Με αφορμή μία από τις πρώτες βίλες των Εξοχών, την βίλα του Κάρολου Ασλάν, ψάχνουμε τα σχετικά δημοσιεύματα και τις πληροφορίες για την οικογένεια, και βρισκόμαστε μπροστά στο κουβάρι που αποτελούσε ένα μεγάλο μέρος της υψηλής κοινωνίας στη Θεσσαλονίκη του 19ου αι. και τα πρώτα χρόνια του 20ού.
Οι Ασλάν είναι Αρμένιοι Καθολικοί. Οι συγγένειές τους καθορίζονται κυρίως από τη θρησκευτική πλευρά της ταυτότητάς τους. Έτσι μπλέκονται με τους φραγκολεβαντίνους (όχι το εβραϊκό κομμάτι τους) της Θεσσαλονίκης – και άλλων πόλεων, φυσικά, καθώς η κινητικότητα εκείνα τα χρόνια είναι μεγάλη.
[Κύριες πηγές: Journal de Salonique, geneanet.org, B.Κολώνα ‘Η Θεσσαλονίκη εκτός των Τειχών’, levantine heritage, ιστοσελίδες για τον Ραούλ Ασλάν κ.ά]
[Το β' μέρος εδώ: https://archive.saloni.ca/1410]
Facebook:
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=879182949238006&id=204212503401724
Ο πατριάρχης του συγκεκριμένου κλάδου της οικογένειας, ο Ζαν Ζοζέφ (Τζιβανάκης) Ασλάν, γεννιέται στην Αδριανούπολη το 1811. Παντρεύεται την 15χρονη (ίσως και μικρότερη) Καρολίνα ντε Μπολιάκο. Ο γιατρός πεθερός του τούς ακολουθεί στην Αδριανούπολη, όπου σε κάποια φάση χρηματίζει Πρόξενος της Αυστρίας, και πεθαίνει εκεί σε πολύ βαθιά γεράματα (90 ετών-Μαθουσάλας για την εποχή), το 1842. Αμέσως μετά -και σίγουρα πριν το 1845- ο Ζαν Ζοζέφ φέρνει την οικογένεια στη Θεσ/νίκη. Ενώ προηγουμένως καταγράφεται ως ‘γαιοκτήμονας-καλλιεργητής καπνού’ (και φοροεισπράκτορας, όπως προκύπτει από μια βιογραφία ενός εγγονού του), στη Θεσ/νίκη καταγράφεται ως έμπορος. Εκεί, στα 29 της, στη γέννα του 10ου παιδιού, η Καρολίνα πεθαίνει. Το παιδί είναι ο μετέπειτα ιδιοκτήτης της βίλας, ο Κάρολος.
Ο Ζαν Ζοζέφ ξαναπαντρεύεται, ο Κάρολος αποκτάει άλλα 4 αδέρφια, κι όταν έρχεται η ώρα παντρεύεται κι αυτός την 17χρονη κωνσταντινουπολίτισσα Κορίνα Παλαντίνι. Τα κτήματα υπάρχουν ακόμα και ο Κάρολος ασχολείται με αυτά. Ωστόσο, με τις αλλαγές που έρχονται στον κλάδο του καπνού το 1883 με την Ρεζί και το μονοπώλιο καπνού, πωλούνται. Με αυτά τα -πολλά- χρήματα, ο Κάρολος φέρνει πίσω στη Θεσ/νίκη την οικογένειά του και χτίζει αυτή τη βίλα, σίγουρα πριν το 1890. Χαρακτηριστικό για την οικονομική ευμάρεια που έχει πια η οικογένεια είναι ότι στη βίλα υπάρχουν 14 άτομα υπηρετικό προσωπικό.
Ο Β. Κολώνας [Η Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών] δημοσιεύει τις 2 μοναδικές γνωστές κοντινές φωτογραφίες της, από το αρχείο του Ραούλ Ασλάν που φυλάσσεται στο Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης στη Βιέννη.
Ο Κολώνας τοποθετεί τη βίλα με τον υπέροχο κήπο δίπλα στον χείμαρρο Αρσλάν/Κυβερνείου και γράφει ότι στη θέση της χτίστηκε το 1911-12 η βίλα του Γιακώ Μοδιάνο/νυν Λαογραφικό Μουσείο. Σε παλιότερες συζητήσεις, ο Δαυίδ Μπράβος είχε αμφισβητήσει την τοποθέτηση, «βλέποντας» την βίλα Ασλάν, όρθια ακόμα, σε αεροφωτογραφία του 1916 κοντά στην Τελτζή. Προσωπικά, «δεν ξέρω/δεν απαντώ».
