Για το νοσοκομείο Αγ. Δημήτριος υπάρχουν διάφορες εκδοχές σχετικά με τον αρχιτέκτονα, το έτος ανέγερσης, ακόμα και το όνομά του – και αναπαράγονται με διάφορους συνδυασμούς.
Η αποδελτίωση της Journal de Salonique βοηθάει να ξεκαθαριστούν και αυτά τα θέματα
Από τη Μάρα Νικοπούλου
Ενδεικτικά ορισμένες από αυτές, με Ποζέλι ή Παιονίδη, με Γκουραμπά/Χαμιδιέ/Δημοτικό και ημερομηνίες ανέγερσης που κυμαίνονται από την εποχή του Μιδάτ Πασά ως το 1904.
Στα πρώτα σχετικά δημοσιεύματα της Journal de Salonique το συναντάμε ως “Δημοτικό Νοσοκομείο”. Για παράδειγμα αυτά όπου ανακοινώνεται ότι θα τοποθετηθεί ο θεμέλιος λίθος και η αναλυτικότατη περιγραφή της τοποθέτησής του στις 4/17 Νοεμβρίου 1902 που είδαμε με αφορμή και τα Εργαστήρια της Σχολής Τεχνών και Επαγγελματων (https://www.facebook.com/204212503401724/photos/pcb.343225802833726/343225676167072/?type=3&theater).
Αλλά και τα δημοσιεύματα που ακολουθούν. Το δεύτερο δίνει και την απάντηση στο ζήτημα του αρχιτέκτονα.
Αριστερά: Ήδη την 1 Δεκεμβρίου, λίγες μέρες μόνον μετά, μας ενημερώνουν ότι: υπάρχει κινητικότητα στις εργασίες θεμελίωσης του Δημοτικού Νοσοκομείου. Γνωρίζουμε ότι η ανέγερση του κτιρίου γίνεται υπό την διεύθυνση (επίβλεψη, μάλλον θα το λέγαμε) του αξιότιμου Γιαρμολένσκι, του αρχιμηχανικού του Δήμου. Μένει να πούμε ότι δίνεται ιδιαίτερη προσοχή και στις παραμικρές λεπτομέρειες της κατασκευής”.
Δεξιά: Η επιτροπή ανέγερσης του Δημοτικού Νοσοκομείου συνεδρίασε χτες το απόγευμα. Τα σχέδια και ο προϋπολογισμός της κατασκευής έχουν εγκριθεί. Το συνολικό κόστος θα είναι 8700 λίρες Τουρκίας. Αλλά, με δεδομένο ότι ο Δήμος μπορεί να εξασφαλίσει ατέλειες και μείωση του κόστους μεταφοράς, ίσως μειωθεί κατά 1000 λίρες. Οι οικονομικοί πόροι θα εξασφαλιστούν από τα δημοτικά έσοδα του τρέχοντος και του επόμενου οικονομικού έτους.
Συστάθηκαν δυο επιτροπές, μία για τα έξοδα και μία για την επίβλεψη των εργασιών. Στην πρώτη: Ο εξοχότατος Χουλουσή [ο τότε δήμαρχος], το μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου Ιμπραήμ εφέντης, ο Μεχμέτ Καπανί, ο Αχμέτ Καπανί, Ναχαμά Μαλάχ και Ασσαέλ. Η δεύτερη επιτροπή αποτελείται από: τον εξοχότατο Χουλουσή μπέη (για την χρηματοδότηση), Γιαρμολένσκι (αρχιμηχανικό του Δήμου), Α. Κίπερς (διευθυντής της Οθωμανικής Εταιρείας Υδάτων), Δρα Ριζά Σερβέν (επιθεωρητής υγείας), και τον Δρα Μοϊζ Μισραχή. Αρχιτέκτονας είναι ο κ. Παιονίδης”.
