H συνοικία Σουλουτζά (Suluca =Τόπος νερών) οφείλει την ονομασία της «στα άφθονα νερά που είχε από το υδραγωγείο του Μουράτ Β’», γράφει ο Β. Δημητριάδης [Τοπογραφία, σ.104]. Μια περιήγηση στα «νερά» της περιοχής και, στο τέλος, μια μικρή έκπληξη.
Ο Δημητριάδης [σ.106] αναφέρει ότι: «Στη συνοικία αυτή υπήρχαν πολλές βρύσες: ο σουλτάνος Μουράτ Β’ είχε κατασκευάσει αυτές που βρίσκονταν στους δρόμους Tas Merdiban (Κασσιανής), Cir-Cir (Επιμενίδου) και Karagul (Φυλακίου) [=Επταπυργίου στο κομμάτι της από το ύψος της Πλ. Τσιτσάνη ως την Παλαμίδου]. Άλλη βρύση υπήρχε στον δρόμο Yalcin Kaya (Μπουμπουλίνας), που την είχαν κατασκευάσει οι κάτοικοι, μια άλλη βρύση ήταν στο δρόμο Dede Bagirdan (Τιμοθέου), με ιδρυτή τον Haci Mehmed, που σώζεται και σήμερα, και μία ακόμα στο δρόμο Cir-Cir, αγνώστου. Υπήρχαν και δυο πηγάδια, το ένα στη μέση του δρόμου Su Kuyusu [Πολιορκητού από το ύψος της νυν Πλ. Τσιτσάνη ως την Δωδώνης], κατασκευασμένο από τους κατοίκους της συνοικίας και το άλλο πλάι στη βρύση του δρόμου Karagul, του Σουλτάνου Μουράτ Β’.»
Από την Μάρα Νικοπούλου
Η εικόνα της συνοικίας (στο περίπου), όπως φαινόταν από τον μιναρέ του Αλατζά Ιμαρέτ. Οι μιναρέδες ανήκαν στο ομώνυμο τζαμί (Όσιος Δαυίδ) και στο τζαμί Ζιχνί Πασά στην Επταπυργίου.
Στον χάρτη του όμως, ο Β. Δημητριάδης καταγράφει μόνον μία από αυτές τις βρύσες –και πιθανότατα απέναντι από την πραγματική της θέση. Την βλέπουμε πάνω αριστερά, και σημειώνουμε με πράσινο της θέση της όπως προκύπτει από φωτογραφικά τεκμήρια.
Σημειώνουμε επίσης δυο ακόμα «σιγουράκια». Την βρύση Haci Mehmed στην Τιμοθέου που σώζεται και σήμερα (ν. 2). Και το σημείο που μέχρι πριν μερικές δεκαετίες ήταν γνωστό με το όνομα «Τσιρ-Τσιρ» στην Επιμενίδου (ν.3). Μόνον που εκεί οι φωτογραφίες δεν μας δίνουν βρύση του Μουράτ Β –δηλαδή χτιστή με χαρακτηριστικά παρόμοια με αυτή στο Τσινάρι, ας πούμε. Άρα ίσως υπήρχε και άλλη –«άγνωστη» ακόμα σ’ εμάς.
Με πράσινο επισημαίνεται η ονομασία της οδού Συρακουσών, την οποία δεν σχολιάζει ο Δημητριάδης: [Suleiman Aga Cesmesi =Βρύση του Σουλεϊμάν Αγά]. Ενώ ακριβώς από κάτω, με μπλε, επισημαίνεται το Su Kuyusu (=πηγάδι) που δίνει το όνομα στο κομμάτι αυτό της Πολιορκητού αλλά δεν τοποθετείται συγκεκριμένα στον χάρτη.
Με μπλε επίσης σημειώνεται η θέση της βρύσης της οδού Κασσιανής (ν.4), την οποία είχαμε δει εδώ https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=216284402194534&id=204212503401724. Ενώ το μπλε τετράγωνο με το νούμερο 5 δείχνει άλλο ένα σημείο με νερά στην περιοχή: το Αγίασμα της Αγίας Ζώνης.
Τέλος το κίτρινο Χ βρίσκεται στη θέση μιας βρύσης που ξέρουμε ότι υπήρχε αλλά δεν αναφέρεται. Ίσως είναι το «πηγάδι» της Πολιορκητού.
Τα τεκμήρια για την βρύση της γωνίας Επταπυργίου με Παλαμίδου. Η από αέρος λήψη δεξιά είναι από γαλλικό φιλμάκι για την παρουσία του Γαλλικού εκστρατευτικού σώματος στην Θεσ/νίκη του ΑΠΠ’.
H βρύση Χατζή Μεχμέτ στην Τιμοθέου. Αριστερά στην μόνη (απ’ όσο θυμάμαι) παλιά αποτύπωσή της από ανάρτηση του Βαγγέλη Καβάλα στις ΠΦΘ. Δεξιά, σε φωτογραφία που δημοσιεύει ο Β. Δημητριάδης (σελ.106)
Το Τσουρ-Τσουρ, μια όχι ακριβώς «κανονική» βρύση, στην Επιμενίδου 25. Κάποτε ίσως ήταν χτισμένη, αλλά τον καιρό της φωτογραφίας το νερό μοιάζει να ξεπηδά κατευθείαν από την ‘μάντρα’ στη βάση του σπιτιού. Και μάλλον αναβλύζει από τους βράχους και δεν προέρχεται από κανένα από τα υδραγωγεία της πόλης –δεδομένου, μάλιστα, ότι εξακολουθεί να τρέχει υπόγεια μέχρι τις μέρες μας.