Ας σημειώσω όμως ότι ενώ ο Β. Κολώνας επιλέγει να αποκαλεί την οικογένεια Αρσλάν (κάποτε με το «ρ» σε παρένθεση ή αγκύλη ), στην JdS τα μέλη της συγκεκριμένης οικογένειας αναφέρονται πάντα χωρίς το «ρ». Το «ρ» λείπει και από την αναφορά του Δ.Κ. Βαρδουνιώτη, αλλά και από τα γενεαλογικά δέντρα που έχουν συμβουλευτεί ληξιαρχεία κ.λπ. Αντίθετα, σε κάποια από αυτά προστίθεται ένα δεύτερο επώνυμο: Zumpart.
[Πηγή φωτό: Μουσείο Ιστορίας της Τέχνης, Βιέννη -μέσω Β. Κολώνα, Η Θεσ/νίκη εκτός των τειχών]
Το 1895-6, βρίσκουμε τον Κάρολο Ασλάν επικεφαλής του Προξενείου της Ισπανίας στην πόλη. Κάποιοι Ασλάν (που όμως ίσως προέρχονται από οικογένεια Ασλάνογλου) έχουν ήδη χρηματίσει πρόξενοι. Απ’ όσο μπορούμε να διαβάσουμε στο κακοσκαναρισμένο απόσπασμα, πριν το 1887 συναντάμε τον Ετιέν Ασλάν στο Υπο-προξενείο (τότε) της Ισπανίας. Τον διαδέχεται ο γιος του Μελχιόρ μέχρι το 1877 (το 1882 έχει αναβαθμιστεί πια σε Προξενείο). Ακολουθεί ο βαρώνος Φρεντερίκ Σαρνώ, κι ύστερα ο Λεβί Μοδιάνο. Ένα 7μηνο κενό όπου τις εργασίες του Ισπανικού προξενείου τις διεκπεραιώνει το Γερμανικό, κι έπειτα ο δικός μας, ο Κάρολος.
Η JdS μάς δίνει αυτές τις πληροφορίες στα πλαίσια ενός ιστορικού για το προξενείο της Ισπανίας που δημοσιεύει χρόνια αργότερα. Με την ευκαιρία, μαθαίνουμε ότι εκείνη την εποχή που γράφεται το άρθρο (1907) πρόξενος είναι πάλι ένας συγγενής: ο Ε. Σαρνώ (γιος του Φρεντερίκ), η δε ισπανική παροικία αριθμεί 540 άτομα.
30/4/1900
«Τo βράδυ της Παρασκευής ξέσπασε φωτιά στη συνοικία των Εξοχών σε οικία που ανήκει στον Κάρολο Ασλάν και κατοικείται από τον ίδιο. Oι ζημιές που ανέρχονται σε 50.000 φράγκα καλύπτονται από τις Ασφαλιστικές Βulgaria και Ruinione Adriatica».
Το δημοσίευμα είναι περίεργα ξερό και μάλλον πρόκειται για αντιγραφή του αστυνομικού δελτίου, χωρίς να σχολιαστεί/εμπλουτιστεί από τους συντάκτες της JdS. Ιδίως αν λάβει κανείς υπόψη την σημαντική θέση που είχε ο Κάρολος Ασλάν -αλλά και οι συγγενείς του (εξ αίματος ή εξ αγχιστείας) στην πόλη εκείνης της περιόδου.
Για παράδειγμα, λίγες μέρες αργότερα, 24/5/1900, το όνομα Ασλάν περιλαμβάνεται σε ρεπορτάζ για κοσμικό γάμο ανάμεσα σ’ αυτούς που έστειλαν τα λουλούδια που στόλιζαν την εκκλησία και τις αίθουσες δεξίωσης. Μαζί βλέπουμε ονόματα όπως Αλλατίνι, Μοδιάνο, Σαρνώ, Μισραχή, Μπιλιότι (πρόξενος Μ.Βρετανίας) κ.ά.
Για λουλούδια και το επόμενο απόσπασμα, 21/10/1901. Μόνο που τώρα ο Κάρολος Ασλάν και ο αδερφός του, o Μισέλ, περιλαμβάνονται στον μακρύ κατάλογο όσων έστειλαν στεφάνια στην κηδεία του Α. Αλλατίνι.
Πίσω στο 1900 και στις χαρές. Η ανιψιά Φρίντα Ντε Σαρνώ παντρεύεται τον υποπλοίαρχο του ιταλικού βασιλικού ναυτικού Τ. Λούτσι. Η τελετή του γάμου θα γίνει στη βίλα «Mon Plaisir». Θα έχουν ρεπορτάζ για τα δώρα κ.λπ. στο επόμενο φύλλο, λένε.