Τον Παιονίδη ανέφερε και ο Β. Κολώνας ως “φέρεται”, βάζοντας ως πηγή το Ι. Δημητριάδη, Ξενοφών Παιονίδης, 1934, και σημειώνοντας: “η πληροφορία δεν διασταυρώθηκε από άλλη πηγή, θεωρείται ωστόσο αρκετά πιθανή λόγω της φήμης του αρχιτέκτονας και της κοινής μορφολογικής ομοιότητας του κτιρίου με άλλα έργα του ιδίου”(όπ.π, σ. 149-150)
[πρόκειται για ανορθόγραφη απόδοση των Μεχμέτ και Αχμέτ Καπαντζή, που και οι δυο έχουν έντονη παρουσία στα τεκταινόμενα του Δήμου]
1903. Στην αναφορά για τις δραστηριότητες του Δήμου –και του Δημάρχου- γράφουν :“Στην πρώτη γραμμή βρίσκεται το Πολιτικό Νοσοκομείο, για το οποίο οι εργασίες προχωρούν με βήματα γίγαντα. Η Θεσσαλονίκη με αυτό θα αποκτήσει ένα υπέροχο έργο και θα μπορεί δικαίως να καμαρώνει. Το μόνο νοσοκομείο θα αρκεί ως άφθαρτο αναμνηστικό για την περίοδο προεδρίας του εξοχότατου Χουλουσή Μπέη”.
Τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου μαθαίνουμε ότι το έργο της τοποθέτησης αλεξικέραυνων στο πολιτικό νοσοκομείο που χτίζει ο Δήμος το εμπιστεύτηκαν στον γνωστό ηλεκτρολόγο Zοζεφ Νεχαμά.
Και στα δυο αποσπάσματα, το νοσοκομείο δεν αναφέρεται πια ως “δημοτικό”, αλλά ως “πολιτικό” (σε αντίθεση με το στρατιωτικό, προφανώς).
Ο τίτλος Δημοτικό Νοσοκομείο επιστρέφει τον Φλεβάρη του 1904: “Η κατασκευή του μεγάλου νοσοκομείου προχωρά ταχέως Με μεγάλη χαρά σημειώνουμε πόσο δραστήριος είναι ο εξοχότατος Χουλουσή, πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, στην επίβλεψη των εργασιών. Το παράδειγμά του εμπνέει ζήλο σ' όλους τους εργαζόμενους”.
Την ημέρα που θα γίνουν τα εγκαίνια, στις 1/9/1904, η εφημερίδα ανακοινώνει το γεγονός με μεγάλη πρωτοσέλιδη φωτογραφία και λεζάντα “Πρόσοψη και πλάγια όψη του Πολιτικού Νοσοκομείου “Χαμιδιέ” της Θεσσαλονίκης του οποίου τα επίσημα εγκαίνια γίνονται σήμερα στις 9.30 τουρκική ώρα.
Εδώ επιστρέφει το “πολιτικό” νοσοκομείο, αλλά εμφανίζεται για πρώτη φορά και το όνομά του: “Χαμιδιέ” – εξηγώντας βέβαια ότι μιλάει για της Θεσσαλονίκης, καθώς δεν είναι το μόνο νοσοκομείο με το όνομα του Σουλτάνου.
Στο επόμενο φύλλο, μας περιγράφουν την τελετή που έλαβε χώρα στις 10 τουρκική ώρα (δηλ. 4.30 το απόγευμα).
Μάλλον από εκείνη τη μέρα είναι και η επιχρωματισμένη καρτ-ποστάλ που κυκλοφόρησε με τίτλο” Το Νοσοκομείο Χαμιδιέ στη Θεσσαλονίκη”.
