Μπαλάτ (Παλάτι) : μια μικρή συνοικία της Οθωμανικής Θεσσαλονίκης με μεγαλόπρεπο όνομα και κάποια ζητήματα που προκύπτουν…
Για την ζωή σ' αυτή τη συνοικία εδώ:
Από τη Μάρα Νικοπούλου
https://archive.saloni.ca/1349
Για την καταστροφή της συνοικίας εδώ:
https://archive.saloni.ca/1350
Από τη Μάρα Νικοπούλου
Λόγω του ονόματος «Παλάτι», ο Δημητριάδης -και όχι μόνον- υποθέτει ότι πιθανόν εκεί, ή εκεί κοντά, βρισκόταν η έδρα του Πασά. Οδηγείται επίσης στο συμπέρασμα, ότι «στη θέση αυτή πρέπει να τοποθετήσουμε αρχικά το βυζαντινό παλάτι που χρησίμευε ως έδρα της διοίκησης της πόλης και έδωσε την ονομασία στη συνοικία Balat»
Λόγω μικρότατου μεγέθους πάντως, τα όρια των συνοικιών εκεί «πρέπει να συγχέονταν», σημειώνει.
Η Βενιζέλου από την Πτολεμαίων ως την Φιλίππου ανήκε και στα δυο της πεζοδρόμια στην Μπαλάτ.
Η Μπαλάτ κάλυπτε ουσιαστικά το οικοδομικό τετράγωνο δυτικά της Βενιζέλου + μια γραμμή από σπίτια των γύρω δρόμων. Ο Β. Δημητριάδης αναφέρει ότι το 1906 είχε 44 σπίτια, 44 καταστήματα, 1 καφενείο, 3 οικόπεδα, 1 βρύση επί της οδού Μπαλάτ Τζαμί (Φιλίππου), όπου και το ομώνυμο τζαμί και 1 εβραϊκό σχολείο επί της Πτολεμαίων.[Τοπογραφία, σ. 136].
Στον χάρτη του πάντως, εκ παραδρομής σημειώνεται ελληνικό σχολείο στη θέση που βρισκόταν (επιβεβαιωμένο και από αλλού, π.χ. το ν. 66 στον χάρτη του Wernieski) το εβραϊκό σχολείο -και συγκεκριμένα το Παρθεναγωγείο της Αλιάνς.
Στο απόσπασμα του χάρτη σημειώνονται τα όρια της Μπαλάτ και οι αριθμοί παλιών οικοδομικών τετραγώνων και δεξιά η συνοικία στην αεροφωτογραφία του 1916 (από Α. Γερόλυμπου). Η κίτρινη ευθεία είναι η οδός Βενιζέλου.
Μια ματιά στις ιδιοκτησίες στην συνοικία τα τελευταία χρόνια πριν την πυρκαγιά του ’17, με στοιχεία από το Θ. Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου, Ε. Χεκίμογλου, Ιστορία της Επιχειρηματικότητας, ΠΕΕΒΕ, τ.2β.
Στο Οικ. Τετράγωνο 256, από το οποίο «μας αφορά» το δυτικό πεζοδρόμιο της Χαμζά Μπέη, οι 6 ιδιοκτησίες που αναφέρονται δείχνουν ότι κυριαρχεί το εβραϊκό στοιχείο. Εκτός από το Παρθεναγωγείο της Alliance στην βορειοδυτική γωνία Πτολεμαίων με Χαμζά Μπέη, δεν γνωρίζουμε την ακριβή θέση των άλλων.
Το οικοδομικό τετράγωνο 257 ανήκει ολόκληρο στην Μπαλάτ -στην ουσία αυτό είναι η Μπαλάτ. Αναφέρονται 15 ιδιοκτησίες. Μερικά από τα επώνυμα: Φρανσές, Σιακή, Αβδουραχμάν, Καρακάς (ήδη τότε Δημόσιο), Μουσταφά, Σαρράνο -σε κάποια αναγνωρίζουμε γνωστές οικογένειες εβραίων και ντονμέδων της πόλης.
Από τα οικ.τετράγωνα 258 και 259 στην Μπαλάτ ανήκει μόνον η πρώτη σειρά σπιτιών του βόρειου πεζοδρομίου της Φιλίππου. Αναφέρονται 17 και 19 ιδιοκτησίες αντίστοιχα, χωρίς ακριβή θέση. Κρατάμε από το 258, την μεγαλύτερη: «258/9, Ησαϊα και Χανανέλ Γιακώ Σαδώκ, 1596 τετραγωνικά, οικία τελείας κυριότητας» γιατί θα μας χρειαστεί για επόμενο θέμα.
Στο τετράγωνο 259, δυτικά της Χαμζά, βρίσκουμε καταγεγραμμένο: 259/15, 338 τετραγωνικά, Τέμενος, Μπαλάτ Τζαμή.
Τα οικοδομικά τετράγωνα στο ανατολικό πεζοδρόμιο της Βενιζέλου (210 και 222) δεν αναφέρονται. Ξέρουμε από φωτογραφίες πάντως ότι τα κτίρια εκεί έχουν όλα μαγαζιά στο ισόγειο.
Σε μια από τις ελάχιστες πανοραμικές από τον μιναρέ του Χαμζά Μπέη, το δυτικό κομμάτι της Μπαλάτ, οριοθετημένο στο περίπου με κίτρινα βέλη. Σημειώνεται η Alliance, ενώ τέρμα αριστερά φαίνεται το Δημαρχείο και στο βάθος μέρος από το Διοικητήριο.
Σχετικά με το τέμενος ή τζαμί Μπαλάτ. Η ονομασία του δρόμου είναι «οδός Τζαμιού Μπαλάτ», ενώ στον Δημητριάδη δεν περιέχεται στον κατάλογο των τζαμιών αλλά σε αυτόν με τα «συνοικιακά τεμένη»(Mescid).
Στον Wernieski (1880) δεν σημειώνεται. Ο Δημητριάδης το σημειώνει στην βορειοδυτική γωνία της Φιλίππου με την Χαμζά Μπέη, δηλαδή στο τετράγωνο 259, όπως το είδαμε και στα κτηματολογικά στοιχεία. Ωστόσο στη σχετική παράγραφο [σελ. 344] γράφει «Βρισκόταν [το Τέμενος Balat] στη σημερινή οδό Φιλίππου, ανάμεσα στη Βενιζέλου και Χαμζά Μπέη. Ο ιδρυτής του είναι άγνωστος. Υπήρχε ήδη στις αρχές του 16ου αι. Αναφέρεται στα κτηματολογικά κατάστιχα ως το 1909, άλλοτε στη συνοικία Kara Haci κι άλλοτε κοντά στο τζαμί Hamza Bey. Δεν ξέρουμε πότε καταστράφηκε.» Στην κάθετη αεροφωτογραφία δεν είναι ορατό κάποιο κτίριο με τον χαρακτηριστικό προσανατολισμό για να διευκολύνει την τοποθέτηση. Πρέπει να βρισκόταν κοντά στην κίτρινες γραμμές που σηματοδοτούν χοντρικά τα βόρεια όρια της συνοικίας.
Όπως και να ‘χει, θα το ξανασυναντήσουμε σε επόμενη ανάρτηση.
Άλλη μια εικόνα της μετά την καταστροφή.