Τα ελληνικά και τα γαλλικά σχολεία που υπήρχαν το 1908
Σχολείων αφιέρωμα της JdS, συνέχεια. Σήμερα θα δούμε τα σχετικά άρθρα για τα ελληνικά και τα γαλλικά σχολεία που υπήρχαν το 1908. Στο τέλος μια σύνοψη των στοιχείων με πίνακες σχετικά με τον πληθυσμό των σχολείων
Από την Μάρα Νικοπούλου
ΜΕΡΟΣ Γ: Τα ελληνορθόδοξα σχολεία
«Οι Έλληνες συμπολίτες μας φροντίζουν από πάντα με ζήλο την εκπαίδευση των παιδιών. Τα σχολεία τους πάντοτε κατέγραφαν μια όλο και αυξανόμενη πρόοδο. Επί του παρόντος, το σύστημά τους για τη διδασκαλία και την εκπαίδευση διαμορφώνει ένα αρμονικό σύνολο από το οποίο αναμένεται το μέγιστο καλό. Ιδού κάποια συγκεκριμένα δεδομένα για τα ελληνικά σχολικά ιδρύματα της πόλης μας:
Τα σχολεία είναι 20 στον αριθμό και χωρίζονται ως εξής: 1 κλασικό γυμνάσιο αρρένων. Οι μαθητές που ολοκληρώνουν εκεί τις σπουδές τους βγαίνουν με μπακαλορεά. 1 κλασικό γυμνάσιο θηλέων. Πρόκειται για ανώτερη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. 2 διδασκαλεία πρωτοβάθμιας, ένα αρρένων και ένα θηλέων. Από εκεί, οι μαθητές λαμβάνουν δίπλωμα δασκάλου/δασκάλας και στέλνονται στα πολλά σχολεία που έχουν δημιουργηθεί σχεδόν παντού στη Θεσσαλονίκη και σε άλλα μέρη.
Εκτός από αυτά τα 4 ιδρύματα ανώτερης εκπαίδευσης, υπάρχουν 4 πρωτοβάθμια αρρένων και 4 πρωτοβάθμια θηλέων όπου οι μαθητές λαμβάνουν επαρκή εκπαίδευση που τους επιτρέπει να αντιμετωπίζουν με εμπιστοσύνη τον αγώνα της ζωής. Υπάρχουν ακόμα 8 νηπιαγωγεία και προπαρασκευαστικά σχολεία. Σύνολο: 20 σχολεία με 3599 μαθητές (2051 αγόρια και 1548 κορίτσια). Το διδακτικό προσωπικό ανέρχεται σε 60 άτομα, 15 καθηγητές, 20 δάσκαλοι και 25 δασκάλες. Η ίδρυση των ελληνικών σχολείων χρονολογείται τον 17ο αιώνα. Φυσικά, στην αρχή δεν υπήρχαν 20 σχολεία, αλλά ο αριθμός τους αυξάνεται ανάλογα με τις ανάγκες του πληθυσμού που είναι πολύ προσανατολισμένος προς την εκπαίδευση. Όλα τα σχολικά ιδρύματα ανήκουν στην ελληνική κοινότητα με επικεφαλής πάντα τον μητροπολίτη της Θεσσαλονίκης.
