Κτίριο Οθωμανικής Τράπεζας/Κρατικό Ωδείο. Συχνά-πυκνά, αναφέρεται ότι αρχιτέκτονας στην ανοικοδόμηση του κτιρίου μετά την βομβιστική ενέργεια των Βαρκάρηδων το 1903 ήταν ο Βιταλιάνο Ποζέλι. Ποια είναι, όμως, τα στοιχεία που οδηγούν σ’αυτό; Στο διαδίκτυο και στη βιβλιογραφία που κοίταξα, δεν έγινε δυνατόν να επιβεβαιωθεί. Το αντίθετο...
Από την Μάρα Νικοπούλου.
Πιθανολογώ ότι σε μεγάλο βαθμό o ισχυρισμός αυτός ξεκίνησε από το δημοσίευμα του Β. Κολώνα [Colonas, V. (1983). Νέα στοιχεία για το κτίριο της Οθωμανικής Τράπεζας στη Θεσσαλονίκη. Μακεδονικά, 23(1),
47-64. doi:http://dx.doi.org/10.12681/makedonika.330].
Η αναφορά στην ελληνική περίληψη είναι αυτή που φαίνεται στο απόσπασμα. Στο γαλλικό κείμενο, αναφέρει ότι οι μαρτυρίες της οικογένειας Ποζέλι –κυρίως της Ιζαμπέλα Ποζέλι- λένε «ότι η Οθωμανική Τράπεζα κτίστηκε πριν την Τράπεζα της Θεσσαλονίκης (1906) και μετά το Γενί Τζαμί (1902)».
Για τον χρονικό προσδιορισμό που δίνουν δεν υπάρχει αμφιβολία.
Το απόσπασμα για το κτίριο της Οθωμανικής Τράπεζας από το πολύ ενδιαφέρον μπλογκ της Χρύσας Φραγκούδη, thessarchitecture.wordpress.com.
Εδώ, γράφει για «ανασχεδιασμό» το 1890 από τους Mπαρούχ και Αμάρ, και δεν αναφέρεται ο Ποζέλι. Ως πηγές αναφέρονται η εκπομπή της ΕΤ3 «Ο Ξεναγός» και το Βαφοπούλειο Πνευματικό Κέντρο.
Στο επεισόδιο του «Ξεναγού» για το συγκεκριμένο κτίριο, μιλάει για τον «Ποζέλι με την βοήθεια των μηχανικών Μπαρούχ και Αμαρ» [https://www.dailymotion.com/video/xz1ybe, στο 19’]
Τα στοιχεία από το Βαφοπούλειο δεν τα γνωρίζω, έτσι δεν ξέρω αν αυτά είναι που υποδεικνύουν κάποιες εργασίες ανασχεδιασμού το 1890 από τους Μπαρούχ και Αμάρ... Η απουσία του ονόματος του Ποζέλι, πάντως, σημαίνει ότι η κ. Φραγκούδη δεν υιοθετεί την άποψη ότι ήταν ο αρχιτέκτονας του κτιρίου το 1903 –και μάλλον καλά κάνει
Σύμφωνα με όσα δημοσιεύονται στη JdS, o Ποζέλι, το 1903, όντως έχει κάποια σχέση με την Οθωμανική Τράπεζα. Αλλά η καταγεγραμμένη σχέση του δεν αφορά την ανοικοδόμησή της, αλλά τις εργασίες στα ερείπια, τις πρώτες κιόλας μέρες μετά την βομβιστική ενέργεια. “Ας θυμηθούμε στο σημείο αυτό ότι τις ανασκαφικές εργασίες που διέταξε η Οθωμανική Τράπεζα, τις διηύθυνε ο γνωστός αρχιτέκτονας, κ. Βιταλιάνο Ποζέλι, με τη βοήθεια του αδερφού του, Καρμέλο Ποζέλι, και όλου του προσωπικού επιθεωρητών και εργατών. Ο κ. Βιταλιάνο που έφτασε πρώτος στο σημείο των εργασιών, δεν άφησε ούτε λεπτό τη θέση του και με την ενεργητικότητά του εμψύχωνε τους εργάτες. Επίσης, με τη φροντίδα και τις υποδείξεις των κυρίων Βιταλιάνο και Καρμέλο Ποζέλι, μπόρεσαν να απομακρυνθούν από τα ερείπια τα ταμεία, που ανυψώθηκαν και τοποθετήθηκαν –μαζί και με καινούργια- στις νέες εγκαταστάσεις της Αυτοκρατορικής Οθωμανικής Τράπεζας (στην Σιτέ Σαούλ). Οι κύριοι Β. και Κ. Ποζέλι δικαιούνται δημόσια συγχαρητήρια”
[με τη λέξη «ταμεία» μάλλον εννοεί όχι μόνον το μεγάλο θησαυροφυλάκιο, αλλά και τα επί μέρους μικρότερα «κουτιά» που χρησιμοποιούνταν εκείνα τα χρόνια]
Πρώτη συγκεκριμένη αναφορά για την ανοικοδόμηση της Τράπεζας γίνεται στις 29/5/1903 (11/6).
