Ομαδα ερευνας για την παλια Θεσσαλονικη
Μιας και σε λίγες μέρες θα έχουμε την επέτειο του σεισμού του 1978, επίκαιρο θα είναι και το παρακάτω βίντεο της ΕΡΤ λίγους μήνες μετά τον σεισμό. Μιλάνε επιζώντες της μοιραίας οικοδομής της Ιπποδρομίου που γλύτωσαν. Παράλληλα δείχνει και πλάνα από το Χαρίσειο γηροκομείο στην Τούμπα, το αμαξοστάσιο του ΟΑΣΘ στον Φοίνικα και τα αντίσκηνα στην Ναβαρίνου
Βαγγέλης Καβάλας
Όταν κοπήκανε οι λεύκες στην Αγγελάκη για να αναμορφωθεί το πεζοδρόμιο και να κατασκευαστούν τα καταστήματα κατά μήκος του πεζοδρομίου από την μεριά της ΔΕΘ, όσοι ανηφορίζαμε χάσαμε εκείνη την δροσερή αλληλοπλεκόμενη σκιά των πανύψηλων δέντρων, που ανακούφιζε την ανηφόρα μας μέχρι τα Πανεπιστήμια. Ακολούθησε η άχαρη περίοδος της αδεντρίας και της παντελούς έλλειψης σκιάς. Από το 2020 όμως έχουν φυτευτεί τριάντα υπεραιωνόβια ελαιόδεντρα σχηματίζοντας μια εντυπωσιακή δενδροστοιχία σ αυτό το πεζοδρόμιο. Δεν δίνουν την παλιά σκιά ίσως, αλλά τουλάχιστον προσφέρουν ένα όμορφο θέαμα. Στην φωτογραφία η τελευταία λεύκα στην σειρά πριν την πλατεία Συντριβανίου, σχετικά χαμηλή ακόμη. Η Θεολογική πίσω είναι στις σκαλωσιές. Θεσσαλονίκη καλοκαίρι του 1970.
Facebook:
Apostolos Vrefidis
1986
Κάτω από τον πύργο του ΟΤΕ και δίπλα στο Βελίδειο, επί της Λεωφόρου Στρατού βρίσκεται από το 1991 ο θερινός κινηματογράφος Ελληνίς. Από τους ελάχιστους πια.
Από εδώ:
https://parallaximag.gr/thessaloniki-news/bolta-gyro-apo-ti-deth-9-staseis-pou-prepei-na-kaneis
Από την ιστοσελίδα του σινεμά στο fb:
https://www.facebook.com/Ελληνίς Θερινός Κινηματογράφος Λήψη του 2011
Ο πύργος του ΟΤΕ στην ΔΕΘ κατασκευάστηκε εκεί που κάποτε ήταν το Λούνα Παρκ (σχετικό φωτογραφικό περιεχόμενο εδώ: https://archive.saloni.ca/1733), σε σχέδια του αρχιτέκτονα Αλέξανδρου Αναστασιάδη. Η κατασκευή άρχισε το 1969 και μέχρι τον Αύγουστο του 1970 είχε ολοκληρωθεί. Στριφογύριζε μέχρι το 1988, οπότε μια βλάβη στον μηχανισμό περιστροφής τον άφησε σε ακινησία. Μέχρι το 2005. Μετά ξανάρχισε τις γύρες του.
Εποχή της κατασκευής. 1970
Με σκαλωσιές τον είδαμε και το 2024 για εργασίες.
Λινάτσες όμως τον είχαν σκεπάσει και το 2005
Από: https://parallaximag.gr/thessaloniki-news/thessaloniki-giati-mpikan-skalosies-ston-pyrgo-toy-ote
Τον αντικρύσαμε άλλοτε με κοκκινωπό φως.
Άλλοτε με γαλάζιο
Ο πύργος όμως σεμνυνόταν και τυλιγόταν το χρώμα του ουρανού, όταν αυτός είχε τα κέφια του.
Από εδώ: https://parallaximag.gr/thessaloniki-news/bolta-gyro-apo-ti-deth-9-staseis-pou-prepei-na-kaneis
Σπύρος Αλευρόπουλος
61ο ή 7ο Ισραηλιτικό σχολείο του Ρεζί Βαρδάρ, στη σημερινη Ιβάνοφ, αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως δημόσιο δημοτικό σχολείο. Πρέπει να δημιουργήθηκε από τα πρώτα χρόνια μετά το 1891. Το 1927 είχε 600 μαθητες, το 1938 είχε 800 μαθητές. Κατεδαφίστηκε την περίοδο της δικτατορίας.
