Saloni.ca Archive

Στις 20 και 21 Οκτωβρίου 1898 η πόλη αλλά και τα γύρω μέρη σε μεγάλη ακτίνα πλήγηκαν από πρωτοφανή καταιγίδα με χαλαζόπτωση. Τεράστιες ήταν και οι ζημιές στο σιδηροδρομικό δίκτυο. Η Μάρα Νικοπούλου ψάχνει στην Journal de Salonique (αξίζει τον κόπο να διαβάσετε τις λεπτομερείς περιγραφές στα αποκόμματα που επισυνάπτονται) και ο φωτογράφος Jean Leitmair μας προσφέρει δύο σπάνιες λήψεις του 1899 από τα προσωρινά έργα στον Γαλλικό ποταμό που έγιναν για το πέρασμα των εμπορευμάτων.

Στο πίσω μέρος: Σιδηρόδρομοι JSC [Jonction Salonique-Constantinople] Θεσσαλονίκη-Kilindir. Προσωρινό πέρασμα εμπορευμάτων στον Γαλλικό ποταμό, σχεδόν στο 19ο χιλιόμετρο, μετά τις πλημμύρες της 20-21 Οκτωβρίου 1898 Η JdS στις 24/10/1898 αφιέρωσε στο θέμα ολόκληρο το πρωτοσέλιδό της και τη μισή 2η σελίδα, με τις γνωστές γλαφυρές περιγραφές της.

Η χαλαζόπτωση, που χτύπησε την Πέμπτη το βράδυ την πόλη μας και προκάλεσε ζημιές το ύψος των οποίων δεν είναι ακόμα γνωστό, είναι από τις πιο βίαιες που έχουν παρατηρηθεί ποτέ. H θύελλα ξέσπασε κατά τις 8 με πρωτόγνωρη ένταση. Σύντομα, μ’ έναν θόρυβο που θύμιζε εκατομμύρια βότσαλα που συγκρούονταν, το χαλάζι, τεράστιο, έπεφτε με τέτοια ορμή και ένταση που είδαμε να τρυπάει από άκρη σε άκρη σανίδες πάχους δύο πόντων. Μας ανέφεραν κι ότι τα μεταλλικά φύλλα της στέγης του Τελωνείου είναι διάτρητα σαν από σφαίρες. Όσο θυμάται ο άνθρωπος, στη Θεσσαλονίκη δεν υπάρχει άλλο τόσο καταστροφικό φαινόμενο. Αυτή η χαλαζόπτωση ήταν πράγματι σπάνια, και τα χρονικά της μετεωρολογίας δεν έχουν καταγράψει περισσότερες από μια ντουζίνα περιπτώσεις σε σχετικά μακρά χρονική περίοδο. Απ’ όλες τις διάσημες χαλαζοθύελλες που έχουν καταγραφεί σε ειδικές εργασίες, βρίσκουμε ως πλέον ισχυρές εκείνες που το 1697, 1703, 1822, 1829, και 1831 ρήμαξαν το Φλιντσάιρ, την Περς, τις πόλεις της Βόννης, της Καζέρτας στην Ισπανία και της Κωνσταντινούπολης. Ποτέ, ακόμα και σ’ αυτές τις περιπτώσεις, το χαλάζι δεν ξεπέρασε σε μέγεθος αυτό του λεμονιού. Την Πέμπτη το βράδυ, όμως, μαζέψαμε κομμάτια μεγάλα σαν τη γροθιά ενός δυνατού άνδρα, που ζύγιζαν 250-300 γραμμάρια, σκληρά και γωνιώδη έτσι που να μπορούν να τρυπήσουν το κρανίο μ’ ένα τους χτύπημα. Έτσι, η Θεσσαλονίκη θα μείνει διάσημη στην ανθρώπινη μνήμη, καθώς στις 20 Οκτωβρίου 1898, στις 8 το βράδυ, δέχτηκε το πιο αξιοσημείωτο χαλάζι που έχει πέσει από τους πιο μακρινούς καιρούς έως τις μέρες μας. Καθόλου αξιοζήλευτη δόξα, σίγουρα πράγματα.

