Μια ματιά στην προϊστορία του Νέου Σιδηροδρομικού Σταθμού.
Η κατασκευή του ΝΣΣ είναι μια από τις πονεμένες ιστορίες δημόσιων έργων στην Θεσσαλονίκη, ιστορίες που αρχίζουν με ένα ταρατατζούμ και όταν τελειώνουν, τελειώνουν με καθυστέρηση δεκαετιών. Μερικές δεν τελειώνουν ποτέ βέβαια.
Για το ιστορικό της μελέτης και της κατασκευής υπάρχουν αρκετές αναφορές σε βιβλία και περιοδικά αλλά φαίνεται να υπάρχει μια σύγχυσης. Γενικά αναφέρεται ότι η αρχική μελέτη ήταν του Νικόλαου Μητσάκη (ένας από τους κορυφαίους αρχιτέκτονες του μοντερνισμού στην Ελλάδα) αλλά δεν εφαρμόστηκε ακριβώς και έγιναν και άλλοι διαγωνισμοί και ενεπλάκησαν και άλλοι αρχιτέκτονες.
Από έναν τυχαίο εντοπισμό μιας δημοσίευσης στα Τεχνικά Χρονικά προκύπτουν κάποια στοιχεία που αλλάζουν λίγο το «αφήγημα». Φαίνεται ότι ο Μητσάκης είτε συμμετείχε στον διαγωνισμό που έγινε αλλά δεν βραβεύθηκε είτε ενώ είχε εκπονήσει σχέδια δεν συμμετείχε καν. Από ότι καταλαβαίνω τα σχέδια των αρχιτεκτόνων που κέρδισαν όντως εφαρμόστηκαν – τουλάχιστον κατά κύριο λόγο – έχουν γίνει αλλαγές καθώς υπήρξαν και επεκτάσεις του κτιρίου.
Με έναυσμα αυτό το δημοσίευμα έψαξα και τις εφημερίδες της εποχής της θεμελίωσης όπου βρέθηκε ενδιαφέρον υλικό.
Προοπτικό του σταθμού σύμφωνα με τη μελέτη που κέρδισε το 1ο βραβείο των Kleinschmidt & Jordan. Προσωπικά μου φαίνεται ότι μοιάζει με τον ΝΣΣ όπως υπάρχει, δηλαδή ότι εφαρμόσθηκε.
Οι πληροφορίες για τον ΝΣΣ που κυκλοφορούν φαίνεται να βασίζονται σε κάποιες πληροφορίες που δεν συμφωνούν με τα στοιχεία που έχω εντοπίσει στα Τεχνικά Χρονικά του ΤΕΕ.
Παράδειγμα ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Συλλόγου Φίλων του Σιδηροδρόμου, 1997, «Οι Ελληνικοί σιδηρόδρομοι», Μίλητος, σελ. 136 όπου αναφέρεται προϋπάρχουσα μελέτη του Μητσάκη και ότι οι Γερμανοί αρχιτέκτονες διατήρησαν στοιχεία της μελέτης Μητσάκη.
Το 1962, στα εγκαίνια του ΝΣΣ, ο τότε υπουργός κάνει μια αναδρομή στο ιστορικό της κατασκευής και δίνει κάποια στοιχεία: Ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός προκηρύχθηκε το 1935 και το κέρδισαν οι Kleinschmidt & Jordan. Δεν αναφέρει καθόλου τον Μητσάκη. Ενδιαφέρον έχει επίσης η πληροφορία ότι το γιαπί βομβαρδίστηκε από τους Ιταλούς, ένας ακόμη λόγος για την καθυστέρηση.
Τεχνικά χρονικά, 1962, τχ 209-210, σελ 26
http://library.tee.gr/digital/techr/1962/techr_1962_209_210_20.pdf?fbclid=IwAR1YZGXGcNZXTqO9FbQdanhit46tCKaWu2gR8kP9b1XuJLpZadG0Qu8xVMU
Η δημοσίευση στα Τεχνικά Χρονικά του 1937 όπου αναφέρει τα δύο βραβεία που δόθηκαν (1ο και 3ο!). Δεύτερο δεν δόθηκε, ίσως για να μην υπάρξει αμφιβολία για το 1ο.
