Παρακολουθούμε το εκπαιδευτικό ίδρυμα Feyziye, χρονιά με τη χρονιά, μέσα από τα δημοσιεύματα της Journal de Salonique. [A’ μέρος]
Από την Μάρα Νικοπούλου
Στοιχεία για το βασικό κτίριό του είχαμε δει εδώ:
https://archive.saloni.ca/1615
Facebook:
https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1037459066743726&id=204212503401724
Το 1896 είχε ήδη και θηλέων. Τα βραβεία (απολυτήρια; ) απονεμήθηκαν στις 13/9/1896 σε μια μικρή αλλά λαμπερή τελετή που στέφτηκε από επιτυχία. Μουσική έπαιζε η μπάντα του Χαμιδιέ. Ίσως πρόκειται για την Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων -το γνωστό μας Ισλαχανέ- που ήταν γνωστό και ως Πολυτεχνείο Χαμιδιέ. Ο πρόεδρος της σχολικής επιτροπής, ο Τεβφίκ εφέντης, έβγαλε λόγο και φυσικά όλοι μαζί προσευχήθηκαν για την ευημερία του Σουλτάνου.
Η εφημερίδα προσθέτει ότι «τα κοριτσάκια επέδειξαν μεγάλη διάθεση για μάθηση». Διευθυντής του σχολείου, ο περίφημος Σεμσή εφέντης -ο γνωστός ως «δάσκαλος του Κεμαλ».
Δεν ξέρουμε αν παρέμεινε όλα τα χρόνια στο ίδιο σημείο. Το 1917, πάντως, η λίστα της Μουφτείας με τα «αποτεφρωθέντα Κοινοτικά Καθιδρύματα» το τοποθετεί στην οδό Ευσταθίου Θεσσαλονίκης 1. Δηλαδή, σχεδόν στην συμβολή Ολύμπου με Τ. Παπαγεωργίου, με σημερινούς όρους.
Τον Δεκέμβριο του 1897, με δυο δημοσιεύματα η JdS αναφέρεται στην επίσκεψη μαθητών «και των δύο φύλων» σε πολεμικό πλοίο. Μαθαίνουμε επίσης ότι η σχολή έχει -τουλάχιστον- 300 μαθητές και μαθήτριες. Την Κυριακή 19/12 έφτασαν στην αποβάθρα μαζί με το διδακτικό προσωπικό, και μεταφέρθηκαν με βάρκες μέχρι την φρεγάτα Οσμανιέ του Οθωμανικού Στόλου. Τους καλωσόρισε η μπάντα του πλοίου, οι μαθητές απάντησαν με το εμβατήριο του σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ. Τους έγινε ξενάγηση, ο Διοικητής έβγαλε έναν λόγο έμπλεο πατριωτισμού και η συγκινητική τελετή «που θα μείνει για πάντα χαραγμένη στις καρδιές όλων των παρευρισκόμενων» τελείωσε με τις καθιερωμένες προσευχές για τον Σουλτάνο.
Η φρεγάτα «Osmaniye» [που στη φωτογραφία τη βλέπουμε στην Κων/λη] ναυπηγήθηκε στη Γλασκώβη και παραδόθηκε στους Οθωμανούς τον Ιούνιο του 1865. Στην επίσκεψή της στην Θεσσαλονίκη, τον Δεκέμβριο 1897, αγκυροβόλησε αρόδου στο ύψος του Λευκού Πύργου, και είχε 25 κανόνια και πλήρωμα 546 ατόμων. Πώς να μην εντυπωσιαστούν τα πιτσιρίκια;
Το 1898, η Σχολή διοργανώνει ημερήσια εκδρομή στις Σέρρες και η JdS της αναγνωρίζει τον εύστοχο συνδυασμό ψυχαγωγίας με τον «καλό σκοπό» της οικονομικής ενίσχυσης.
Για την απονομή ενδεικτικών τον Αύγουστο 1898 υπάρχουν δύο δημοσιεύματα: Στην ανακοίνωση (11/8) βλέπουμε ότι γίνεται σε δυο διαφορετικές τελετές, για τα αγόρια το πρωί, για τα κορίτσια το απόγευμα. Έχουν προσκληθεί πολλοί σημαντικοί εκπρόσωποι των Αρχών της πόλης, και παράγοντες της εμπορικής και οικονομικής ζωής. «Τα προηγούμενα χρόνια, μπορέσαμε να παρατηρήσουμε πόσο σημαντική πρόοδο έχει κάνει αυτό το εκπαιδευτικό ίδρυμα», σημειώνει η JdS.
