Μία πρόταση για την κλασική πρωτομαγιάτικη βόλτα στην Άνω Πόλη … λίγο διαφορετικά.
Τέτοιες μέρες, 106 χρόνια πριν, άνοιξε στην Θεσσαλονίκη η «Έκθεση της Στρατιάς της Ανατολής», με έργα Γάλλων που υπηρετούσαν εδώ.
Η εφημερίδα Μακεδονία ενημερώνει για την έκθεση μέσα από αρκετά δημοσιεύματα. Αναγγέλλει, «γκρινιάζει», καλεί ειδικό για να την αξιολογήσει και δίνει αρκετές λεπτομέρειες για τα έργα.
Πολλοί απ’ τους καλλιτέχνες ανήκαν στον Φωτογραφικό Τομέα και τους έχουμε «ξανασυναντήσει» μέσα απ’ τις φωτογραφίες τους. Κι εκεί, όπως και σε πολλά από τα έργα της Έκθεσης, αποτυπώνονται κλασικές γωνιές της Άνω Πόλης.
Μάρα Νικοπούλου
Facebook: https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid02HjPi64mSMgZWu3eJaMCpincjt82kSMyBj9irb6YmBWoLS2RoiyvGVrv8L36f3zaTl
Στις 28/4/1916 μαθαίνουμε ότι η αναγγελία της έκθεσης προκάλεσε μεγάλο ενδιαφέρον στους καλλιτεχνικούς κύκλους της πόλης και περιέργεια ιδίως στην αριστοκρατία μας. Πολλοί αριστοκράτες, μάλιστα -σίγουροι ότι τα έργα θα είναι πρώτης τάξεως- δήλωσαν ήδη ότι προτίθενται να αγοράσουν κάποια έργα. Η ίδια η Μακεδονία «ανέθεσε εις ειδικόν έλληνα καλλιτέχνη, εκ των μάλλον διακεκριμένων, την καλλιτεχνική κριτική των έργων».
Στις 29/4 δίνονται περισσότερες για τα πρακτικά θέματα: Φιλοξενείται στα γραφεία της Γαλλικής Αποστολής στην Β. Βουλγαροκτόνου 53. Στα εγκαίνια θα παρίσταται και ο ίδιος ο Σαράιγ και η τιμή εισόδου θα είναι ενιαία για όλους 3 δραχμές. Τις υπόλοιπες μέρες φτηναίνουν: 1 δραχμή για το κοινό, 50 λεπτά για τους υπαξιωματικούς, 25 για τους απλούς στρατιώτες. Όλες οι εισπράξεις υπέρ των Γάλλων τραυματιών
Πολλά από τα έργα φωτογραφήθηκαν από τον Οπερατέρ K και φτάνουν στις μέρες μας (έστω ασπρόμαυρα) μέσα από το https://www.pop.culture.gouv.fr
Εδώ, με τίτλο «Κρήνη στην Άνω Πόλη», βλέπουμε μια πολύ γνωστή άποψη από το Τσινάρι. Ο καλλιτέχνης αναφέρεται μόνο με το επώνυμο Spitz και δεν υπάρχει τίποτα άλλο δικό του στην πλατφόρμα του γαλλικού υπουργείου πολιτισμού. Από το blog https://aetdebesancon.home.blog/2021/08/23/andre-spitz/ μαθαίνουμε ότι πρόκειται για τον André Spitz (1883-1977)
Στην εφημερίδα εμφανίζονται άμεσα οι πρώτες αντιδράσεις «με αφορμή την έκθεση» και κυρίαρχο θέμα την έλλειψη μιας αντίστοιχης έκθεσης Ελλήνων.
Καλλιτέχνες υπάρχουν, λέει, και μάλιστα χαίρουν εκτίμησης στην Αθήνα, την Κων/λη, το Κάιρο και την Ευρώπη. «Λείπει όμως η ομόνοια, η συγκέντρωσις, ίσως και το θάρρος».
Από το δημοσίευμα της 30ης Απριλίου, όμως, μαθαίνουμε επίσης ότι είχε γίνει «πρόπερσι» μια έκθεση Ελλήνων καλλιτεχνών -και μάλιστα με επιτυχία.
Δεξιά, μία μέρα μετά, ο Νεμρώδ στο Χρονογράφημά του καλεί τους συγγραφείς και τους καλλιτέχνες να μην χώνονται σαν τυφλοπόντικες και να σηκωθούν, να κατέβουν προς το κοινό και να κάνουν «συχνές διαλέξεις, συχνές συναυλίες, συχνές εκθέσεις».
Την ίδια μέρα, Πρωτομαγιά του 1916, εμφανίζεται και ο «ειδικός» που προτιμά να παραμείνει ανώνυμος και υπογράφει με το ψευδώνυμο Απρόσωπος.