Βάση της διδασκαλίας είναι η ελληνική γλώσσα. Στο Γυμνάσιο Αρρένων διδάσκονται επίσης τα Τουρκικά, τα Γαλλικά και τα Λατινικά. Καθηγητής Γαλλικών είναι ο φίλος μας, ο κ. Γ.Β. Ιωαννίδης, που χρησιμοποιεί μία μέθοδο της οποίας τα αποτελέσματα δεν θα μπορούσαν να είναι πιο ικανοποιητικά. Πρόσφατα μάλιστα γράψαμε ότι ο Καθηγητής Ιωαννίδης προτείνει να εκδώσει την μέθοδό του που μπορεί να φανεί χρήσιμη στα μη γαλλόφωνα σχολεία της Ανατολής. H σχολική επιτροπή της ελληνικής Κοινότητας εποπτεύει στενά την καλή λειτουργία των ιδρυμάτων για το θέμα των οποίων καταρτίζονται συχνά αναφορές. Ο διευθυντής του Γυμνασίου ασκεί συγχρόνως και καθήκοντα επιθεωρητή όλων των σχολείων. Ο τωρινός διευθυντής, ο κ. Παντελής Μ. Κοντογιάννης, είναι ένας διακεκριμένος παιδαγωγός που εκπληρώνει την αποστολή του με τρόπο τον οποίο όλοι εκθειάζουν. Με χαρά ολοκληρώνουμε αυτό το σύντομο σημείωμα λέγοντας ότι, κατά παραδοχή της ίδιας της σχολικής εφορείας, τα ελληνικά σχολεία ποτέ δεν ήταν τόσο καλά όσο τώρα»
Κάποιες παρατηρήσεις: Εδώ, με την αναφορά στον 17ο αιώνα, γίνεται φανερό ότι ο Λεβύ βασίστηκε –περισσότερο απ’ ό,τι στα άλλα αφιερώματα- στα ιστορικά στοιχεία που του προσέφερε η Κοινότητα. Ο ίδιος γνωρίζει καλύτερα τον κ. Ιωαννίδη [Δεν πρόκειται, βέβαια, γι’ αυτόν της Ιωαννιδείου Σχολής, καθώς εκείνος είναι Δημήτριος και έχει πεθάνει δυο χρόνια πριν], και επικεντρώνει εκεί τα καλά του λόγια για να εμπλουτίσει το άρθρο του.
Δεν ξεκαθαρίζει αν υπάρχουν ιδιωτικά σχολεία και αν αυτά συμπεριλαμβάνονται στα 20 που αναφέρει.
Δυστυχώς, εδώ δεν έχει στατιστικά στοιχεία για τα ποσοστά Ελλήνων μαθητών στον συνολικό και τον επί μέρους (ελληνικό) πληθυσμό της πόλης. Αυτό προφανώς οφείλεται στο γενικότερο πρόβλημα της απογραφής όπου οι χριστιανοί (έστω, οι ορθόδοξοι) αναφέρονται ως σύνολο. Aς μου επιτραπεί μια «αυθαιρεσία»: μερικές προσθαφαιρέσει –έχοντας πάντα κατά νου ότι τα πληθυσμιακά στοιχεία που δίνει είναι αυτά της απογραφής του 1903. Βρισκόμαστε στα 1908 και πολλά μπορεί να έχουν αλλάξει, αλλά εφόσον αυτά χρησιμοποίησε και για τις άλλες δύο πληθυσμιακές ομάδες (Μουσουλμάνους και Εβραίους), τα βάζουμε και εδώ. Όσον αφορά το ποσοστό Ελλήνων μαθητών σε σχέση με τον συνολικό πληθυσμό, εύκολα καταλαβαίνουμε ότι ανέρχεται σε 5,6%.
Για την αναλογία τους όμως σε σχέση με τους Έλληνες κατοίκους, αρχίζουμε τους υπολογισμούς: Σύνολο κατοίκων 100.000, μείον 55.000 Εβραίοι, μείον 24.673 Μουσουλμάνοι =20.327 όλοι οι υπόλοιποι (Έλληνες, Βούλγαρους, Αρμένιους, διάφορους λεβαντίνους κλπ). Αυθαίρετα μεν -με αρκετή ασφάλεια δε- ας θεωρήσουμε ότι οι «υπόλοιποι» των υπολοίπων (εκτός από τους Ελληνορθόξους, δηλαδή) πρέπει να ήταν τουλάχιστον 3.327. Άρα μιλάμε για 3.599 μαθητές/τριες σε έναν πληθυσμό 17.000. Ποσοστό που φτάνει τουλάχιστον στο 21%. Στις φωτογραφίες 3 εμβληματικά σχολικά κτίρια της εποχής: Το Γυμνάσιο (η «Οικοκυρική» στην Εγνατία), το Παρθεναγωγείο στη Σωκράτους (λίγο πριν γκρεμιστεί) και η Αστική Σχολή στην Κ. Παλαιολόγου (από: Θ. Μαντοπούλου: Ο αρχιτέκτονας Ξενοφών Παιονίδης . Το 1908 ίσως δεν είχε ολοκληρωθεί. Περισσότερα για το κτίριο είχαμε δει εδώ: https://archive.saloni.ca/483)
Μέρος Δ’: Τα γαλλικά σχολεία.