Στις 15/8, επιβεβαιώνει ότι η απονομή έγινε μπροστά σε εκλεκτό ακροατήριο. Παράγοντες της πολιτικής και στρατιωτικής ζωής, υψηλά ιστάμενοι και προύχοντες ενθάρρυναν με το χειροκρότημά τους τα παιδια. Οι γονείς είδαν με μεγάλη χαρά τα μικρά θεατρικά που παρουσίασαν οι μαθητές. Μουσική έπαιξε η μπάντα της Σχολής Τεχνών και Επαγγελμάτων.
Το 1900, η ημερήσια εκδρομή του σχολείου είναι στην Βέροια -η μπάντα Χαμιδιέ θα συνοδεύει σε όλη τη διαδρομή. Παράλληλα, θα παίζονται «επιστημονικά παιχνίδια».
Το 1900 επίσης, μαθαίνουμε ότι γίνονται και προφορικές εξετάσεις, και η JdS «κρίνοντας από την πρόοδο των μαθητών» επαινεί τη διεύθυνση, την επιτροπή των επιθεωρητών και το διδακτικό προσωπικό.
Στη φετινή απονομή παρίσταται ο Βαλής, ο προσωρινός διοικητής του Γ’ Σώματος Στρατού και ο πρόεδρος της Αλιάνς. Εκφωνούνται λόγοι, οι μαθητές απαγγέλλουν μονολόγους στα γαλλικά και τα τουρκικά και η εφημερίδα συγχαίρει την σχολική επιτροπή και τους διδάσκοντες για τον μοντέρνα οπτική τους. Ειδική μνεία, για τον ζήλο και τις προσπάθειές του, γίνεται στον καθηγητή Γαλλικών και Γυμναστικής, τον κ. Γκωλ, «που έχει προσφέρει σημαντικές υπηρεσίες στην πόλη μας».
Από το 1901 κρατάμε δύο δημοσιεύματα. Στην ανακοίνωση για την αναβολή της φετινής εκδρομής -στη Βέροια, πάλι- λόγω βροχών, βρίσκουμε την πρώτη αναφορά για συνεργασία του σχολείου με το αντίπαλο δέος: το Γιαντικιάρ Τερακί. Στη βιβλιογραφία συνήθως τονίζεται ότι αυτοί οι δυο εκπαιδευτικοί οργανισμοί ήταν σε κόντρα. Εδώ όμως μιλάει για κοινή εκδρομή -και τα επόμενα χρόνια, η σχέση των δύο σχολείων (και των οικογενειών που αντιπροσωπεύουν) επιβεβαιώνεται, όπως θα δούμε άλλοτε.
Τέλος, ο ξαφνικός θάνατος του καθηγητή που επαινούσαν στο προηγούμενο δημοσίευμα μάς αποδεικνύει για άλλη μια φορά ότι τότε οι εκπαιδευτικοί ‘κυκλοφορούσαν’ ανάμεσα σε αρκετά σχολεία: Ο Ανρί Γκωλ δίδασκε επίσης στη «Σχολή Νούκα», ενώ είχε περάσει και από την Αλιάνς.
Η αναφορά σε «Σχολή Νούκα» με μπερδεύει κάπως. Απ’ όσο θυμάμαι, ο Νούκας έστησε το «Μαράσλειο» το 1895 και συνεργάστηκε με την Σχοινά το 1905. Αποκαλούν «σχολή Νούκα» το Μαράσλειο; Και ξέρουμε σε ποιο κτίριο στεγαζόταν τότε;
Το 1902 (δεξιά), η τελετή απονομής συνοδευόταν από έκθεση έργων των μαθητών «ίσως την πιο όμορφη του είδους της και την πιο καλλιτεχνική που έχουμε δει ως τώρα στη Θεσσαλονίκη», σύμφωνα με τον απεσταλμένο της Journal de Salonique.
Τον Ιούλιο του 1903, η JdS δημοσιεύει ένα αναλογικά τεράστιο ρεπορτάζ από την τελετή του 1903, παρουσία του βαλή Χασάν Φεχμί Πασά. Στον οποίο βαλή, ο καθηγητής Σεβαλιέ μαζί με μαθητές της σχολής, αφιέρωσαν και ένα σονέτο που εστιάζει στην φιλανθρωπική δράση του.
Σημειώνουμε ότι ο Χασάν Φεχμί είναι αυτός που ανέγειρε, στη μνήμη της συζύγου του, το τζαμί στο νυν στρατόπεδο Παύλου Μελά -το κτίριο υπάρχει ακόμα.
