O χώρος των εργαστηρίων της Σχολής Τεχνών και Επαγγελμάτων είναι το μόνο που απέμεινε από το συγκρότημα του Ισλαχανέ.
Από την Μάρα Νικοπούλου.
Είναι και το τελευταίο από τα κτίσματα του συγκροτήματος που λειτουργούσε –γνωστό ως “Μηχανουργείο Αξυλιθιώτη”. Ταυτίστηκε ως κομμάτι της Σχολής Τεχνών και Επαγγελμάτων από τις Όλγα Δεληγιάννη και Γεωργία Ζαχαροπούλου. Στην εργασία τους (λινκ παρακάτω), ο αρχικός πυρήνας χρονολογείται στα 1895-96 και μετά. Κάποια χρόνια αργότερα, στην εργασία των Σ. Χριστοφορίδου, Α. Κονδυλίδου, Ευ. Μεσοχωρίτη, Α. Συργιάννη, Α. Βαλαβανίδου για το Ισλαχανέ (επίσης λινκ παρακάτω) το κτίριο των εργαστηρίων χρονολογείται μεταξύ 1896 και 1904
Από την Journal de Salonique της 7/10-11-1902, μαθαίνουμε την ακριβή ημερομηνία που άνοιξε τις πύλες του. Ήταν στις 4/17 Νοεμβρίου 1902, τη μέρα των 58ων γενεθλίων του Σουλτάνου. Οι ημέρες των γενεθλίων και της επετείου ενθρόνισης του Σουλτάνου ήταν ημέρες γιορτής: σημαιοστολισμοί, μπάντες, παρελάσεις κ.λπ. Έτσι, εκείνη τη μέρα είχαμε συγχρόνως τα εγκαίνια των Εργαστηρίων και την τοποθέτηση του θεμέλιου λίθου για το Δημοτικό Νοσοκομείο...
Το ρεπορτάζ της εφημερίδας δίνει πάρα πολλές πληροφορίες για το κτίριο (κάποιες πολύ “τεχνικές” για τα εργαστήρια έμειναν αμετάφραστες), τις ομιλίες που έγιναν αλλά και τη τελετή θεμελίωσης του νοσοκομείου. Ακόμα και ο τρόπος γραφής του δίνει μια εικόνα της εποχής.
Αφιερωμένο εξαιρετικά στην Όλγα και τη Γεωργία, που βρήκαν την “ταυτότητα” του χώρου, έκαναν την μελέτη αποκατάστασης και ξεκίνησαν τις εργασίες, και στην Αρετή, που με τόσο μεράκι “τρέχει” το μουσείο που στεγάζεται τώρα εκεί.
To κτίριο -όχι σήμερα όπως γράφει η λεζάντα, αλλά μερικά χρόνια πριν- κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης, από : https://www.academia.edu/6611096/Το_Ισλαχανέ_της_Θεσσαλονίκης
Δυο τελετές
Την περασμένη Δευτέρα, ανήμερα στα γενέθλια του μεγαλειοτάτου Σουλτάνου, παραβρεθήκαμε σε δυο ωραίες τελετές: τα εγκαίνια του μηχανουργείου σε ένα παράρτημα της Σχολής Τεχνών και Επαγγελμάτων, και την τοποθέτηση του θεμέλιου λίθου του Δημοτικού Νοσοκομείου.
Για την περίσταση, η Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων είχε βάλει τα γιορτινά της. Eίχαν γίνει εντυπωσιακές προετοιμασίες για την υποδοχή των καλεσμένων. Δυο σειρές δημοτικοί υπάλληλοι και μαθητές είχαν παραταχθεί στην είσοδο του σχολείου και μέχρι το κτίριο της Διοίκησης. Ο αξιότιμος Αμπντουλάχ Εφέντης, διοικητικός διευθυντής του Ιδρύματος, υποδεχόταν με ανατολίτικη χάρη τους καλεσμένους στην είσοδο του σχολείου, και ο κ. Φλερίς, τεχνικός διευθυντής, τους καλωσόριζε στην είσοδο των αιθουσών.