Μόνο που στο επόμενο φύλλο, δεν έμεινε πολύς χώρος…
Παρ’ όλα αυτά, μαθαίνουμε ότι στην τελετή παραβρέθηκε η ελίτ της κοινωνίας και ήταν λαμπρή. Μάρτυρες απ’ την πλευρά της νύφης ήταν οι κ. Κάρολος Αλλατίνι και Μωύς Μορπούργκο. Για τον γαμπρό, οι κύριοι Σάλεμ και Μισέλ Ασλάν. Το αρχοντικό της Βαρώνης ντε Σαρνώ είναι γνωστό… Οι καλεσμένοι δεν ήξεραν τι να πρωτοθαυμάσουν, τα σαλόνια, την ομορφιά των κυριών ή τις κομψές τουαλέτες τους. Της νεόνυμφης ήταν αψεγάδιαστη και τράβηξε όλα τα βλέμματα. Η κυρία Λούτσι (πλέον) ταξιδεύει ήδη με τον σύζυγο προς τις μαγικές ακτές της Ιταλίας. Έχει κάθε λόγο να είναι ευτυχισμένη, της αξίζει, και η υπογράφουσα την στήλη της το εύχεται.
Εμείς ας δούμε τι ξέρουμε για τη βίλα Mon Plaisir
Βρισκόταν εκεί που τώρα είναι το 5ο Γυμνάσιο Αρρένων, και το 1885 ήταν ήδη χτισμένη στο βάθος ενός πελώριου κήπου. Από την αυλόπορτα ως τη βίλα, υπήρχε δεντροστοιχία με πεύκα και βαλανιδιές και από την πίσω πλευρά, ο κήπος προχωρούσε προς τη θάλασσα. Από έγγραφο του 1887 μαθαίνουμε ότι ο Φρεντερίκ Σαρνώ ζήτησε άδεια για να φτιάξει τοίχο αντιστήριξης για να μην πλημμυρίζει από τον χείμαρρο (Μπουγιούκ Ντερέ) και επιχωμάτωσε το ενδιάμεσο τμήμα (744 τ.μ.). Στην άκρη έφτιαξε αποβάθρα. Κάτι αντίστοιχο έκανε και ο Κάρολος Ασλάν μπροστά στη δική του βίλα. Το ίδιο το κτίριο ήταν σχετικά μικρό και εξωτερικά λιτό (όπως και του Ασλάν), αλλά έδειχνε «πως μέσα του οργιάζει η πολυτέλεια, ο πλούτος, η μεγαλοπρέπεια, η άνεσις, το αξέχαστο ιστορικό παρελθόν».
[Φωτό: Συλλογή Ν. Χόρμπου – από Β. Κολώνα, Η Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών]
Ο Φρεντερίκ Σαρνώ πέθανε το 1891. Το 1894 η βίλα πέρασε από την χήρα του (Αντέλ Ασλάν-Σαρνώ) στον γιο του, τον Εντουάρ, ο οποίος έχτισε 2 ακόμα κτίρια (1898 και 1906) στο κομμάτι του κήπου προς την Β. Όλγας. Το 1909 τα πουλάει όλα στον Κλέωνα Χατζηλαζάρου, που με τη σειρά του «σπάει» την ιδιοκτησία και πουλάει το σπίτι του 1906 στον Λ. Βόγα, και αυτό του 1898 μαζί με την αρχική βίλα στον Λ. Βασιλειάδη. Στο μεταξύ, το 1912-13, έχει μείνει εκεί ο Βασιλιάς Γεώργιος (από εκείνη την περίοδο οι φωτογραφίες) και λόγω αυτού αργότερα ο κήπος ονομάζεται «Πάρκο Β. Γεωργίου».
Φωτό: Αριστερά από το Ιστορικό Αρχείο Μουσείου Μπενάκη -μέσω Β. Κολώνα, Η Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών, απ’ όπου και οι πληροφορίες.
Δεξιά, από δημοπρασία και παλιότερη ανάρτηση Θ. Νάτσινα.
Νωρίτερα το 1900, η βίλα Mon Plaisir φιλοξένησε φιλανθρωπική εκδήλωση για τα ορφανά.
Αν και τεράστια, η σάλα ήταν μικρή για να χωρέσει τους φίλους και καλεσμένους της οικογενείας Σαρνώ, «την αφρόκρεμα της Θεσσαλονιώτικης κοινωνίας». Η διακόσμηση λιτή αλλά κομψή.