Είναι δύσκολο να εκτιμήσει κανείς με σχετική ακρίβεια τις ζημιές. Για να καταλάβετε, πολύ επιφανειακά, τι επέφερε αυτή η καταστροφή, ανεβείτε σε μια στέγη και κοιτάξτε γύρω σας. Το θέαμα που θα δουν τα μάτια σας αρκεί για να τρομάξετε. Θα βρείτε τον εαυτό σας να σκέφτεται ότι εάν αυτό είχε συμβεί ημέρα, θα είχαν υπάρξει πολλές καταστροφές και πολλά θύματα. Τουλάχιστον το ένα τρίτο των κεραμιδιών στα σπίτια είναι τσακισμένα, θρυμματισμένα, κομμένα –σε μερικές στέγες μένουν μόνο άμορφα συντρίμμια και σκόνη από κεραμίδια. Απ’ την άλλη, απ’ όλα τα τζαμλίκια, οτιδήποτε γυάλινο ήταν εκτεθειμένο προς τα δυτικά (εκεί απ’ όπου ερχόταν το χαλάζι) αλλά και από πολλά νότια παράθυρα μόνον ελάχιστα τζάμια δεν έσπασαν. Πολλά παράθυρα που προστατεύονταν από περσίδες δεν γλίτωσαν απ’ την καταστροφή, γιατί αυτό το χαλάζι, με την ορμή μυδράλιου, έφτασαν στα τζάμια μέσα απ’ τις ράγες των παραθυρόφυλλων που τις τρύπησαν σαν να ‘ταν από χαρτί. Aπ’ τις τρύπες που άνοιξαν στις στέγες και τα παράθυρα, τα νερά της καταρρακτώδους βροχής -που δεν σταμάτησε να πέφτει μέχρι το Σάββατο το πρωί- κατέκλυζαν τα διαμερίσματα. Σε μερικά σπίτια, έβρεχε κυριολεκτικά μέσα απ’ το ταβάνι και το νερό διαπερνούσε τα πατώματα και πλημμύριζε τους κάτω ορόφους. Έτσι τα πάντα –έπιπλα, κρεβάτια, χαλιά σε πατώματα και τοίχους, είδη ρουχισμού- μούλιασαν σαν σε ναυάγιο. Το Σάββατο, την πρώτη μέρα με ήλιο μετά απ’ αυτή την καταστροφή, βλέπαμε απλωμένα στα μπαλκόνια και στα παράθυρα λασπωμένες κουρτίνες, μουσκεμένα στρώματα, ακόμα και φουστάνια και κοστούμια που έσταζαν σαν μετά από αναγκαστικό μπάνιο, να αχνίζουν στον ήλιο. Πόσοι φτωχοί άνθρωποι, των οποίων οι παράγκες δοκιμάστηκαν ιδιαίτερα, αλλά και πόσοι πλούσιοι δεν αναγκάστηκαν ν’ αλλάξουν ένα μουσκεμένο πουκάμισο μ’ ένα άλλο, όχι λιγότερο υγρό! Σε κάποια πολύ εκτεθειμένα σημεία, δεν έμεινε ούτε ένα τζάμι, όπως στις γυάλινες στέγες της Σιτέ Σαούλ, της Στοάς Αμερικαίν και της Στοάς Λομπάρντο. Στις Εξοχές, όλες οι σέρες στους κήπους των σπιτιών βρίσκονται στην ίδια κατάσταση.

Η περιγραφή συνεχίζεται, εξίσου γλαφυρή, και με αναφορές στο «επιχειρηματικό δαιμόνιο» (όπως αυτό του τζαμά που προσπάθησε να κλέψει τα διαμάντια των συναδέλφων του, ώστε να εκμεταλλευτεί μόνος του όλη αυτή την ζήτηση!!!) «Πολλοί μεγάλοι έμποροι και αναρίθμητοι καταστηματάρχες υπέστησαν απώλειες, μεγάλες έως ανεπανόρθωτες. Τα καταστήματα νεωτερισμών στην λεωφόρο Σαμπρή-Πασά δοκιμάστηκαν σφόδρα. Τα εμπορεύματά τους, κατά το μεγαλύτερο μέρος, καταστράφηκαν. Σου ραγίζει η καρδιά, είναι μεγάλο κρίμα να βλέπεις τους κακόμοιρους εμπόρους που, όλο τον χρόνο, αιμορραγούν προκειμένου να ασφαλίσουν τα καταστήματά τους για τη φωτιά, να έχουν καταστραφεί ολοσχερώς μέσα σε πέντε λεπτά και μάλιστα από μια απροσδόκητη συμφορά που, επιπλέον, έχει χτυπήσει σχεδόν όλον τον κόσμο έτσι που δεν αφήνει κανένα περιθώριο να προσφύγεις στην συμπόνια των συμπολιτών σου. Όλοι οι μεγάλοι εμπορικοί οίκοι και οι βιομηχανίες, οι τράπεζες, η διοίκηση των σιδηροδρόμων, οι νηματουργίες Σαϊας και Τόρες, το εργοστάσιο της Ρεζή κ.λπ, πλημμύρισαν σε βαθμό που μετά δυσκολίας κατάφεραν να σώσουν τα αρχεία και τα βιβλία τους. Παντού, την Παρασκευή και το Σάββατο, είχαν αργία –ασχολούνταν μόνον για να βάλουν σε τάξη την κατάσταση και τα χαρτιά τους. Στην Ρεζή, στις καπναποθήκες που περιείχαν εμπορεύματα αξίας πολλών χιλιάδων λιρών τουρκίας, οι στέγες τρύπησαν. Οι απώλειες είναι σημαντικές. Στο Τελωνείο, όλα τα εμπορεύματα που είχαν φτάσει με τα τελευταία ατμόπλοια έχουν μικρότερες ή περισσότερες ζημιές. Ήδη από τη νύχτα της καταστροφής, ο αξιότιμος προϊστάμενος Μπεχζέντ Μπέης έλαβε επείγοντα μέτρα για να μετριάσει, ει δυνατόν, τις συνέπειες της λαίλαπας. Όλοι οι υπάλληλοι κλήθηκαν αμέσως να παρουσιαστούν το πρωί της Παρασκευής, και οι παραλήπτες των εμπορευμάτων ενημερώθηκαν ότι από την Παρασκευή, τα αγαθά τους θα παραδίδονταν με μεγάλες διευκολύνσεις. Χάρη σε αυτό το μέτρο που λήφθηκε με πρωτοβουλία του αξιότιμου Μπεχζέντ Μπέη, τον οποίο συγχαίρουμε θερμά καθώς και όλο το προσωπικό, το κακό –μεγάλο ήδη– περιορίστηκε κάπως.