Στις 8.30 τουρκική ώρα, οι εξοχότατοι –ο βαλής , ο αστυνομικός διευθυντής και ο πρόεδρος της Δημαρχίας- που είχαν καταφθάσει από τους πρώτους, έδωσαν το σήμα και όλος ο κόσμος σηκώθηκε για να κατευθυνθεί στα εργαστήρια. Αυτά βρίσκονται πίσω απ' το τείχος της πόλης το οποίο χρειάστηκε να τρυπήσουν για να φτιάξουν ένα πέρασμα.
Το ακροατήριο ήταν ιδιαίτερα μεγάλο και αποτελούταν από υψηλόβαθμους υπαλλήλους και στρατιωτικούς, επικεφαλής καταστημάτων, αξιωματούχων της πόλης και διακεκριμένους επισκέπτες.
Όταν όλοι συναντήθηκαν ξανά στο μεγάλο προαύλιο των εργαστηρίων, η εξοχότητά του ο Μουφτής διάβασε την προσευχή και το πλήθος τον άκουσε με θρησκευτική ευλάβεια. Στη συνέχεια, ο εντιμότατος Χασάν Φεχμί Πασάς πλησίασε την πύλη εισόδου, έσπασε τις σφραγίδες που είχαν τοποθετηθεί στους κόμπους από δυο χρυσές αλυσίδες και κάλεσε όλον τον κόσμο να περάσει.
Τα εργαστήρια σχηματίζουν ένα τετράγωνο που κάθε πλευρά του έχει 36 μέτρα, και στο κέντρο έχουν ένα τετράγωνο αίθριο 20 x 20 μέτρα. Το σώμα του κτιρίου είναι χωρισμένο σε τρία εργαστήρια και δυο αποθήκες υλικών δεξιά και αριστερά της μεγάλης πύλης εισόδου.
Η πρώτη αίθουσα που επισκεφτήκαμε είναι το σιδηρουργείο. [... ] Η εσωτερική διαρρύθμιση, ο εξαερισμός, ο φωτισμός κ.λπ, ακολουθούν την τελευταία λέξη της επιστήμης, της υγιεινής και της ευκολίας. Ο κ. Φλερίς έκανε μια σύντομη επίδειξη της ποιότητας των εγκαταστάσεων του εργαστηρίου. “Ιδού ο άνθρωπος στον οποίο οφείλουμε όλα τούτα τα ωραία πράγματα”, είπε ο βαλής, αναφερόμενος στον κ. Φλερίς που το αρνήθηκε με την συνηθισμένη ταπεινότητά του, χαρακτηριστικό των ανδρών που έχουν πραγματική αξία.
[... ]
“Το μεγάλο πλεονέκτημα των εργαστηρίων αυτών”, μου είπε ο κ. Κίπερς, ο συμπαθής διευθυντής της Εταιρείας Υδάτων, “είναι η διάταξή τους που αφήνει χώρο ενδιάμεσα και έτσι αποτρέπει τα ατυχήματα. Πραγματικά, το πιο εξασκημένο μάτι δεν θα έβλεπε τίποτα κακό να πει για το έργο του κ. Φλερίς που δικαιούται τα θερμά μας συγχαρητήρια”.
[οι δυο τελευταίες γραμμές ανήκουν στο κομμάτι που βλέπουμε στην ...μεθεπόμενη φωτό]
Παρενθετικά: “Η κάτοψη του μηχανουργείου Αξυλιθιώτη από την μελέτη αποτύπωσης της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων. Διακρίνεται η αρχική οικοδομική φάση των εργαστηρίων...” , όπου γίνεται φανερό το σχήμα που περιγράφηκε στο ρεπορτάζ...
Από το Όλγα Δεληγιάννη – Γεωργία Ζαχαροπούλου : https://www.academia.edu/8335052/H_Σχολή_Τεχνών_και_Επαγγελμάτων_στη_Θεσσαλονίκη._Η_ανακάλυψη_της_ταυτότητας_ενός_νεώτερου_μνημείου._L_Ecole_des_Arts_et_Metier_à_Thessalonique._La_découverte_de_l_identité_d_un_monument_modern._The_Scool_of_Arts_and_Crafts_in_Thessaloniki._The_discovery_of_the_identity_of_a_modern_monument
Την στιγμή που λέγονταν αυτά τα λόγια, παρατηρήθηκε μια κίνηση και όλοι σχημάτισαν κύκλο γύρω από τον διοικητικό διευθυντή του ιδρύματος που θα έβγαζε λόγο.