Το πολύ επιτυχημένο πρόγραμμα περιείχε μεταξύ άλλων, στο πρώτο και δεύτερο μέρος: Απαγγελίες (Βικτόρ Ουγκώ και άλλα), πιάνο, κωμικό σκετς (όπου έπαιξαν οι δεσποινίδες Μοδιάνο και Μπλαντ και οι κύριοι Παλαμάρι, Σίδες, Πλέιουλτ), βιολί από τον βιρτουόζο Μαρεζίνι, και άλλους 2 μονολόγους από τον κ. Βάιλ.
Στο τρίτο μέρος, άλλο ένα σκετσάκι (Φρίντα Σαρνώ, Ισ Μοδιάνο, Α. Πλέιουλτ)
Το θέαμα τελειώνει τα μεσάνυχτα. Ευχαριστίες κυρίως στην Βαρώνη ντε Σαρνώ υπό την αιγίδα -και στο σαλόνι- της οποίας έγινε η εκδήλωση. Αφιερώνοντας κόπο και χρόνο στο φιλανθρωπικό έργο, συνεχίζει την σπουδαία παράδοση του ανθρώπου που δεν ξεχνάμε.
Οι ερμηνευτές και η οικογένεια Σαρνώ παραμένουν, οι καλεσμένοι φεύγουν και, στον δρόμο της επιστροφής, κάποιοι κάνουν μια στάση στο Sporting Club και πίνουν ένα ποτό στην υγειά της Σαρνώ. Από σπόντα, λοιπόν, μαθαίνουμε ότι το Sporting Club ήταν, με σημερινούς όρους, «ξενυχτάδικο».
Ιδού και ένας διάσημος επισκέπτης. «Ο αρχιεπίσκοπος Μπονέτι, που έχει δεσμούς φιλίας με την οικογένεια ντε Σαρνώ, επισκέφθηκε χθες την χήρα του Φρεντερίκ ντε Σαρνώ».
Ο Αύγουστος Μπονέτι είχε γίνει δεκτός στην πόλη με κάθε επισημότητα και, φυσικά, είχε επισκεφτεί τα σχολεία των αποστολών (Δελασάλ, Λαζαριστές κλπ).
Σημειώνουμε ότι κατά πώς λέγεται ο Φρεντερίκ Σαρνώ είχε αγοράσει από τον Πάπα τον τίτλο του βαρώνου (και το «ντε» του ονόματός του) στέλνοντας 400 λίρες στα ταμεία του Βατικανού.
Ένας ακόμα γάμος το 1901. Ο Εντουάρ ντε Σαρνώ, (που παρεμπιπτόντως είναι σπουδαίος τενίστας, όπως μας πληροφορούν πολλά δημοσιεύματα εκείνων των ετών) παντρεύεται στις 29 Ιουνίου την Mαίρη Μάγιερ. Τον γάμο θα τελέσει ο ιερέας αδελφός της νύφης που ήρθε ειδικά γι’ αυτόν τον σκοπό.
«Η εκκλησία θα είναι πολύ μικρή για να χωρέσει τα πλήθη που θα συρρεύσουν όχι μόνον για τον γάμο αλλά και για να δούνε τον ιερέα αδελφό της νύφης», γράφει η JdS και μερικές μέρες μετά μάς πληροφορεί ότι οι νιόπαντροι έφυγαν με το τραίνο για το γαμήλιο ταξίδι τους.
Από το ληξιαρχείο μαθαίνουμε ότι μάρτυρες στον γάμο ήταν οι θείοι του γαμπρού Κάρολος και Μισέλ Ασλάν.
Το 1902 πρώτα βλέπουμε δημοσιεύματα για χαρούμενες εκδηλώσεις.
13/2/1902 «Όταν οι ντε Σαρνώ δεξιώνονται, το κάνουν με μεγαλοπρέπεια», ξεκινά το ρεπορτάζ , στο οποίο οι καλεσμένοι αναφέρονται μόνον με τα αρχικά τους.
7/8/1902 Με την ευκαιρία της στέψης του Εδουάρδου Ζ’, θα γίνει δοξολογία, μετά ο βρετανός πρόξενος θα δεχτεί τις αξιωματούχους και προξένους. Το απόγευμα, θα γίνει garden party για όλα τα μέλη της αποικίας στην βίλα Mon Plaisir «την οποία παραχώρησε στην πρεσβεία η κυρία βαρώνου ντε Σαρνώ».
11/8/1902.