Το πρώτο κείμενο των άρθρων του είναι ένας γενικός πρόλογος που καταλήγει ότι θα προβεί «στην κριτική καθοδήγηση της ζωγραφικής εκθέσεως που παρουσιάζουν οι Γάλλοι καλλιτέχναι, στρατιώται» για να σπρώξει τον κόσμο να πάει στην έκθεση, να τη μελετήσει και να τη συζητήσει ώστε να δημιουργηθεί το καλλιτεχνικό ενδιαφέρον που πρέπει να έχει κάθε μορφωμένη κοινωνία για την βλάστηση της Τέχνης
Πίσω στους Γάλλους, με δυο πίνακες που έχουν το ίδιο θέμα. Και οι δυο καλλιτέχνες υπηρετούν στον Φωτογραφικό Τομέα, με κωδικούς Οπερατέρ Κ (ο Paul Jouve) και Οπερατέρ ΚD (o Charles Darrieux). O πρώτος μάλιστα είναι αυτός που υπογράφει όλες τις φωτογραφίες των έργων της Έκθεσης.
Από το ίδιο σημείο της οδού Κασσιανής ζωγραφίζουν την κρήνη δίπλα στον Όσιο Δαυίδ/Τζαμί Σουλουτζά. Και στους δύο κάνει ιδιαίτερη αναφορά ο Απρόσωπος, στο β’ άρθρο της σειράς. Τα έργα τους έχουν τον ίδιο τίτλο: «Το κόκκινο σπίτι». Εδώ δεν βλέπουμε το χρώμα, αλλά το έχουμε δει σε άλλα δυο αντίστοιχα έργα παλιότερα…
Από εδώ: https://archive.saloni.ca/26, το ίδιο σημείο σε δυο έγχρωμα έργα που πιθανότατα προέρχονται και αυτά από την Έκθεση της Γαλλικής Στρατιάς.
Στο β’ άρθρο της σειράς, δημοσιευμένο στις 4/5/1916, κάνει πάλι μια μεγάλη εισαγωγή. Κρατάμε μία παράγραφό του περί Θεσσαλονίκης, που «όσο και αν δεν έχει απόλυτο ομοιογενή ανατολικό χαρακτήρα, κρύβει όμως ακόμα ένα θαυμάσιο χαρακτηριστικό θησαυρό με τις παλιές της συνοικίες και τα παλαϊκά γραφικά σπίτια, τους βυζαντινούς ναούς, τους μιναρέδες, τα κυπαρίσσια και τα κάστρα της, τα ποικιλόμορφα κοστούμια της και τ’ άλλα χαρακτηριστικά της ζωής της χωρίς να ξεχάσουμε τις πολυθέλγητρες βρύσες της».
Πράγματι, οι προηγούμενοι δύο πίνακες ήταν σε παλιά συνοικία, δίπλα σε βυζαντινό ναό, με μιναρέ, κυπαρίσσι και βρύση…
Ο «Απρόσωπος» συνεχίζει την γενική ανάλυση που όμως κρύβει διάφορα «ναι μεν-αλλά» και καταλαβαίνουμε ότι δεν ενθουσιάστηκε και τόσο. Μας πληροφορεί ότι παρουσιάζονται αρκετοί ζωγράφοι, σχεδιαστές και γελοιογράφοι και ένα-δυο γλύπτες και ξεκινάει με τον πρώτο που αναφέρει ονομαστικά: τον Charles Darrieux.
Όλη η κριτική του στον συγκεκριμένο βρίσκεται στην τρίτη στήλη που παρατίθεται εδώ. Εμείς συνεχίζουμε με μερικά από τα έργα του…
Και επιστρέφουμε πάλι στην οδό Κλειούς και το Τσινάρι, δια χειρός Charles René Darrieux αυτή τη φορά, όπου έχουμε τη δυνατότητα να δούμε και τα πραγματικά χρώματα, καθώς δημοπραττήθηκε τον Μάρτιο 2021. [Πηγή: artnet.com] H φωτογραφία (με πηγή www.pop.culture.gouv.fr, όπως και όλα τα έργα που ακολουθούν) με κωδικό APOR098217 τιτλοφορείται «Καφενείο». Στη δημοπρασία (από το http://www.artnet.com) ο τίτλος είναι «Δρομάκι στη Θεσσαλονίκη».
Είδαμε πριν το Κόκκινο Σπίτι, βλέπουμε εδώ το Γαλάζιο – κατά πάσα πιθανότητα λουλακί- και έναν ακόμα δρόμο.
H πολυφωτογραφημένη οδός Ανδοκίδου με το μπακαλικάκι και το τζαμί Μεσούντ Χασάν τώρα και σε πίνακα, καδραρισμένο για την έκθεση του 1916. Τίτλος του: Μιναρές. Η φωτογραφία δεξιά, τραβηγμένη από τον ίδιο τον Νταριέ, μάλλον είναι αυτή που «χρησιμοποίησε» για το έργο του.
Περισσότερους καλλιτέχνες -και την σχετική κριτική του «Απρόσωπου»- θα δούμε σε επόμενη ανάρτηση