 1930
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 21/10/1929, σελ. 3
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 4/11/1931, σελ. 6
Αγγελική Μεταλλινού
Η Αγγελική Μεταλλινού ζητάει παιδονόμους στους δρόμους της πόλης
Μια από τις πρώτες δυσκολίες σ’ αυτό το ιστορικό θέμα είναι τα βιογραφικά στοιχεία της Ελπίδας και της Τασίας Αντωνιάδου. Ο Τομανάς ρίχνει λίγο φως (αν και πρέπει να είμαστε λίγο επιφυλακτικοί με τις πληροφορίες του εν γένει) περιγράφοντας την οδό “Φρανσέ Ντ’ Εσπεραί” στο βιβλίο του “Δρόμοι και γειτονιές της Θεσσαλονίκης” (1997, σελ. 161)
Από την περιγραφή του Τομανά το σπίτι της οικογένειας Αντωνιάδη πιθανολογείται να είναι αυτό στο κόκκινο πλαίσιο.
Ψάχνοντας το όνομα Σπύρος Αντωνιάδης στη “Μακεδονία”, βρίσκουμε την εξής πληροφορία (28/7/1929, σελ.2) :
Μια ακόμη πληροφορία για τον Σπύρο Αντωνιάδη, από τη “Μακεδονία”, 15-5-1932, σελ. 2
Συντηρητισμός υπήρχε και στους δύο πυλώνες αστικής πολιτικής της εποχής. Ιδεολογική σύγκρουση δεν υπήρχε. Στείρα αντιπαράθεση (ποιός θα κάνει κουμάντο) βενιζελικών και βασιλικών μόνο. Ποιος φταίει για την καταστροφή, ποιος αγαπάει παραπάνω τους πρόσφυγες, ποιος κλέβει λιγότερο, ποιανού η στρατηγική ήταν καλύτερη σε σχέση με τις εξωτερικές συμμαχίες, ποιος αγαπάει με μεγαλύτερο πάθος τους παπάδες. Για το γλωσσικό οι βενιζελικοί ήταν πιό ανοιχτόμυαλοι από τους βασιλικούς ( μειοψηφία αριστερόστροφων). Κοινός εχθρός τους ήταν οι κομμουνιστές. Ως προς τις καινοτόμες-προοδευτικές ιδέες (αν αφορούσε ψηφοφόρους των αστικών κομμάτων) περίπου το ίδιο ποσοστό ήταν. Μεγάλο μέρος των βασιλικών (όλως παραδόξως) ήταν λιγότερο ρατσιστές, σε σχέση με τους βενιζελικούς. Όταν όμως ο υπερ-εθνικισμός και των 2 ήταν στο ζενίθ του, τα κόμματα έμοιαζαν σαν να ήταν η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Η δικτατορία Μεταξά το απέδειξε, συνεργάστηκαν τα στελέχη όλων τους με ομοψυχία. Νωρίτερα ο δήθεν τάχα μικρός ρόλος των 3Ε δεν μοιάζει να ήταν καθόλου έτσι. Όλοι ομονοούσαν στην υποστήριξη της “Χρυσής Αυγής” της εποχής. Επίλεκτα μέλη (3Ε) υπήρξαν βουλευτές και γερουσιαστές και απο τα δύο κόμματα. Μέχρι τα 3Ε να διασπαστούν με την κάθοδο ενός μέρους τους (Παυλίδης) στις εκλογές. Σύντομα τους ένωσε πάλι η ΕΟΝ. ΤΑ ΕΕΕ εδώ συγχαίρουν τα μέλη τους που έγιναν βουλευτές το 1932. Ένα χρόνο μετά το Κάμπελ. Οι Φιλελεύθεροι (βενιζελικοί) υπερτερούν, ειδικά στην Θεσσαλονίκη. Ο γίγαντας προσφυγοπατέρας Ιασωνίδης. Ο Νταλίπης κλπ κλπ.
Προσπαθώντας να συνεχίσουμε τον προβληματισμό για τον φεμινισμό και τις φεμινίστριες της Θεσσαλονίκης του μεσοπολέμου, θέτουμε ένα πολύ ενδιαφέρον ερώτημα: Υπήρχαν εβραίες φεμινίστριες στη Θεσσαλονίκη; Με πρώτη ματιά φαίνεται ότι οι εβραίες της Θεσσαλονίκης ΔΕΝ συμμετείχαν στο φεμινιστικό κίνημα της Θεσσαλονίκης του μεσοπολέμου, είτε ως άτομα σε υπάρχουσες φεμινιστικές ομάδες είτε ως κάποιο είδος εβραϊκής συλλογικότητας. Πιθανόν η εβραϊκή πατριαρχία, τότε, να ήταν ιδιαίτερα ανελαστική και η οποιαδήποτε χειραφέτηση τους ακατόρθωτη. Φαντάζομαι ότι οι ερευνήτριες και ερευνητές της ιστορίας του ελληνικού φεμινισμού και της ελληνικής ιστορίας των Εβραίων θα μας διαφωτίσουν. Σ’ αυτό το κενό (ίσως λόγω του ερασιτεχνικού μας αυθορμητισμού) υπάρχει μια εκκωφαντική εξαίρεση χειραφετημένης εβραίας, η οποία είχε εμπλακεί και με τη Θεσσαλονίκη. Είναι η Ωραιοζήλη Λεβή, η κόρη του πλούσιου εργοστασιάρχη στην Αθήνα, Λέοντα Λεβή. Ήταν μια συνειδητοποιημένη “αρχειομαρξίστρια”, η οποία συνελήφθηκε το Γενάρη του 1931, με το ψευδώνυμο “Άννα Κάτση”, σε μια “παράνομη” γιάφκα επιμόρφωσης, το “κόκκινο σχολείο”, στον προσφυγικό συνοικισμό της Αγίας Φωτεινής στη Θεσσαλονίκη, μαζί 5 νέους εργατοτεχνίτες και 6 νέες γυναίκες (2 εργάτριες και 4 μαθήτριες Γυμνασίου). Η Ωραιοζήλη ήταν όμορφη και μορφωμένη. Ήταν τελειόφοιτος της Ανωτάτης Εμπορικής Σχολής και είχε αναλάβει το ρόλο της “δασκάλας” στα “κόκκινα σχολεία”. Στη Θεσσαλονίκη ήρθε στα μέσα του 1930 κι εργάστηκε ως εργάτρια στο κεραμοποιείο Αλλατίνη και στην ΥΦΑΝΕΤ. Η σχέση της με τις φεμινιστικές δραστηριότητες δεν είναι γνωστή. Η μαχητική της, όμως ιδεολογία, δεν θα την άφηνε αδιάφορη με τις, τότε, φεμινιστικές διεκδικήσεις. Άλλωστε οι αρχειομαρξιστές ασχολήθηκαν με τους αγώνες των γυναικών και η οργάνωσή τους ΚΟΜΛΕΑ (Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας) φαίνεται να είχε γυναικείο τμήμα, που εξέδιδε το 1932, στη Θεσσαλονίκη, το περιοδικό “Αγωνιστής-Αγωνίστρια”
Το σπίτι της Αγίας Φωτεινής που συνέλαβαν τη γιάφκα των αρχειομαρξιστών, το Γενάρη του 1931 [Από την εφημ. “Μακεδονικά Νέα”, 21-1-1931, σελ. 1]