Στην πρώτη παράγραφο που δεν έχει σκαναριστεί καλά, υποψιαζόμαστε ότι γράφει πως από δω κι εμπρός στα σύντομα ενημερωτικά τους ομαδοποιούν σχολεία χωρίς να τηρούν σειρά προτεραιότητας. Και η συνέχεια:
«Ως το 1905, στην πόλη υπήρχαν μόνον ΧΧ γαλλικά σχολεία και συγκεκριμένα: το κολλέγιο των Φρέρηδων (Δελασάλ) με 227 μαθητές, το Θηλέων των Αδελφών του Ελέους με ΧΧ μαθητές [220 αν κάνουμε την αφαίρεση], το ορφανοτροφείο στο Ζέιτενλικ (Λαζαριστές;) με 27 και το ορφανοτροφείο και σχολείο ΧΧΧ της Καλαμαριάς με 119 μαθήτριες (εκ των οποίων 28 εσωτερικές). Σύνολο 4 σχολεία με 593 παιδιά, εκ των οποίων 282 αγόρια [άρα 311 κορίτσια].
Το 1905, την επαύριο του ταξιδιού του κ. Kuhn, η Γαλλική Λαϊκή Αποστολή αποφάσισε να ανοίξει δύο σχολεία στην πόλη μας και να πάρει υπό την προστασία της ακόμα ένα. Αυτά τα τρία ιδρύματα που είχαν μεγάλη επιτυχία και απέκτησαν θέση στην πόλη είναι, το Λυσέ που μετράει 103 μαθητές, το δευτεροβάθμιο σχολείο θηλέων (😉 με 125 μαθήτριες και η Γαλλική Εμπορική Σχολή με 182 μαθητές. Σύνολο 410, εκ των οποίων 285 αγόρια. Γνωρίζουμε ότι όταν ξαναρχίσουν τα μαθήματα, το Λυσέ και το Θηλέων θα εγκατασταθούν στο υπέροχο κτίριο που κατασκευάστηκε ειδικά και θα εγκαινιαστεί με κάθε επισημότητα.
Γαλλικά σχολεία δεν είναι μόνον τα καθολικά και αυτά της Μισιόν. Υπάρχουν επίσης και τα σχολεία της Alliance Israelite. Ο αξιότιμος πρόξενος της Γαλλίας, κ. Σεόν, στον λόγο που έβγαλε επ’ ευκαιρία της Εθνικής Εορτής της 14ης Ιουλίου, είπε μεταξύ άλλων: “Δεν μπορούμε να μιλάμε για την γαλλική επιρροή στην περιοχή χωρίς να αποτίσουμε φόρο τιμής στις επίμονες προσπάθειες της Αλλιάνς προκειμένου να προωθήσει την γλώσσα μας, τον πολιτισμό και τις ιδέες μας ” [...] Οπότε στη Θεσσαλονίκη υπάρχουν 4 θρησκευτικά σχολεία με 593 μαθητές, 3 της Μισιόν με 410 μαθητές και 7 σχολεία της Αλιάνς με 2128. Σύνολο 14 σχολεία με 3131 παιδιά [1528 αγόρια, 1603 κορίτσια] και σχεδόν 100 άτομα διδακτικό προσωπικό, δασκάλους και δασκάλες. Αυτά όσον αφορά τα γαλλικά σχολεία. Ωστόσο, όσον αφορά την διδασκαλία της γαλλικής γλώσσας, μπορούμε να πούμε ότι τα 2/3 των σχολείων της Θεσσαλονίκης την έχουν στο διδακτικό τους πρόγραμμα. Που σημαίνει ότι σχεδόν 12.750 μικροί Θεσσαλονικείς μαθαίνουν (λιγότερο ή περισσότερο ολοκληρωμένα) γαλλικά. Mε βάση αυτά τα δεδομένα, μπορούμε να πούμε μαζί με τον συμπαθή Γάλλο πρόξενο κ. Σεόν ότι “η γαλλική γλώσσα, ο πολιτισμός και οι γαλλικές ιδέες” έχουν σπουδαίο αύριο στη Θεσσαλονίκη».
