Άλλο ένα κτίριο για το οποίο αναφέρονται πολλά και διάφορα για την χρονολογία που χτίστηκε και τις κατά καιρούς χρήσεις και ονόματά του (Εμπορική Σχολή Κομιτάτου «Ενωσις και Πρόοδος», Σχολή Έφιππων Αξιωματικών Χωροφυλακής, Νοσοκομείο Ε.Ε.Σ., Κεντρικό Νοσοκομείο Προσφύγων) αλλά δεν αναφέρεται τίποτα για τον αρχιτέκτονά του..
Από την Μάρα Νικοπούλου.
Αυτό που σίγουρα δεν ισχύει είναι ότι «χρονολογείται από το 1880» όπως γράφει η Παράλλαξη
[19/11/1916, 100 χρόνια Νοσοκομείο Γεννηματάς: Το κτίριο ,το κατοχικό καταφύγιο, η ιστορία]. Πηγή της πληροφορίας δεν αναφέρεται, πάντως πρόκειται για λανθασμένη χρονολόγηση, καθώς –αν μη τι άλλο- χτίστηκε μετά, όπως θα δούμε παρακάτω, από το κτίριο της Παλιάς Φιλοσοφικής /Ινταντιέ (1888) αλλά υπάρχουν και φωτογραφίες της περιοχής στα 1890, όπως αυτή από ανάρτηση της Κ. Τσιρέλη.
Ο θεμέλιος λίθος του φαίνεται ότι τοποθετήθηκε τέτοιες μέρες το 1909. Έτσι αναφέρει και ο Β. Κολώνας, παραθέτοντας ως πηγή την εφημερίδα Αλήθεια της 1/5/1909 [Η Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών, University Studio Press, σ. 137, σημ. 56.] Στην Journal de Salonique των ημερών δεν βρέθηκε σχετική αναφορά –πιθανότατα επειδή η εφημερίδα είχε να καλύψει πολλή ύλη, καθώς εκείνες τις μέρες εκθρονίστηκε και εξορίστηκε στη Θεσσαλονίκη ο Αμπντούλ Χαμίτ και η ενθρόνιση του νέου σουλτάνου συνοδεύτηκε από πολλές εκδηλώσεις (και στην Θεσ/νίκη). Δυο χρόνια αργότερα, προς τιμή αυτού του νέου σουλτάνου, το κτίριο θα σημαιοστολιστεί για την επίσκεψή του. [φωτό από ανάρτηση Α. Αθάνατου στις ΠΦΘ]
Στα διαθέσιμα φύλλα της JdS των επόμενων μηνών, δεν βρέθηκαν ρεπορτάζ που να «παρακολουθούν» την πορεία των εργασιών, όπως συνήθιζε να κάνει με διάφορα κτίρια. Πρώτη αναφορά γίνεται με αφορμή μια καταγγελία για σκάνδαλο –καταγγελία που διαψεύδεται κατηγορηματικά. Συγκεκριμένα, στις 4/9/1910, ο ανταποκριτής της εφημερίδας στη Γερμανία τηλεγραφεί ζητώντας άδεια να διαψεύσει μια είδηση που προέρχεται από την Κων/λη και λέει ότι δυο μέλη της επιτροπής Ένωσις και Πρόοδος της Θεσ/νίκης κατηγορούνται ότι έχουν καταχραστεί 5 χιλιάδες τουρκικές λίρες. «Διαψεύστε, διαψεύστε, διαψεύστε», λέει η εφημερίδα. Κανένα μέλος του Κομιτάτου δεν μπορεί να καταχραστεί χρήματα γιατί απαιτούνται 4 υπογραφές. «Πριν από λίγο καιρό κυκλοφόρησαν γελοίες φήμες για σπατάλες κατά την κατασκευή της Σχολής ‘Ενωσις και Πρόοδος’. Ωστόσο, διαπιστώθηκε από επαγγελματίες ότι εξοικονομήθηκαν πάνω από 2000 λίρες, κι αυτό χάρη στην αφοσίωση και την τεχνογνωσία των μελών της επιτροπής».