Ο αξιότιμος Αμπντουλάχ Εφέντης, με ιδιαίτερα προσεκτική γλώσσα ξεκίνησε λέγοντας “πόσο ευτυχής είναι που τα εγκαίνια των Εργαστηρίων γίνονται μια μέρα κατά την οποία όλο το έθνος εορτάζει την χαρούμενη επέτειο γενεθλίων του Σουλτάνου.” Στη συνέχεια, έδωσε το ιστορικό των εργαστηρίων, μίλησε για τις εκθέσεις που έγιναν σχετικά με την εγκατάστασή τους και τις προσπάθειες της διοικητικής επιτροπής. Τέλος έπλεξε το εγκώμιο του κ. Φλερίς, του γάλλου μηχανικού, ενός πολύ εργατικού, ακάματου δουλευτή που προσέφερε ανεκτίμητες υπηρεσίες στην Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων της Πρωτεύουσας και σίγουρα θα κάνει το ίδιο και σ' αυτήν της Θεσσαλονίκης.
“Αυτά τα εργαστήρια”, είπε ο διαπρεπής ομιλητής, “θα προσφέρουν σίγουρα υπηρεσίες στη γεωργία, γιατί έχουμε ως στόχο, ως μεγάλη μας επιθυμία να κατασκευάσουμε γεωργικές μηχανές –κάτι που αποτελεί την ψυχή των αγροτικών πληθυσμών. Την ημέρα που το πρώτο μηχάνημα θα βγει από τα εργαστήριά μας, εκείνη τη μέρα θα σας καλέσουμε όλους και θα μπορούμε να την θεωρήσουμε ως την αρχή της νίκης, και θα μπορούμε να υμνήσουμε πάλι τον Μεγαλειότατο Σουλτάνο που παρακολουθεί με τόση προσοχή την ευημερία όλων των υπηκόων του”.
Ο λόγος του διευθυντή είχε μια πολύ μεγάλη έλλειψη. Ο εντιμότατος Αμπντουλάχ εφέντης ξέχασε να μιλήσει για τον εαυτό του, για τις εξαιρετικές προσπάθειές του προκειμένου να γίνουν οι εγκαταστάσεις των εργαστηρίων και να φέρει σε όλο το ίδρυμα στα επίπεδα προόδου που έχει ήδη κατακτήσει.
Αυτή την παράλειψη επιφορτίστηκε να την καλύψει ο βαλής. Απάντησε στην λόγο του διευθυντή με μια αυτοσχέδια ομιλία που άφησε μαγεμένο το ακροατήριο. Για πάνω από δέκα λεπτά με το ρολόι, ο εξοχότατος μίλησε για τις αρετές των χειρωνακτικών επαγγελμάτων, τη χρησιμότητα της εργασίας γενικώς και για την απόλυτη ανάγκη ύπαρξης καλών μηχανουργείων.
“... Μας υπόσχεστε την κατασκευή αγροτικών μηχανημάτων –είναι ο στόχος, η μεγάλη επιθυμία σας, λέτε. Είναι και δικός μας, όλων μας. Ναι, βεβαίως, η ψυχή του κατοίκου της υπαίθρου είναι το εργαλείο του, το μηχάνημα για όργωμα. Αλίμονο! Μέχρι σήμερα, αυτά τα μηχανήματα δεν είχαν μόνο το μειονέκτημα του μεγάλου κόστους τους, αλλά και κάτι ανεπανόρθωτα ενοχλητικό: τη μέρα που ένα τέτοιο μηχάνημα πάθαινε βλάβη δεν υπήρχε τρόπος επισκευής και ο δυστυχής ιδιοκτήτης έβλεπε τη δουλειά του να υποφέρει –η καρδιά του έσπαγε και η ζωή της οικογένειάς του κινδύνευε.