Ο αριθμός των μαθητών της Αλιάνς είναι άλλος από αυτόν που είχε αναφερθεί στο 2 μέρος του αφιερώματος. Εκεί ήταν 2132, εδώ 2128. Μικρή η διαφορά, δεν παίζει κανέναν σημαντικό ρόλο.
Σε επόμενα φύλλα δημοσιεύτηκαν επιστολές σχετικά με την Γαλλική Εμπορική Σχολή. Η μία, από την κα Guirauld, χήρα του διευθυντή της προϋπάρχουσας για χρόνια Εμπορικής Σχολής, δεν διακρίνεται καλά. Από μία άλλη επιστολή/απάντηση καταλαβαίνουμε ότι διαμαρτυρήθηκε για τον τρόπο της αναφοράς, και η διεύθυνση της Μισιόν σπεύδει να της δώσει δίκιο σε αυτό. Διαφαίνεται όμως επίσης και μια υποβόσκουσα κόντρα μεταξύ της Μισιόν και της Αλιάνς, την οποία επίσης προσπαθούν να καταρρίψουν.
Όπως και να ‘χει, δεν αποτελεί έκπληξη ότι η εκπαίδευση της εποχής ήταν προσανατολισμένη προς τα γαλλικά. Καταλαβαίνουμε όμως ότι ο αριθμός μαθητών που προστίθεται «καθαρά» στον ήδη υπάρχοντα από τα προηγούμενα δημοσιεύματα είναι το 1003 –θα τον δούμε σε πίνακα που ακολουθεί. Στις φωτογραφίες: Το Δελασάλ στην Φράγκων και η Γαλλική Εμπορική Σχολή στην πλ. Μακεδονομάχων [την είχαμε δει και εδώ: https://archive.saloni.ca/392]
Το αφιέρωμα δυστυχώς δεν ολοκληρώθηκε. Η εφημερίδα είχε αναγγείλει ότι το επόμενο σημείωμα θα ήταν για τα ιταλικά σχολεία, αλλά λόγω των γεγονότων που μεσολαβούν (δηλαδή, το Κίνημα των Νεότουρκων) για αρκετό καιρό αφιερώνεται στην επικαιρότητα. Μετά από αρκετές μέρες, δημοσιεύει μόνον τις επιστολές σχετικά με την Γαλλική Εμπορική Σχολή (που επίσης είχε προαναγγείλει).
Στο πινακάκι επιχειρείται μία σύνοψη όσων είδαμε για τις τρεις βασικές πληθυσμιακές/θρησκευτικές ομάδες. Επαναλαμβάνω: τα κίτρινα είναι «υποθέσεις», για λόγους ομοιομορφίας και σύγκρισης. Αλλά κάτι ακόμα που πρέπει να λαμβάνεται υπ’όψιν είναι το γεγονός ότι αρκετοί από όσους/ες φοιτούν στην Θεσσαλονίκη ΔΕΝ είναι παρά μόνον «προσωρινοί» κάτοικοί της. Προέρχονται, δηλαδή, από την ενδοχώρα της Μακεδονίας ή/και ακόμα μακρύτερα, και βρίσκονται εδώ μόνον για λόγους σπουδών. Αυτό αφορά κυρίως αγόρια, αλλά σίγουρα υπάρχει και κάποιος αριθμός κοριτσιών (πιθανότατα ορφανών).
Εδώ συνοψίζονται τα στοιχεία που παραθέτει ο Σ. Λεβύ για μαθητές/τριες και εκπαιδευτικούς –τα μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, δηλαδή. Μόνον για όσες “ομάδες” σχολείων πρόλαβε να καλύψει, βέβαια. Ξέρουμε ότι υπήρχαν πολλά σχολεία ακόμα -μένει να βρεθεί ο αριθμός μαθητών και διδασκόντων για εκείνη τη χρονιά.