Στο ίδιο δημοσίευμα, αναφέρει κι ότι το ετήσιο συνέδριο του Κομιτάτου θα γίνει μετά το Μπαϊράμι.
Έναν μήνα μετά (9/10/1910), η εφημερίδα επιστρέφει ενημερώνοντάς μας ότι ένας συντάκτης της επισκέφτηκε «με τη συνοδεία του διευθυντή Ιχσάν Μπέη , το όμορφο κτίριο που θα στεγάσει την Σχολή Ένωσις και Πρόοδος». Το σχετικό ρεπορτάζ του Σαμ Λεβύ, δυο μέρες μετά, δεν αφήνει καμία αμφιβολία για το ποιο κτίριο είναι αυτό –και εκτός από την περιγραφή, μας δίνει και το όνομα των αρχιτεκτόνων/μηχανικών.
«Ψηλά-ψηλά στην Λεωφόρο Ενώσεως [το τότε όνομα της Εθν. Αμύνης], ακόμα πιο πέρα από το Αυτοκρατορικό Λύκειο [δηλ. το Ινταντιέ=Παλιά Φιλοσοφική] υψώνεται το νέο και όμορφο κτίριο που έχτισε η Επιτροπή“Ένωσις και Πρόοδος” και θα στεγάσει τη σχολή στην οποία έχει δοθεί το όνομά της –“Ιτιχάντ βε Τερεκί”»
Το νέο σχολείο κατασκευάστηκε από τους μηχανικούς Μπαρούχ και Αμάρ, και καλύπτει όλες τις σύγχρονες απαιτήσεις σχολικών κτιρίων. Είναι διώροφο, τετράγωνο με μεγάλη αυλή. Στο ισόγειο βρίσκονται οι ευρύχωρες και φωτεινές τάξεις, oι τραπεζαρίες και οι κουζίνες με όλα τα κομφόρ, και οι τουαλέτες. Στο υπόγειο βρίσκονται τα διαμερίσματα του προσωπικού, το πλυσταριό, το υπόστεγο (στάβλος;) και οι αποθήκες υλικού. Στον όροφο υπάρχουν τρεις πελώριοι κοιτώνες –οι μεγαλύτεροι της Θεσ/νίκης κι ίσως ολόκληρης της Τουρκίας. Υπάρχει επίσης διαμέρισμα του διευθυντή, αναρρωτήριο, αίθουσα συμβουλίου και αίθουσα υποδοχής. Έχει παντού ηλεκτρικό κι είναι μακριά από τον θόρυβο της πόλης, σ’ ένα απομονωμένο σημείο με τον ορίζοντα διάπλατο μπροστά του και ολόγυρα κήπους που θα φυτευτούν με δέντρα και θα πρασινίσουν. Έχει χτιστεί για να υποδέχεται 250 οικότροφους μαθητές αλλά και εξωτερικούς. Σε περίπτωση που ο αριθμός αυξηθεί (πράγμα σίγουρο), η Επιτροπή έχει προβλέψει να κατασκευαστούν κι άλλες πτέρυγες. Η Σχολή [την οποία δεν χαρακτηρίζει ούτε «εμπορική» ούτε τίποτα άλλο) θα προσφέρει μαθήματα λυκείου και, με την αποφοίτησή τους, οι μαθητές θα μπορούν να εισαχθούν σε οποιαδήποτε ανώτατη σχολή. Ο Λεβύ πλέκει το εγκώμιο του διευθυντή, του συμβουλίου και του Κομιτάτου. Θα αποτελέσει πρότυπο για όλα τα παρόμοια ιδρύματα, λέει. Ευχή του να τα δούμε να πολλαπλασιάζονται, για το καλό του έθνους, της πατρίδας και του Κομιτάτου.
Από το ρεπορτάζ, αντιλαμβανόμαστε ότι η σχολή –αν και μοιάζει έτοιμη- δεν έχει λειτουργήσει ακόμα.