Θυμίζουμε ότι την ίδια χρονιά λειτουργεί κέντρο διασκέδασης στον Πύργο «Μον Bonheur» όπου και εκεί έχει εορταστεί η στέψη του Εδουάρδου Ζ’, με δείπνο που παρέθεσε ο Αλλατίνι, όπως είδαμε τις προάλλες.
Το φθινόπωρο του 1902 το κλίμα αλλάζει:
«Οι πιο μεγάλες οικογένειες καθολικών της πόλης μας πενθούν τον θάνατο της Φιλουμένας ντε Σαρνώ που απεβίωσε προχτές.
Η κηδεία έγινε χτες. Η πομπή ξεκίνησε από την βίλα Σαρνώ και την ακολούθησε πλήθος, κι ανάμεσά του μέλη της αριστοκρατίας, των προξενικών αρχών και πολλοί αξιωματούχοι.
Η νεκρική άμαξα ήταν κυριολεκτικά καλυμμένη με στεφάνια συγγενών και φίλων της οικογενείας.
Η οικογένεια ντε Σαρνώ που χαίρει μεγάλης εκτίμησης στην πόλη μας, έλαβε πολλά συλλυπητήρια μηνύματα στα οποία προσθέτουμε και τα δικά μας»
Σημειώνουμε ότι εδώ η βίλα δεν αναφέρεται με το όνομα «Μοn Plaisir». Λογικό.
Κατά τα άλλα, η Φιλουμένα ήταν η πρωτότοκη κόρη του ζεύγους Φρεντερίκ και Αντέλ Σαρνώ. Ήταν το 7ο παιδί που έθαβε η Αντέλ, αλλά το μόνο που πέθανε ενήλικο, στα 41 της. Τα στοιχεία στo geneanet.org την εμφανίζουν ανύπαντρη, πράγμα ιδιαίτερα περίεργο για την εποχή. Μπορεί απλώς να είναι ελλιπή, αλλά αν ισχύει, θα τολμήσω μία υπόθεση: ίσως δεν ήταν απολύτως υγιής.
Στον οικογενειακό τάφο των Σαρνώ, βλέπουμε κάτω-κάτω την πλάκα για την Φιλουμένα.
Πάνω δεξιά, βρίσκεται η πλάκα για τον Φελίξ, παιδί της Αντέλ από τον πρώτο της γάμο με τον Πιερ Λαφόντ (ανιψιό του Τζέκη Άμποτ). Πέθανε στα 4 του, όταν η Αντέλ ήταν ήδη χήρα.
Πάνω αριστερά, τα οστά 4 παιδιών της με τον Φρεντερίκ Σαρνώ -προφανώς ο οικογενειακός τάφος φτιάχτηκε αργότερα: Βικτώρια, Φελίξ, Γκιγιώμ, Τζον.
Στη μέση η Εμιλί, άλλη μία κόρη Σαρνώ, με χρονολογίες που δεν διακρίνονται.
Σύνολο 7…
Φυσικά η παιδική θνησιμότητα ήταν τεράστια εκείνα τα χρόνια. Αλλά εδώ μιλάμε για οικογένεια που είχε τα οικονομικά μέσα για να ζει σε καλές συνθήκες γενικότερα, και σίγουρα για να εξασφαλίσει την καλύτερη δυνατή ιατρική φροντίδα για τα μωρά. Δεν είναι απίθανο να υπήρχε κάποιο θέμα. Μια «ασυμβατότητα», ας πούμε, με αποτέλεσμα παιδιά που παρουσίαζαν επιπλοκές. Υπόθεση κι αυτό.
Μένοντας στο θέμα, ένα άλμα 10 χρόνων. Πλούσιοι ή μη, οι Σαρνώ (το ζεύγος Εντουάρ και Μαίρη Μάγιερ-Σαρνώ) βρίσκονται αντιμέτωποι με μια πραγματική τραγωδία. Μέσα σε μόλις 10 μέρες (25/6/1912 έως 3/7-1912) χάνουν τα 4 παιδιά τους, από μεταδοτική ασθένεια.
Τον Γκυ, 4 ετών, την Γιολάντα, 6, την Ορνέλα, 7, και την Αντέλ, 8 ετών.
Την εποχή εκείνη, η πόλη μαστίζεται από ευλογιά και από οστρακιά «η οποία εθέρισε κυριολεκτικώς τα μικρά», και ο βαλής συγκαλεί συμβούλιο της υγειονομικής επιτροπής.
Τα «ενδιάμεσα» χρόνια και στοιχεία για άλλα αδέλφια, παιδιά και ανίψια Ασλάν, τις βίλες κ.λπ. στο β’ μέρος.