Φωτογραφία από τα αρχεία της Ισραηλιτικής Κοινότητας, περιέχεται στο βιβλίο του Δημ. Γουλή «Από το Ρεζί Βαρδάρ στην Ξηροκρήνη, Πρόσφυγες και Εβραίοι σε μια εργατική γειτονιά τnς Θεσσαλονίκnς (1926-1940)», εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2022, σ. 118.
Το σημερινό 67ο δημοτικό σχολείο, ιδρυθηκε το 1926 ως 13ο δημοτικό σχολείο. Το 1930 μετονομάζεται σε 19ο μεικτό. Το 1954 ανεγείρεται νέο δημοτικό που με τη σειρά του θα μετονομασθεί σε 67ο, μέχρι και σήμερα.
Το 1932 στεγαζόταν στην οδό Σελίτσης 2, λίγο πιο δυτικά από το σημερινό λυόμενο 63ο Δημοτικό. Η έρευνα του συγγραφέα δείχνει ότι κι αυτό το σχολείο φιλοξενούσε έναν τεράστιο αριθμό μαθητών (70-80 μαθητές ανά τάξη). Από το 1926, ως 19ο, συστεγαζόταν με το 8ο Δημ. Σχολείο.
Το 1936 σε ρεπορτάζ της Μακεδονίας αναφέρονται και αντιγράφω τα εξής: «Στα θρανία που κάθονται δεν τα χωράει. Το ένα σκουντάει το άλλο. Αλλά να ήταν μόνο που μένουν αμόρφωτα τα παιδιά αυτού του σχολείου αίσχους; [ ] Μέσα εκεί τα παιδιά δηλητηριάζονται, μπολιάζονται με το μικρόβιο της φυματιώσεως και κάθε αρρώστειας. Πώς να μη δηλητηριασθούν; Εξακόσια παιδιά μαντρώνονται σε χώρο που είναι μόνον για διακόσια. Και δεν είναι μόνο αυτό. Μόλις τελειώσει το ένα εξατάξιο της πρωινής βάρδιας περιμένουν τα παιδιά του άλλου για να μαντρωθούν. Πώς να αερισθεί που δεν μένει καιρός, το χειμώνα προ πάντων;» Γουλής, ο.π. σ. 46.
Κατά την διάρκεια της κατοχής καινούρια προβλήματα προστέθηκαν γιατί αίθουσες καταλήφθηκαν από τον στρατό κατοχής, το κτίριο ήταν κοντά σε εναέριους στόχους, ενώ απουσίαζε κάποιο κοντινό καταφύγιο». Γουλής, ό.π. σ. 46
Ήδη από τότε είχε βρεθεί το οικόπεδο για το νέο κτίριο, αλλά αυτό κτίστηκε 20 χρόνια μετά (εγκαίνια 22/4/1956).
Το 1938 επί Μεταξά, αρκετοί δάσκαλοι συνελήφθησαν ως κομμουνιστές.
Στις σελίδες 55-57 στο βιβλίο του Γουλή περιλαμβάνονται αναλυτικοί πίνακες του 1926-27 με τον αριθμό των παιδιών, την καταγωγή τους (πολλά παιδιά από την Αδριανούπολη, περισσότερα μάλιστα κι από την ίδια την Θεσσαλονίκη, πρόσφυγες απ όλα της σημεία της Μ. Ασίας, την Πόλη και την Βουλγαρία), και το επάγγελμα των γονιών τους (76 ορφανά -παιδιά της καταστροφής-, 55 με πατέρα εργάτη, 33 σιδηροδρομικό, 13 καπνεργάτη κ.λ.π.). Ένα σχολείο για προσφυγόπουλα. Το 1933-34 τα αριθμητικά δεδομένα ως προς τον τόπο γέννησης φυσικά αλλάζουν: Από τα 435 παιδιά τα 397 είναι γεννημένα στην Θεσσαλονίκη. Στο σχολείο αναφέρονται και εγγραφές κάποιων εβραίων μαθητών από το 1927-1934.
Στην Ιβάνοφ και την Σελίτσης αντίστοιχα τα δύο σχολεία σε παλιό χάρτη. Γουλής ό.π. σ.114
Βλέποντας την θάλασσα επάνω, το παλιό 19ο εντοπίζεται με το κόκκινο βέλος στην Σελίτσης, Γουλής ό.π. σ. 114
Σήμερα (από το 1951 δηλαδή) το 67ο στεγάζεται στην οδό διδασκ. Βασιλ. Παπαθανασίου 41 και εκτείνεται πλέον σε δύο κτίρια, παλιό και νέο. Οι φωτογραφίες από την σελίδα του σχολείου.
http://67dim-thess.thess.sch.gr/?page_id=473
Η εκκλησία των Αγίων Πάντων στην διασταύρωση Μοναστηρίου 28 και Αγίων Πάντων χτίστηκε το 1924. Ήταν φυσικά πολύ μικρός για τις ανάγκες των προσφύγων. Θεμελιώθηκε ο καινούριος το 1932, και εγκαινιάστηκε το 1967.