Μια ανακοίνωση στις αφίξεις-αναχωρήσεις μας ενημερώνει ότι «Ο αρχιτέκτονας κ. Μπαρούχ, ο οποίος είχε κληθεί πρόσφατα στην Κωνσταντινούπολη σχετικά με το ζήτημα της ανοικοδόμησης της Οθωμανικής Τράπεζας, επέστρεψε στην πόλη μας την Δευτέρα. Θα επανέλθουμε στο θέμα με περισσότερες λεπτομέρειες»
Τον Ιούλιο του 1904 γίνονται τα εγκαίνια του νέου κτιρίου (στις 3 του μήνα) και την επόμενη μέρα, η JdS αφιερώνει στο γεγονός ολόκληρο το πρωτοσέλιδό της, με φωτογραφία. Πάντα με πλήρες ρεπορτάζ, αλλά το σημείο που μας αφορά ιδιαίτερα είναι αυτό που βλέπουμε σε ζουμ (δεξιά):
«Οι αρχιτέκτονες, κ. Μπαρούχ και Αμάρ, χτίζοντας το Μέγαρο της Τράπεζας έδωσαν μια τρανή απόδειξη της τέχνης τους, την οποία θαυμάζουν χωρίς καμία επιφύλαξη όλοι οι επαγγελματίες. Η κατασκευή της Τράπεζας ξεκίνησε τις πρώτες μέρες του περασμένου Ιουλίου και κράτησε 11 μήνες. Θα είχε κρατήσει λιγότερο αν κάποιες απεργίες δεν καθυστερούσαν σημαντικά την άφιξη των υλικών».
Στην επόμενη σελίδα (και το επόμενο φύλλο της εφημερίδας) υπάρχουν κι άλλες αναφορές στους Μπαρούχ και Αμάρ.
Αριστερά: Οι επίσημοι από την πλευρά της Τράπεζας μεταβαίνουν στην «Μπρασερί Νικόλας» όπου οι αρχιτέκτονες έχουν συγκεντρώσει τους αρχιεργάτες που συνεργάστηκαν στην κατασκευή του κτιρίου. Χειροκροτήματα, προσφωνήσεις, αντιφωνήσεις κλπ.
Στη μέση μαθαίνουμε ότι «Ο κ. Μπαρούχ, ένας εκ των αρχιτεκτόνων της Τράπεζας, αναχώρησε σήμερα το πρωί για την Κωνσταντινούπολη, όπου ο κ. Nτετέ ελπίζει να του ανατεθούν κι άλλες εργασίες. Η καλύτερη απόδειξη για την ικανοποίηση του [για την κατασκευή της Τράπεζας] και η καλύτερη αποζημίωση για τους κ. Μπαρούχ και Αμάρ».
Ενώ δεξιά μαθαίνουμε ότι ο κ. Καρτάλι, γενικός επιθεωρητής της Τράπεζας, δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική και εξέτασε εξονυχιστικά τις κολώνες του μεγάρου. Έμεινε ικανοποιημένος από την καλή δουλειά που παρείχαν οι Μπαρούχ και Αμάρ.
Στις περιγραφές του κτιρίου αναφέρεται με το όνομά του o Ιταλός αρχιτεχνίτης κ. Καρμέλο που ήρθε ειδικά από την Κωνσταντινούπολη για να επιμεληθεί την πρόσοψη του κτιρίου. Αλλά και ο επιβλέπων μηχανικός, κ. Εράν, από τη σιδηροδρομική γραμμή της Jonction.
Όλοι οι λόγοι των επισήμων παρατίθενται ολόκληροι..
Με τόσες και τόσο λεπτομερείς αναφορές σε ονόματα, ιδιότητες κλπ (βλ. και επόμενα αποσπάσματα), θα ήταν τουλάχιστον παράδοξο να είναι αρχιτέκτονας ο Ποζέλι και να τον αποσιωπούν. Η JdS δεν έχει δώσει τέτοια δείγματα, και γενικά αναφέρει (πάντα εγκωμιαστικά) κάθε του κίνηση –δίνοντάς μας έτσι και την ευκαιρία να «συμπληρώσουμε» τον κατάλογο των έργων του. Απλώς το νέο κτίριο της Οθωμανικής Τράπεζας δεν πρέπει να είναι ένα από αυτά.