Δραγούμη μέχρι την Κασσάνδρου. Η κρήνη Ικί Λουλέ
Για να συμπληρωθεί η απόσταση των 1200 μέτρων που κάλυπτε η παλιά Παλαιολόγου, μένει να πιάσουμε και το τρίτο κομμάτι της που απένειμε . Η νυν Υπ. Φιλίππου Δραγούμη, αρχίζει λίγο παρακάτω από το παλιό –στην νέα Φιλίππου– και τελειώνει, όπως και η πρώην Παλαιολόγου, στην Κασσάνδρου. Σήμερα, τα τρία κομμάτια μαζί (Χρυσοστόμου Σμύρνης, Παλαιολόγου και Υπ. Φιλ. Δραγούμη) έχουν μήκος 660 μέτρα.
Από την Μάρα Νικοπούλου
Ο δρόμος σημειωμένος (στο περίπου) σε φωτό του 1915, και στις αεροφωτό του 1938 και του 1975. Η πράσινη ευθεία δείχνει την Αγ. Δημητρίου. Το τζαμί είναι αυτό του Koca Kasim Pasa που έδινε το επίσημο όνομα στη συνοικία. Αλλά και για το ίδιο και για τη συνοικία επικρατούσε το όνομα Ικί Λουλέ από την βρύση με τους δυο κρουνούς που βρισκόταν στην πλατεία μπροστά του. Στην ουσία, όλες οι κοντινές φωτογραφίες που έχουμε αφορούν εκείνη την πλατεία, στην συμβολή της οδού Αριστοτέλους (νυν Ολύμπου) με την νυν Υπ. Φιλ. Δραγούμη.
Η βρύση σε κοντινό πλάνο του Αριστοτέλη Ζάχου [Η Θεσ/νίκη μέσα από τον φακό του Αριστοτέλη Ζάχου, σ. 119]
Εδώ σε πιο μακρινό, πάλι σε φωτό του Α. Ζάχου [όπ.π., σ. 123], όπου φαίνεται καλύτερα η πλατεία αλλά και το γεγονός ότι η βρύση είναι μία από τις λίγες με θόλο. Για την ακρίβεια, έχουμε δει φωτό μόνον από τρεις θολωτές κρήνες (οι άλλες δύο είναι στη Βύζαντος και δίπλα στον Πρ. Ηλία –η τελευταία εκτός λειτουργίας τα χρόνια που την βλέπουμε).
Ακόμα πιο ανοιχτό πλάνο [σ. 113]. Τα κτίρια αριστερά απ’ την βρύση βρίσκονται επί της Αριστοτέλους.
Κάποια χρόνια αργότερα, με τον φακό να εστιάζει στο μεγάλο κτίριο δυτικά της βρύσης, διακρίνουμε ότι, ενώ τριγύρω έχουμε κακοτράχαλο καλντερίμι, το σημείο ακριβώς μπροστά στη βρύση μέχρι τον πλάτανο ήταν στρωμένο με μαλτεζόπλακες. Βλέπουμε επίσης ότι στη δυτική όψη της έχει φτιαχτεί μια παράγκα που στεγάζει μαγαζάκι.
To ίδιο και στην ανατολική όψη της. Εδώ διακρίνεται και η ταμπέλα του καφενείου που ακουμπάει στην πίσω μάντρα, και μάλλον γράφει «Καφφενείον: Η Σάμος, Δόμνα [Μαυρο]γιάννη».
Κάπου ανάμεσα στα 1927-1930, ο Paul Collart φωτογραφίζει τον πλάτανο, την βρύση και τα μαγαζάκια από τα νότια, και μας δίνει μια σπάνια κλεφτή ματιά στην εικόνα της Κ. Παλαιολόγου πάνω από την Αριστοτέλους/Ολύμπου . Στο ύψος του ψηλού άσπρου σπιτιού στα δεξιά βρίσκεται η αρχή της μικρής οδού Καστοριάς –της Soguk Su/Κρύου Νερού, κατά τα οθωμανικά χρόνια– που φιλοξενούσε, σύμφωνα με τον Β. Δημητριάδη, την ομώνυμη δεξαμενή νερού. Δεν πρέπει να συγχέεται με την κινστέρνα στην δυτική άκρη της πόλης, στους Αγ. Απόστολους, που είχε το ίδιο όνομα. Μια εικόνα της οδού Καστοριάς λίγο πριν εξαφανιστεί είχαμε δει εδώ:
https://archive.saloni.ca/1201
Από το ίδιο σχεδόν σημείο και αυτή η φωτογραφία που μάλλον προηγείται χρονικά. Αν και σε χαμηλή ανάλυση, εδώ ξεχωρίζει καλύτερα ο δρόμος από την πλατεία. Επίσης το γεγονός ότι τα κλαδιά του πλάτανου δεν έχουν φύλλα και φαίνονται καθαρά βοήθησε να ξεκλειδωθεί η επόμενη φωτογραφία.