Παρατεταγμένοι στρατιώτες του νέου σώματος των καταδρομέων, χωροφύλακες και δημοτικοί υπάλληλοι, με την στρατιωτική μπάντα και αυτή της Σχολής Τεχνών και Επαγγελμάτων να παίζουν εναλλάξ. Ο Χουλουσή με όλο το Δημοτικό Συμβούλιο, την επιτροπή επίβλεψης των έργων, τους επικεφαλής οργανισμών και του ιατρικού σώματος υποδέχονταν τους καλεσμένους. Μεταξύ των οποίων ο στρατηγός Ντετζόρτζις, ο γραμματέας του, οι αξιωματικοί της αναδιοργάνωσης της Χωροφυλακής, προξενικές αρχές, επικεφαλής οίκων οθωμανικών και ξένων, οι θρησκευτικές αρχές των ισραηλιτών και των ορθοδόξων, οικονομικοί και εμπορικοί παράγοντες κ.ά. Περιμένοντας τον βαλή, τριγυρίζουν και θαυμάζουν το μεγάλο νοσοκομείο με την ξεχωριστή θέα. Ο βαλής γίνεται δεκτός με τις δέουσες τιμές και σεβασμό. Λίγο μετά την προκαθορισμένη ώρα [σπόντα της εφημερίδας], ακολουθούμενος από το πλήθος που εκτιμάται σε πολλές χιλιάδες, κατευθύνεται προς τα μεγαλοπρεπή σκαλιά της εισόδου. Διαβάζονται ευχές για τον Σουλτάνο, οι μπάντες παίζουν τον αυτοκρατορικό χαιρετισμό, το πλήθος κραυγάζει “ζήτω ο πολυχρονεμένος!”, και ο Χουλουσή δίνει στον κυβερνήτη ένα εκπληκτικό χρυσό κλειδί για ν' ανοίξει την πόρτα. Το πλήθος περιμένει ελαφρώς ανυπόμονα [δεύτερος υπαινιγμός του δημοσιογράφου που πρέπει να 'χει κουραστεί με την καθυστέρηση και τα τόσα εγκαίνια της μερας].
Μπροστά στις σκάλες που οδηγούν στους πάνω ορόφους, ο εντιμότατος Χαλούφ, διαβάζει εξ ονόματος του Χουλουσή έναν λόγο όπου αναλύεται το ιστορικό του νοσοκομείου που ο Δήμος της Θεσσαλονίκης έχει την χαρά να θέσει στην υπηρεσία των ασθενών. Ο ομιλητής ευχαριστεί τις διάφορες επιτροπές που βοήθησαν στην ολοκλήρωση του έργου.
Στη συνέχεια, παίρνει τον λόγο ο βαλής και βασίζει την ομιλία του στο “Νους υγιής εν σώματι υγιεί”. Μιλάει για τις προσεκτικές φροντίδες που θα έχουν όλοι οι ασθενείς, ανεξαρτήτως θρησκείας. Κι όταν βγαίνουν θεραπευμένοι θα διακατέχονται από αισθήματα αδελφότητας κι έτσι –έμμεσα- το νοσοκομείο θα προάγει και τους δεσμούς ανάμεσα στους ανθρώπους. Ο εξοχότατος μίλησε επίσης για τον Χουλουσή και όλα τα μέλη όλων των επιτροπών που δούλεψαν με τόση ανιδιοτέλεια στην κατασκευή ενός έργου που, ως αποκορύφωμα, έλαβε την αυτοκρατορική έγκριση να φέρει το όνομα Χαμιδιέ.
“Μέσα σε λίγες ώρες, ο Χουλουσή και οι πιστοί συνεργάτες του αποζημιώθηκαν για τη δουλειά και τους κόπους που κατέβαλλαν τόσους μήνες προκειμένου να πραγματοποιηθεί το έργο του νοσοκομείου. Στο επόμενο φύλλο μας θα δώσουμε τα ονόματα των μελών των επιτροπών που έλαβαν μέρος στην κατασκευή του Νοσοκομείου Χαμιδιέ”, καταλήγει το ρεπορτάζ, χρησιμοποιώντας πια το νέο όνομα.
Στο ίδιο φύλλο, όμως, στην επόμενη σελίδα έχει άρθρο αφιερωμένο στον Χουλουσή όπου, μεταξύ άλλων, αναφέρει ξανά ότι πήγαινε καθημερινά, “βρέξει-χιονίσει”, να παρακολουθήσει την πρόοδο των εργασιών.
Πράγματι, στο πρωτοσέλιδο του επόμενου φύλλου, δίνει τα ονόματα των τριών επιτροπών:
Επιτροπή Ανέγερσης, όσοι είδαμε και στο παλιότερο δημοσίευμα, με μια αλλαγή στους τίτλους καθώς στο μεταξύ (3/2/1903) αρχιμηχανικός του Δήμου έγινε ο Μενεξές, ενώ ο Γιαρμολένσκι εμφανίζεται ως συνεργαζόμενος μηχανικός. Ο δε Παιονίδης ως σκέτο μηχανικός.