Για να πάρουμε μια ιδέα αυτής της καταστροφής πρέπει να επικεντρώσουμε την προσοχή μας στην Ιστιρά. Θα χρειαστεί πολύς χρόνος ώστε τα δεδομένα που συλλέγονται από παντού να βοηθήσουν στην εκτίμηση της ζημιάς. Σκεφτείτε τις τεράστιες ποσότητες σιτηρών, αλατιού και αλεύρων – όλα πλημμυρισμένα, να κολυμπάνε στη λάσπη. Δεν υπάρχουν λόγια για να περιγράψουμε αυτό τον όλεθρο. Εκ πρώτης όψεως, όλα μοιάζουν κανονικά. Δεν υπάρχει ένδειξη, όπως μετά από μια πυρκαγιά ή άλλη θεομηνία, που να δείχνει ότι έχει γίνει κάποια συμφορά. Οι αποθήκες είναι άθικτες, οι τοίχοι στέκουν όρθιοι, οι πόρτες είναι στην θέση τους –όλα είναι φυσιολογικά. Κι όμως, εκεί, σε μια στιγμή, πολλές χιλιάδες λίρες Τουρκίας χάθηκαν, εξατμίστηκαν, αφανίστηκαν. Από την Παρασκευή το πρωί, όλοι βάλθηκαν να επισκευάσουν τις τρύπιες στέγες, τα σπασμένα παράθυρα. Αλλά όλων οι καρδιές αγωνιούσαν, με την είδηση ότι έλειπαν κεραμίδια. Στο μεταξύ, η βροχή έπεφτε με ορμή –πραγματικοί καταρράκτες που κατέστρεφαν παραπάνω όσα είχαν μουλιάσει και διείσδυαν μέσα στα σπίτια σαν από τρυπητές κουτάλες. Από πολύ νωρίς, οι αποθήκες κεραμιδιών και τα καταστήματα υαλοπινάκων κατακλύστηκαν από κόσμο, κυριολεκτικά. Μέσα σε μια ώρα, οι τιμές αυτών των προϊόντων τριπλασιάστηκαν. Το επιχειρηματικό δαιμόνιο –με την κακή σημασία του όρου- δεν χάνει ποτέ δεν τα δικαιώματά του. Μας επεσήμαναν μάλιστα την περίπτωση ενός αρπακτικού που, για να εκμεταλλευτεί καλύτερα τη στιγμή, προσπάθησε να αρπάξει σήμερα το πρωί τα διαμάντια όλων των τζαμάδων, ώστε να γίνει αυτός ο μόνος που θα τοποθετεί τζάμια σε μια πόλη χωρίς παράθυρα!... Θα θέλαμε να παραδώσουμε στη δημόσια καταδίκη το όνομα αυτού του αλήτη!...”