Αυτή η κατάσταση πραγμάτων, χάρη σε τούτο το εργαστήριο, σε λίγο θα εξαφανιστεί. Θα μας φτιάξετε σωστούς κι έντιμους εργάτες που, μία ή δυο φορές τον χρόνο, θα κάνουν περιοδεία στα χωριά και θα επιδιορθώνουν επί τόπου τα χαλασμένα μηχανήματα. Θα στέλνουν στην Θεσσαλονίκη τα μεγάλα κομμάτια που χρειάζεται να φτιαχτούν ξανά, θα δίνουν οι ίδιοι πρακτικές συμβουλές στους αγρότες και θα κάνουν συγχρόνως ένα έργο χρήσιμο, καλού πολίτη, πατριωτικό. Γιατί, περιττό να πούμε, η ίδια η πατρίδα θα είναι η πρώτη που θα εκτιμήσει τα πλεονεκτήματα μιας εργασίας που επιτελείται με πιο εξελιγμένα εργαλεία. Κι είναι στο χέρι της σοφής σας διοίκησης, στο χέρι του κ. Φλερίς, το να δούμε την πραγματοποίηση μιας επιθυμίας που έχουμε στην καρδιά μας όλοι οι πιστοί υπηρέτες του Σουλτάνου, όλοι οι κάτοικοι. Θα σας δούμε επί το έργον και θα έλθουμε να χειροκροτήσουμε όλες τις επιτυχίες σας. Σε αναμονή αυτού, σας αξίζουν
τα συγχαρητήριά μας”.
Τα λόγια του εξοχότατου βαλή άφησαν πολύ ωραία εντύπωση.
Στη συνέχεια, ήταν η σειρά των μαθητών. Οι πιο μικροί –ορφανοί ως επί το πλείστον- απήγγειλαν στίχους για την περίσταση, στίχους τρυφερούς που συγκίνησαν τους παριστάμενους κι έκαναν τα δάκρυα να κυλούν στα μάγουλα όσων τους άκουγαν. Οι μεγαλύτεροι μαθητές είπαν τις ευχαριστίες τους προς τον Σουλτάνο και μετά οι σάλπιγγες έπαιξαν τον αυτοκρατορικό χαιρετισμό, στον οποίον απάντησαν τρεις φορές με την παραδοσιακή ιαχή “Padischaim Tchoc Yasha!” [ προφανώς πρέπει να είναι κάτι σαν “ζήτω ο πολυχρονεμένος”]
To τρίτο και τελευταίο εργαστήριο είναι το ξυλουργείο και αφού το επισκέφτηκαν κι αυτό, όλοι οι παριστάμενοι κατευθύνθηκαν προς το σημείο που θα ανεγερθεί το Δημοτικό Νοσοκομείο, ώστε να προχωρήσουν στην τοποθέτηση του θεμέλιου λίθου. Σ' αυτήν την πέτρα –ένα μεγάλο κομμάτι μάρμαρο, στη συγκεκριμένη περίπτωση- είχαν σκάψει μια μεγάλη στρογγυλή τρύπα στην οποία τοποθέτησαν ένα κουτί από λευκοσίδηρο. Μέσα στο κουτί βρισκόταν ένας φάκελος με όλα τα τουρκικά νομίσματα που κυκλοφορούν σήμερα.
Στη συνέχεια, η τρύπα σφραγίστηκε μ' ένα μάρμαρο που τσιμεντώθηκε παρουσία όλου του κόσμου. Κατόπιν κατέβασαν την πέτρα και πάνω της θυσίασαν δυο αρνιά. Όλοι έριξαν από μια πέτρα στο μάρμαρο που ήταν κάτω και γύρω του χτίστηκε επί τόπου ένας τοίχος από τους οικοδόμους που περίμεναν εκεί με το μυστρί στο χέρι.
Θα επιστρέψουμε στο Δημοτικό Νοσοκομείο και θα σας δώσουμε όλες τις λεπτομέρειες που η έλλειψη χώρου δεν μας επέτρεψε να δημοσιεύσουμε σήμερα.