Πρόκειται για αυτήν τη φωτό του Π. Παπαχατζιδάκη [Μουσείο Μπενάκη] της δεκαετίας του ‘50. Κυκλοφορεί και σε πιο μικρό πλάνο με λανθασμένη λεζάντα που την τοποθετεί στην οδό Μουσών. Ο κ. Νικόπουλος στις ΠΦΘ συσχέτισε τα κλαδιά του πλάτανου και την τοποθέτησε στο Ικί Λουλέ. Ο κ. Δουλάμης επιβεβαίωσε τη θέση αναγνωρίζοντας το σπίτι του. Εδώ ο φωτογράφος βλέπει φυσικά προς τον νότο, όπως μαρτυρά και η κατηφόρα στην Κ. Παλαιολόγου. Το παντοπωλείο ανήκει στον Σουλεμά Δαβίδ Χάουελ, όπως μας πληροφορεί η ταμπέλα του. Λίγο πιο ανατολικά από το πλάνο της φωτό, πίσω από τις παράγκες στα αριστερά της, υπάρχουν ακόμα τα κτίρια του τζαμιού Ικί Λουλέ και του μεντρεσέ.
Αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν και το 1959, ενώ οι πρώτες πολυκατοικίες έχουν εξαφανίσει ήδη πολλά κι ανάμεσά τους την κρήνη και το μπακάλικο του Χάουελ, όπως φαίνεται στην αεροφωτογραφία που αναρτήθηκε από τον Βαγγέλη Καβάλα στις ΠΦΘ. Οι πολυκατοικίες ορίζουν επίσης και την οικοδομική γραμμή που προβλέπεται από το νέο ρυμοτομικό σχέδιο. Λίγα χρόνια μετά, η ευθυγράμμιση της Ολύμπου θα φάει και τα κτίρια του τζαμιού και του μεντρεσέ.
Το ρυμοτομικό που ακολουθήθηκε δεν είναι βέβαια το αρχικό του Εμπράρ, που βλέπουμε αριστερά. Σύμφωνα με εκείνο, ανάμεσα στη Φιλίππου και την Ολύμπου δεν θα υπήρχε δρόμος, ενώ και πάνω από την Ολύμπου, ο δρόμος προβλεπόταν να μεταφερθεί λίγο πιο ανατολικά. Mόνο σημείο που θα ακολουθούσε την παλιά του χάραξη ήταν το κομμάτι ανάμεσα στην Αγ. Δημητρίου και την Κασσάνδρου. Δεξιά, ανακοίνωση πλειοδοτικού διαγωνισμού του 1931 για ετήσια ενοικίαση του τεμένους και του μεντρεσέ. Δεν έχουμε στοιχεία μέχρι πότε νοικιάζονταν τα κτίρια ή αν σε κάποια φάση είχαν πουληθεί –αυτό το τελευταίο, όμως, θα ήταν περίεργο μιας και σε όλα τα σχέδια φαίνονταν να ρυμοτομούνται, όπως και έγινε.
To τελευταίο τετράγωνο, μεταξύ Αγ. Δημητρίου και Κασσάνδρου, έχει λίγο μικρότερο μήκος από το αντίστοιχο παλιό, καθώς η διαπλάτυνση της Κασσάνδρου έφαγε μερικά μέτρα. Σε φάρδος δεν διαφέρει πολύ –είναι εξίσου στενό. Οι πανύψηλες πολυκατοικίες το κάνουν να φαίνεται ακόμα πιο στενό και σκοτεινό. Εδώ σε φάση μετάβασης, γύρω στο 1965, σε δυο φωτογραφίες από το προσωπικό αρχείο του κ. Θωμά Παπαδόπουλου που αναρτήθηκαν στις ΠΦΘ και δείχνουν προς την Αγ. Δημητρίου (αριστερά) και προς την Κασσάνδρου (δεξιά).
Τα περισσότερα από τα παλιά σπίτια της περιοχής ανήκαν στα ανταλλάξιμα και είχαν πουληθεί από την Εθνική Τράπεζα γύρω στο 1930. Εδώ μία από τις σχετικές ανακοινώσεις που δημοσιεύονταν στις εφημερίδες. [Μακεδονία 5/3/1931]. Για να καταλάβουμε τα ποσά που αναφέρει ως τιμή Α’ προσφοράς, ένα παράδειγμα από διαφήμιση της Πατέ της ίδιας μέρας: γραμμόφωνο πορτατίφ=1600 δρχ, γραμμόφωνο έπιπλο=5500, δίσκοι=1000 δρχ.