Κρατάμε επίσης το όνομα των μηχανικών: Μπαρούχ και Αμάρ. Τους έχουμε ξανασυναντήσει (και θα τους συναντήσουμε σύντομα ξανά σε ένα ‘ειδικό’ αφιέρωμα) Μέχρι στιγμής, ξέρουμε ότι την ίδια χρονιά (1910) έχουν αναλάβει να χτίσουν το νέο Τίριγγ στη Σαμπρή Πασά. Παλιότερα –το 1901- ο Μπαρούχ μαζί με τον Τεντέσκι είχε χτίσει και το Ορόσντι Μπακ στα Γυαλάδικα/Β. Ηρακλείου.
Με δεδομένο ότι το κτίριο φέρεται να στέγαζε δυο χρόνια αργότερα την Σχολή Χωροφυλακής, έχει ενδιαφέρον άλλη μια είδηση που εμφανίζεται στο φύλλο της ίδιας ημέρας, σύμφωνα με την οποία η σχολή αξιωματικών της χωροφυλακής ακυρώνεται. Το υπουργείο Πολέμου αποφάσισε να ιδρύσει στην Κωνσταντινούπολη μια μεγάλη σχολή αξιωματικών που θα καλύψει όλα τα τάγματα χωροφυλακής της αυτοκρατορίας. To έργο έχει ανατεθεί στον Ιταλό Ριντόλφι Ροντόλφο... Δυστυχώς, η επόμενη σελίδα που αναφέρει διάφορα για την αναδιοργάνωση του σώματος της Χωροφυλακής κλπ είναι κομμένο κι έτσι δεν βλέπουμε τι ακριβώς προβλέπεται για την Θεσ/νίκη.
Σημασία για την πρώτη χρήση του κτιρίου, όμως, μπορεί να έχει και η Διακήρυξη του Κομιτάτου «Ένωσις και Πρόοδος» μετά το ετήσιο συνέδριο που πραγματοποιείται τελικά, με καθυστέρηση. Στις 17/11/1910, η Journal de Salonique δημοσιεύει τη μετάφρασή της. Στη διακήρυξη δίνεται ιδιαίτερη βάση στην καταπολέμηση της άγνοιας και την εκπαίδευση –τον ηθικό οδηγό για τις μελλοντικές γενιές. Εκτός από τα νυχτερινά μαθήματα ενηλίκων [σημ: κυρίως μαθήματα τουρκικής γλώσσας που λειτουργούσαν –και- σε συνεργασία με την Αλλιανς], «πρέπει να προσπαθήσουμε να ανοίξουμε σχολεία που θα υποδεχτούν τα νέα στρώματα της κοινωνίας». Στην Διακήρυξη διαπιστώνουν «μια σοβαρή δυσκολία που προκύπτει από την ανεπάρκεια, την έλλειψη καθηγητών [...] Για να την αντιμετωπίσουμε, το Συνέδριο αποφάσισε να μετατρέψει τα σχολικά ιδρύματα του Κομιτάτου ‘Ενωσις και Πρόοδος’ στη Θεσσαλονίκη και την Σμύρνη σε κανονικά σχολεία και να δημιουργήσει ένα τρίτο κανονικό σχολείο σε τόπο που θα θεωρηθεί ο πλέον κατάλληλος».
Τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την πρώτη χρήση που είχε τελικά το επιβλητικό νέο κτίριο της γωνίας Εθν. Αμύνης με Αγ. Δημητρίου; Με δεδομένο μάλιστα ότι από το νέο «Κεντρικό Γραφείο» του Κομιτάτου που θα αναλάβει και την εποπτεία όλων των σχολείων του κλπ απουσιάζει ο Ιχσάν Μπέης που μέχρι πρόσφατα κατείχε περίοπτη θέση στο Κομιτάτο και ένα μήνα πριν αναφερόταν ως διευθυντής της Σχολής...
Η συνέχεια της Διακήρυξης (τα ονόματα του “Κεντρικού Γραφείου” του Κομιτάτου στο επόμενο απόσπασμα).
Η JdS δεν είναι εκεί τον επόμενο καιρό για να μας ενημερώσει, καθώς το επόμενο φύλλο της (20/11/1910) είναι το τελευταίο διαθέσιμο ψηφιακά και ίσως το τελευταίο που εξέδωσε συνολικά.