Σημειώνουμε βέβαια ότι η αγγλική λεζάντα της κάρτας είναι εντελώς αποπροσανατολιστική: «Καταυλισμός προσφύγων έξω από την πόλη» . Στα γαλλικά είναι κάπως καλύτερη «Συνοικία κατοικημένη από πρόσφυγες στα περίχωρα της πόλης». Δεν είμαστε βέβαια στα περίχωρα, αλλά πράγματι στην περιοχή κατοικούσαν και πρόσφυγες (Βόσνιοι ως επί το πλείστον, ιδίως πιο ανατολικά).
Κόσμος στην –μη ορατή καθαρά¬ βρύση, σε δυο φωτογραφίες από την άλλη πλευρά. Αριστερά, από τη Συλλογή Παπαϊωάννου (ΜΦΘ). Δεξιά, σε λήψη του Joseph Pigassou. Και οι δυο αποτυπώνουν τον μιναρέ που υπήρχε στο τζαμί Σουλουτζά (στη Μονή Λατόμου ή Όσιο Δαυίδ, όπως ονομάστηκε το 1921).
και εδώ καθαρότερα η φωτογραφία του Pigassou:
Η αριστερή λήψη από τον Γαλλικό Φωτογραφικό Τομέα.
Σχετικά με την αναφορά για βρύση επί της Μπουμπουλίνας (κατασκευασμένης από τους κατοίκους), είναι περίεργο που δεν έχουμε καμία εικόνα της, παρόλο που ο δρόμος είναι πολυφωτογραφημένος λόγω της εξαιρετικής θέας που πρόσφερε. Ντενεκέ για νερό πάντως βλέπουμε σε κάρτα με λήψη από τη γωνία της με την Δ. Πολιορκητού.
Eντύπωση επίσης προκαλεί το γεγονός ότι για το νότιο κομμάτι της συνοικίας, αυτό που περικλείεται από τις οδούς Επιμενίδου-Φωτίου-Θεοφίλου, δεν αναφέρεται κανένα στοιχείο. Παρά μόνον αν θεωρήσουμε ότι υπήρχε όντως κι άλλη βρύση στην Επιμενίδου κάπου χαμηλότερα και δυτικότερα από την Τσουρ-Τσουρ της Επιμενίδου 25. Αν ήταν έτσι, είναι περίεργο που «ξεφεύγει» από τις τόσες φωτογραφίες του δρόμου. Αναφορά για κρήνη δεν έχουμε ούτε καν για το Κουλέ Χαμάμ Μετζίτ ή το Κουλέ Χαμάμ Μεϊντάν (δηλαδή τη σημερινή γωνία Θεοφίλου με Φωτίου)
Ξέρουμε ότι σίγουρα σε ένα κτίριο στο κομμάτι αυτό υπήρχε πηγάδι και «σιντριβάνι/στέρνα» -στο Θεοφίλου 13. Εδώ σε φωτογραφία του Γ. Χριστοφορίδη με το σιντριβάνι ως γλάστρα [ από το Η Θεσσαλονίκη που χάνεται, εκδ. Continental Bank, 1982, σελ. 13].
Για να πάμε πίσω στον χρόνο, συμβουλευόμαστε τον χάρτη αρχαιολογικών ευρημάτων δικτύου διανομής νερού [Διδακτορική διατριβή Έλλης Γκαλά-Γεωργιλά, Δρόμοι του νερού]. Πάλι δεν διακρίνεται πλήθος ευρημάτων όπως σε άλλες συνοικίες. 3 σημεία με αγωγούς ύδρευσης (Υ) και μία πρωτοχριστιανική κινστέρνα (Δ). Bρισκόταν στην πάροδο της Αντιόχου, και εκτιμάται ότι είχε χωρητικότητα 45κ.μ. ενώ δεν υπάρχουν δεδομένα για τον χρόνο διακοπής της λειτουργίας της [Γκαλά-Γεωργιλά, σ.140].
Ίσως βέβαια τα σχετικά «λίγα» ευρήματα οφείλονται και στο γεγονός ότι στη συνοικία αυτή υπάρχουν ακόμα αρκετά παλιά σπίτια, δηλαδή αρκετά οικόπεδα που δεν έχουν ακόμα ανασκαφεί.
Eπιστρέφοντας πιο κοντά στην εποχή μας... Mια «ανασκαφή» που μάλλον θα γινόταν πολύ εύκολα. Αριστερά, Σεπτέμβριος 1967 και η βρύση που σημειωνόταν με κίτρινο Χ παραπάνω. Εκεί που τα σκαλάκια της Λυσίου βγαίνουν στη Δ. Πολιορκητού. (Φωτό: Στ. Παρασκευόπουλος, ανάρτηση Ν. Κοτσαπουικίδη στις ΠΦΘ). Δεξιά, η εικόνα του σημείου όπως την έβγαλε χτες η φίλη Άννα Μ. Είναι πολύ πιθανό, κάτω απ’ αυτό το τσιμέντο να κρύβεται ακόμα η βρύση.
«Ξηλώστε το οδόστρωμα να βρούμε παραλία» έλεγε το γνωστό σύνθημα του Μάη του ’68... 🙂