Επιτροπή Διοίκησης του Νοσοκομείου: Χουλουση (πρόεδρος), Ριφάτ (διευθυντής) και άλλοι.
Στο Ιατρικό Συμβούλιο, οι γιατροί: Ριφάτ, Μισραχή, Ζάνας, Οικονόμου, Αλφιέρι, Παπάζογλου και Ζαντόκ.
Τους μηχανικούς Μενεξέ και Γιαρμολένσκι τούς αναφέρει ξανά, πριν κλείσει τη σειρά με τις ειδήσεις για το Νοσοκομείο. “... να μην ξεχάσουμε να σημειώσουμε ότι ο κ. Μενεξές, αρχιμηχανικός του Δήμου, και ο Γιερμολένσκι, συνεργαζόμενος μηχανικός, σ' αυτή την περίσταση έδειξαν το μέγεθος των γνώσεών τους και αξίζουν πολλών συγχαρητηρίων”
Την ίδια μέρα δημοσιεύει και τα εξής:
Αριστερά: “Μόλις μας ενημέρωσαν για ένα νέο που πραγματικά τιμά την επιτροπή του Νοσοκομείου Χαμιδιέ. Αυτές τις ημέρες, στην αυλή του Νοσοκομείου θα ξεκινήσει η ανέγερση μη εφαπτόμενου περιπτέρου για ασθενείς με μολυσματικές ασθένειες. Θα αποτελείται από 4 αίθουσες, κάθε μία με ξεχωριστή είσοδο, μπάνιο και ένα δωματιάκι για τις νοσοκόμες.
H κατασκευή θα είναι ξύλινη, δεν θα κοστίσει πολύ και έχουν ληφθεί όλα τα μέτρα όχι μόνον για να απολυμαίνεται εύκολα, αλλά και για να αποτεφρωθεί αν αυτό κριθεί αναγκαίο”.
Δεξιά μαθαίνουμε ότι η διοίκηση του νέου νοσοκομείου δεν τρομάζει μπροστά σε κανένα έξοδο προκειμένου οι ασθενείς να νοσηλεύονται με την τελευταία λέξη της επιστήμης. Παράγγειλε κιόλας εργαλεία και ιατρικές συσκευές. Έτσι έχουν παραγγελθεί στο Παρίσι χειρουργικά εργαλεία και ηλεκτρικές ιατρικές συσκευές. 27 κιβώτια με χειρουργικά εργαλεία και προορισμό το Νοσοκομείο Χαμιδιέ έφτασαν αυτή την εβδομάδα. Αντίστοιχος αριθμός αναμένεται και την επόμενη.
Από τα πολλά δημοσιεύματα που αφορούν το νοσοκομείο, διαλέγουμε ακόμα τρία, με τρεις διαφορετικές αναγραφές του ονόματος –πουθενά όμως κάτι που να θυμίζει τον τίτλο Γκουρεμπά (των Ξένων).
Αριστερά μαθαίνουμε ότι ο Σουλτάνος θα δώσει παράσημο Γ τάξης του Τάγματος του Οσμανιέ στους γιατρούς του “Πολιτικού Νοσοκομείου Χαμιδιέ” Οικονόμου (Χειρουργός), Αλφιέρι (οφθαλμίατρος), Ζάννα και Παπάζογλου.
Δεξιά και λίγο νωρίτερα, είχαμε μάθει ότι με ανώτερη διαταγή τα φάρμακα, ιατρικά εργαλεία κλπ που προορίζονται για το Δημοτικό Νοσοκομείο Χαμιδιέ της πόλης μας δεν θα πληρώνουν φόρους εκτελωνισμού.
Δεξιά κάτω, δυο χρόνια αργότερα και με σκέτο “Νοσοκομείο Χαμιδιέ”, μαθαίνουμε ότι σε πρόσφατο άρθρο είχαν γράψει λάθος το όνομα της διευθύντριας της μεγάλης αίθουσας της παιδιατρικής κλινικής του νοσοκομείου. Πρόκειται για την γιατρό Φεράρι Κρεβατέν.