Η όψη του σταθμού από τους Kleinschmidt & Jordan
Προοπτικό των Χατζηδάκη και Γκραίκα (3ο βραβείο)
Προοπτικό της πρότασης Μητσάκη, από το αρχείο νεοελληνικής αρχιτεκτονικής στο Μπενάκειο. Στην σελίδα δεν αναφέρει καθόλου λεπτομέρειες για το τι έγινε με την μελέτη αυτή του Μητσάκη. Το μόνο που δίνει είναι η ημερομηνία 1936. Σίγουρα μετά την προκήρυξη του διαγωνισμού.
https://www.benaki.org/index.php?option=com_collections&view=creator&id=119&collectionId=23&Itemid=162&lang=el&fbclid=IwAR1ERCP-guo78jBoIa3gLlgTNchH0uTIn-jC16zyAk3nysWKqeq7vb8tBtg
Όψεις του Σταθμού, πάλι από τη μελέτη του Μητσάκη – μου φαίνονται διαφορετικές από το προοπτικό. Μήπως δοκίμασε εναλλακτικά σχέδια;
Στο αρχείο του Μητσάκη υπάρχει και αυτό το απόκομμα από εφημερίδα – δεν έχει ημερομηνία ή όνομα εφημερίδας. Άλλη όψη – φαίνεται υπήρξαν αρκετές κόντρες μέχρι να καταλήξει η μορφή του Σταθμού.
Ιδιαίτερα περίεργο είναι που η όψη παρουσιάζεται πάλι εντελώς διαφορετική εδώ – συγκεκριμένα το έχω εντοπίσει στις εφημερίδες Μακεδονία και Απογευματινή (Θεσσαλονίκης) στις 26/10/1937, δηλαδή την ημέρα που θεμελιώθηκε ο Σταθμός! Ποιος ξέρει τι θεμελίωσαν!!
Ο θεμέλιος λίθος!
Απογευματινή (Θεσσαλονίκης) 26/10/1937
Περιγραφή των εγκαινίων – όλοι εκεί Γεώργιος, Παύλος, Νικόλαος και Ανδρέας (αυτού του τελευταίου, του μπαμπά του Φίλιππου, του είχαν δώσει άφεση αμαρτιών για την μικρασιατική καταστροφή;) – Γεννάδιος και ο δήμαρχος Αθηναίων Πλυτάς! (τι ήθελε αυτός εδώ;) Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης που ήταν; Με την ευκαιρία μαθαίνουμε ότι είχε στηθεί αψίδα για την τελετή! Μια ακόμα για τη συλλογή αψιδών στην πόλη, αν εντοπίσουμε καμιά φωτογραφίας της.
Μακεδονία 27/10/1937
Ο υπουργός Συγκοινωνιών Σπυρίδωνος ομιλεί στα εγκαίνια – πολύ μακριά από το μικρόφωνο δεν τον είχαν;
Απογευματινή (Θεσσαλονίκης) 27/19/1937
Μετά τα εγκαίνια γεύμα, χορός, γλέντι! Ενθουσιασμένοι οι σιδηροδρομικοί – και όπως φαίνεται στην φωτογραφία πάνω στα κέφια σήκωσαν τους υπουργούς στους ώμους και τους περιφέρανε! Γλέντια τρικούβερτα. Άλλες εποχές ...
Μακεδονία 28/10/1937
Μια επιστροφή στο αρχείο Μητσάκη. Ένα πολύ ενδιαφέρον σχέδιο προτεινόμενης ρυμοτομίας της περιοχής. Ειδικά το δίκτυο των τραμ ήταν ακόμα κεντρικό στο σχεδιασμό. Εδώ ο Μητσάκης προτείνει να ενωθούν ο παλιός με τον νέο σταθμό με μια κυκλική διαδρομή. Η γραμμή κατά μήκος της Μοναστηρίου εμφανίζεται και στα δύο σχέδια που βραβεύτηκαν, κάτι που μάλλον δείχνει ότι υπήρχε πρόβλεψη να επεκταθεί το τραμ δυτικά. Αλλά δεν πρόλαβε.