Σημειώνουμε επίσης, ότι ο πρόεδρος της σχολικής επιτροπής, ο Τεβφίκ εφέντης, αναφέρεται και ως γραμματέας του βιλαετίου και ότι ο καθηγητής Σεβαλιέ αποκαλείται «πρύτανης των καθηγητών γαλλικής στη Θεσσαλονίκη».
Το σημαντικότερο δημοσίευμα του έτους, όμως, είναι αυτό που ακολουθεί.
20 Αυγούστου 1903: «Το Δ.Σ. της σχολής Φεϊζ-Σιμπιάν έκανε φέτος σκληρές θυσίες και εμπιστεύθηκε τη διεύθυνση του ιδρύματος στον εντιμότατο Τζαβίντ μπέη, με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη [Σημ: προφανώς εννοεί ότι έκανε μεγάλη οικονομία προκειμένου να τον καλοπληρώσει]. Ο Τζαβίντ μπέη κατοικούσε στην Κων/λη, όπου διακρίθηκε για τα έργα του στην οικονομική πολιτική.
Το Δ.Σ. της σχολής, εκτός από το ότι έφερε τον Τζαβίντ μπέη, προχώρησε και σε μια σειρά άλλων μεταρρυθμίσεων που θα βάλουν το Φεϊζ-Σιμπιάν στην πρώτη γραμμή των μουσουλμανικών εκπαιδευτικών ιδρυμάτων».
Εδώ μια στάση, γιατί ο Τζαβίντ μπέη δεν είναι ό,τι κι ό,τι. Θεσσαλονικιός, ντονμές κι αυτός, πήγε στο σχολείο του Σεμσή (εκεί που πήγε και ο Κεμάλ) και σπούδασε στην Κωνσταντινούπολη, όπου και εργάστηκε για κάποια χρόνια. Στα 28 του, όπως βλέπουμε εδώ, επιστρέφει και αναλαμβάνει το Φεϊζιέ, ενώ συγχρόνως δραστηριοποιείται στον πυρήνα της Επιτροπής Ενώσεως και Προόδου. Μετά το κίνημα των Νεότουρκων το 1908, εκλέγεται βουλευτής Θεσσαλονίκης και την άνοιξη του 1909, υπουργός Οικονομικών. Με αυτή του την ιδιότητα, το 1910 «παραγγέλνει» να χτιστεί το Τελωνείο της Θεσσαλονίκης. Όντας γαλλόφιλος, παραιτείται το 1914 -σε κόντρα με τον γερμανόφιλο Ενβέρ Πασά- και επανέρχεται το 1917. Το 1923 λαμβάνει μέρος στις διαπραγματεύσεις για την Συνθήκη της Λωζάνης -και κάπου εκεί έρχεται σε αντίθεση με τον Κεμάλ και τον Ινονού. Σ’ αυτό λέγεται ότι οφείλεται το γεγονός ότι το 1926 συλλαμβάνεται ως ύποπτος εμπλοκής σε απόπειρα δολοφονίας του Κεμάλ Ατατούρκ και εκτελείται.
Το δημοσίευμα του Δεκεμβρίου 1903 έχει ορισμένα ακόμα σημαντικά στοιχεία:
Στον εορτασμό για την επέτειο ίδρυσης της σχολής,
εγκαινιάζεται νέα αίθουσα Οικοτροφείου.
Φυσικά, παρίσταται πλήθος παραγόντων, παρίσταται πάλι ο Βαλής και όλοι σηκώνονται για ν’ ακούσουν το εμβατήριο του Σουλτάνου.
Πρώτη φορά ο Τεβφίκ, αναφέρεται ως «εξοχότατος» αλλά και ως «ένα από τα ιδρυτικά μέλη του Ιδρύματος», αντί για πρόεδρος της Σχολικής Επιτροπής. Το «εξοχότατος» ίσως εξηγείται από το δημοσίευμα του Οκτωβρίου, σύμφωνα με το οποίο «κατά την απουσία του εξοχότατου Χουλουσή μπέη, χρέη δημάρχου θα εκτελεί προσωρινά ο εντιμότατος Τεβφίκ μπέης, διευθυντής του Mahssousse (Υπηρεσία Εγγράφων 😉 και μέλος του Δημοτικού Συμβουλίου».
Εδώ ο Τεβφίκ μπέης και ο Τεβφίκ εφέντης εμφανίζονται ως ένα και το αυτό πρόσωπο – με βάση κυρίως τις ιδιότητές του ως υπαλλήλου στο βιλαέτι και τη σχέση του με την σχολή.
[Συνεχίζεται…]