Δυο φωτογραφίες που έχουν αναρτηθεί αρκετές φορές στις σχετικές ομάδες και παραμένουν αταύτιστες, μία παράδοξη λεζάντα, μία συσχέτιση και η τοποθέτησή τους.
Μάρα Νικοπούλου
Facebook:
https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid02M9tGPPLHkWNeUaWJ7up1d4qDoHK5njSShRRRidyuEFVpCkAhQREtbAMH4uH23WH8l
Χρονολογημένη στην πηγή [https://www.pop.culture.gouv.fr/] τον Μάρτιο του 1916, αυτή η φωτογραφία του Οπερατέρ Κ της Γαλλικής Στρατιάς (δηλαδή, του Gaston Cherau) περιγράφεται ως: «Θεσσαλονίκη. Στους δρόμους της πόλης. Μια πλατεία. Μπουγάδα στεγνώνει στα παράθυρα και στην πλατεία». Σε μια άλλη της εκδοχή -σε χαμηλότερη ανάλυση και λίγο κροπαρισμένη- έχει αναρτηθεί πολλές φορές στις ομάδες. Η λεζάντα της εκεί ήταν κάπως παράδοξη: «Κ046 (=ο παλιός κωδικός της φωτογραφίας) Μια πλατεία της Θεσσαλονίκης» έγραφε χειρόγραφα στα γαλλικά. «Δημόσια πλυντήρια της Θεσσαλονίκης», στα ελληνικά. Και φυσικά, σχολιαζόταν κυρίως γι’ αυτό, χωρίς ποτέ να αναγνωριστεί το σημείο λήψης της.
Μια άλλη γνωστή κάρτα της σειράς των επαγγελμάτων δρόμου έχει επίσης αναρτηθεί αρκετές φορές. Αταύτιστη κι αυτή. Παρά την εμφανή διαφορά στο ισόγειο του κτιρίου (εδώ καταστήματα με κεπέγκια, στην προηγούμενη δωμάτια με κάγκελα), η σύγκριση που ακολουθεί δεν αφήνει αμφιβολία ότι πρόκειται για το ίδιο σημείο:
Σημειώνουμε με κόκκινο μερικές μόνο από τις λεπτομέρειες του κτιρίου που είναι ίδιες -τα μπαλκόνια, τα παντζούρια, το μοτίβο στις γωνίες. Αλλά τα πιο σημαντικά στοιχεία σημειώνονται με πράσινο α) οι στέγες των χαμηλών σπιτιών και εκείνα τα 4 ξύλα (?) που εξέχουν και β) το στρογγυλό στο έδαφος της πλατείας. Αυτό το τελευταίο είναι που δίνει όνομα στην πλατεία των φωτογραφιών, κι έτσι η Πλατεία Ραβινείας αποκτά δύο εικόνες στη θέση της μίας που της στερήσαμε (Πλ. Εμπορίου https://archive.saloni.ca/2342 ).
Οι φωτογραφίες εκείνου του κομματιού του κέντρου πριν τη φωτιά είναι ελάχιστες -και πάντα το επίμαχο σημείο είναι στο όριο ή κρύβεται από κάτι. Εδώ όμως, ψηλά-ψηλά, το κτίριο διακρίνεται. Πλάι του ένα στενάκι (αδιέξοδο, όπως θα δούμε μετά) με χαμηλά σπίτια, μπροστά του η πλατεία με ένα στρογγυλό σημαδάκι. Θα μπορούσε να είναι σημάδι του επιχρωματισμού; Ναι, θα μπορούσε, αν δεν διακρινόταν και σε άλλη αεροφωτό… Με μπλε σημειώνονται η συναγωγή Ταλμούδ Τορά στο κέντρο του μεγάλου συγκροτήματος στα δεξιά, και στα αριστερά το Γιαχουντί Χαμάμ -το λουτρό στη Βασιλέως Ηρακλείου. Η μικρή οδός Πάικου το συνδέει, ας πούμε, με την πλατεία.
Σε απόσπασμα αεροφωτογραφίας μετά τη φωτιά, από την έκθεση «Θεσσαλονίκης Εμπόριον», σημειώνονται πάλι το λουτρό και η συναγωγή για προσανατολισμό. Στο πράσινο τετράγωνο το ίδιο στρογγυλό σημάδι στο κέντρο της πλατείας Ραβινείας. Λίγο πιο δεξιά, η θέση του καμένου πια σπιτιού. Η φωτογραφία πρέπει να έχει βγει αρκετούς μήνες μετά τη φωτιά, μιας και τα ερείπια έχουν καθαριστεί και φαίνεται να έχουν γίνει επισκευές σε μερικά κτίρια.
Στον χάρτη του 1919 που αποτυπώνει την εικόνα της πόλης πριν την φωτιά, βλέπουμε ότι το σημείο ανήκε στο οικοδομικό τετράγωνο 48, και αριστερά του υπήρχαν δυο αδιέξοδα. Ανατολικά του ήταν το πολύ μικρό «37» και μετά το τεράστιο «36», όπου και το συγκρότημα της Ταλμούδ Τορά. Για κανένα δεν υπάρχουν κτηματολογικά στοιχεία.
Κατά Β. Δημητριάδη, εκείνο το κομμάτι του «48» και η πλ. Ραβινείας ανήκαν στην εβραϊκή συνοικία Κadi. Η ίδια η πλατεία παλιά λεγόταν Πλατεία Λόγχης (Kargi Meydani) ή/και Πλατεία Μύλου (Degirmen Meydani). Αναρωτιέμαι αν αυτό το «Μύλου» είχε κάποια σχέση με το στρογγυλό που εμφανίζεται στο κέντρο της.
Κατά τα άλλα, ακριβώς στο σημείο που βλέπουμε το κτίριο των φωτογραφιών, ο Δημητριάδης στον χάρτη του (σ. 169) σημειώνει την ‘Μεγάλη Χάβρα’ (Buyuk Havrasi) . Στις περιγραφές του (σ. 170, 371,431) μπερδεύομαι κάπως με τις αναφορές του στις οδούς Μεγάλης Χάβρας, Πάικου/Κόβου, και πάντως αν η Μεγάλη Χάβρα είναι η Ταλμούδ Τορά, ξέρουμε με σιγουριά (και από φωτογραφικά στοιχεία) ότι βρισκόταν λίγο πιο ανατολικά στο οικ. τετρ. 36.
Άτυχοι όπως πάντα με την περιοχή, στο απόσπασμα αεροφωτογραφίας (πάλι από το https://www.pop.culture.gouv.fr και τους φωτογράφους της Γαλλικής Στρατιάς), κομμάτι του θέματος κρύβεται. Παρ’ όλ’ αυτά, σημειώνουμε την Συναγωγή (μπλε) και το κτίριο που εξετάζουμε (πράσινο). Δεν μπορώ να καταλάβω αν έχει σχήμα «Γ» ή κάτι στο κέντρο της στέγης (σοφίτα, θόλο) που το κάνει να φαίνεται έτσι.
Μακάρι να βρεθούν κάποτε κτηματολογικά ή πιο καλά φωτογραφικά στοιχεία του σημείου για να βοηθήσουν να καταλάβουμε τι ήταν.