«Σε λιγότερο από δύο ώρες, όλα τα κεραμίδια και οι υαλοπίνακες που υπήρχαν στα εμπορικά της πόλης εξαντλήθηκαν. Ο κόσμος άρπαζε αυτά τα αγαθά, σαν ψωμί μετά από λιμό, και επέστρεφε γεμάτος χαρά, αν είχε αποκτήσει 50 κεραμίδια (στην τιμή των 100), ενώ χρειαζόταν 200 ή 300. Κάποιοι, για να τα προφυλάξουν ή για να πάνε πιο γρήγορα, τα μετέφεραν οι ίδιοι, προσεκτικά –λες κι ήταν πορσελάνες της Σαξονίας ή αγαλματίδια Σεβρών. Εκείνη τη μέρα, αν σας έπεφτε στο κεφάλι ένα κεραμίδι, θα το θεωρούσατε δώρο εξ ουρανού. Φυσικά, όταν οι αποθήκες της πόλης εξάντλησαν τα αποθέματά τους, όλος ο κόσμος κατευθύνθηκε προς την κεραμοποιία Αλλατίνι που, ως γνωστόν, βρίσκεται στις Εξοχές. Και με χίλιες δυσκολίες, διακινδυνεύοντας εκατό φορές να πέσουν σ’ έναν δρόμο που είχε μετατραπεί σε ποτάμι από λάσπη, κι όπου τα άλογα πήγαιναν χωμένα ως το στήθος στο νερό, κάποιοι εκλεκτοί –οι πρώτοι που έφτασαν– είχαν την τύχη να βρούνε πλακάκια. Μ’ αυτή την περίσταση, φαίνεται να συνδέεται άλλη μια κακοτυχία. Εδώ και δυο μήνες, η κεραμοποιία Αλλατίνι, βλέποντας ότι η εντόπια κατανάλωση δεν ήταν πολύ μεγάλη, έστειλε στην Κωνσταντινούπολη 200.000 κεραμίδια. Έτσι το στοκ που υπήρχε ήταν πολύ μικρό σε σχέση με την εξαιρετική ζήτηση της Παρασκευής. Παρ’ όλα αυτά, για να ικανοποιήσει όλον τον κόσμο, ο διευθυντής της κεραμοποιίας, ο κ. Νερί, έλαβε μέτρα για να αυξήσει την ημερήσια παραγωγή των 4000 κεραμιδιών κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό. Από την άλλη, οι κύριοι Αλλατίνι έδωσαν εντολή να μεταφερθούν στην Θεσσαλονίκης το συντομότερο δυνατόν όλα τα κεραμίδια που βρίσκονται στα πελώρια υπόστεγα που έχουν στν κατοχή τους στο Καπουτζιλάρ [Πυλαία]. Μερικές χιλιάδες κεραμίδια που βρίσκονταν εκεί μεταφέρονται στην πόλη και είναι μια μεγάλη βοήθεια αυτή τη στιγμή. Εδώ πρέπει να επισημάνουμε ότι οι κύριοι Αλλατίνι έχουν δώσει ρητές εντολές στο προσωπικό τους να μην υπάρξει η παραμικρή αύξηση στη τιμή των κεραμιδιών που υπάρχουν διαθέσιμα στην κεραμοποιία τους. Οι στιγμές παραήταν κρίσιμες και οι αξιότιμοι συμπολίτες μας δεν σκέφτηκαν να το εκμεταλλευτούν βγάζοντας κέρδος. Δεν θα τους προσβάλλουμε συγχαίροντάς τους –το συνηθίζουν να είναι γενναιόδωροι. Μαθαίνουμε ότι έχουν δοθεί επείγουσες παραγγελίες παντού, ιδιαίτερα στην Μασσαλία και την Κωνσταντινούπολη». Κι επειδή το χιούμορ με τον “κακό μας τον καιρό” προϋπήρχε των social media και η Journal de Salonique πάντα έβαζε και αστείες νότες, βάζει ένα λογοπαίγνιο: -Eσείς, κυρία μου, πάθατε ζημιές; -Το πιάνο μου πλημμύρισε. -Δηλαδή έχετε πιάνο με νερά.. Στα γαλλικά βέβαια λειτουργεί πολύ καλύτερα καθώς τo πιάνο à queue (με ουρά) και το aqueux («με νερά») ακούγονται το ίδιο. Και μια ιστοριούλα... Αληθινή ή ψεύτικη, ποιος ξέρει; Πάντως “ευρηματική” 🙂 «Ένας ευρηματικός φίλος που έχει μια φτωχική καλύβα στην παραλία πούλησε ολόκληρη την στέγη του, όπως είναι. Στις ερωτήσεις που του κάναμε, απαντούσε το ίδιο: “Τα μισά απ’ τα κεραμίδια μου έχουν γίνει κομμάτια. Όλα τα πράγματά μου είναι μούσκεμα, πιο μούσκεμα δεν γίνεται. Πουλώντας σε καλή τιμή τα κεραμίδια που παραμένουν άθικτα –που από μόνα τους δεν μου εγγυώνται καμία προστασία απ’ τον κατακλυσμό- θα μπορέσω αργότερα, με το κέρδος που θα έχω, να πληρώσω μια ολοκαίνουργια στέγη. Ορίστε!” Σωστό επιχείρημα!»