Ο πρώτος, ιστορικός και παλαιός ναός του Αγίου Νικολάου κτίστηκε από τους κατοίκους το 1958 και αργότερα αφιερώθηκε το 1970 στους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο (αριστερά, ο μικρός ναός).
Ο νεότερος δεξιά, που είναι ο σύγχρονος ναός του Αγ. Νικολάου, θεμελιώθηκε το 1966 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φιλήμονα Παιονίδη και εγκαινιάστηκε το 1974
.Για τις συναγωγές τα στοιχεία, είναι ελλιπή και μάλλον ασαφή. Ως συναγωγές αναφέρονται:
Η συναγωγή Μπέιτ Ααρών, κι αυτή καμμένη το 1917 (υπήρχε στην συνοικία Bedaron, χοντρικά λίγο ανατολικότερα του Γιεχουντί χαμάμ) λειτουργεί επίσης την δεκαετία του 30 στην κοινοτική σχολή του συνοικισμού (από την πηγή του Μεσίνα, στις αρχές της ίδιας δεκαετίας αναφερόταν να λειτουργεί στην Στεφ. Τάτη 6). Μεσίνας «Οι συναγωγές στην Ελλάδα, η αρχιτεκτονική τους και η σχέση τους με την ιστό της πόλης και την εβραϊκή συνοικία. (Διδακτορική διατριβή), Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα 1998, σελίδες 120, 136-7, Για μία τουλάχιστον από τις δύο συναγωγές (εκτός κι αν πρόκειται για μία, όπως υπονοεί ο Γουλής ό.π. σ. 24) που φέρονται να λειτουργούν στο σχολείο του Ρεζί Βαρδάρ συμφωνεί και η μαρτυρία: «Κάθε Σάββατο βράδυ γίνονταν μεγάλη βόλτα από Εβραίους και Εβραιοπούλες – νυφοπάζαρο, το Σάββατο γι' αυτούς ήταν όπως η δική μας Κυριακή. Είχαν ένα παλιό, διώροφο χτίριο, τη Συναγωγή. Εκεί πήγαιναν το Σάββατο, βρισκόταν προς την οδό Κολωνιάρη, μετά τον Άγιο Νικόλαο (προς οδό Λαγκαδά). Παζάρι γινόταν στην οδό Κολωνιάρη κάθε Σάββατο. Στην περιοχή επί το πλείστον έμεναν σιδηροδρομικοί». Γουλής ό.π. σ. 173
Μια συναγωγή Σαλώμ Κεϊλά βρισκόταν πριν την πυρκαγιά στην Salom Havrasi (Βασιλέως Ηρακλείου) και την δεκαετία του 1930 μια άλλη με το όνομα Σουκάτ Σαλώμ φέρεται να λειτουργεί στο Ρεζί Βαρδάρ. Από μαρτυρίες και έρευνα του Δ. Γουλή, η συναγωγή αυτή λειτουργούσε στην Προμηθέως. Αλλά και στο μεταπολεμικό αρχείο Salonika 173 αναφέρεται μια συναγωγή στην Προμηθέως 38 (συναγωγή Γιενισερλί ή Λαρισινών), Μεσίνας ό.π. σ. 130, στην σημ. 351 Πρόκειται για την ίδια συναγωγή;
Η φωτογραφία από τα αρχεία της Κοινότητας δείχνει αστέγους να χουν βρει πρόχειρο κατάλυμα μέσα σε μία συναγωγή. Ίσως να πρόκεται για την συναγωγή Σουκά-Σιαλώμ στην Προμηθέως.
Όπως αναφέρει ο Γουλής ό.π. σ. 37, «Το 1939, μία επιστολή του ραβίνου Κόρετς στο Κοινοτικό Συμβούλιο στην οποία αναφέρει ότι η συναγωγή Σουκά-Σιαλώμ στο Συνοικισμό δεν μπορεί ουσιαστικά να λειτουργήσει, γιατί 20 οικογένειες διαμένουν στη συναγωγή»
Αρκετοί από μας θυμούνται τον ζωολογικό κήπο στον κήπο της ΧΑΝΘ, πριν αυτός μεταφερθεί στο Σέιχ Σου, τον Σεπτέμβριο του 1987, με όσα ζωντανά είχαν απομείνει.
Οι φωτογραφίες του επισκέπτη της πόλης το 1970 δίνουν μια ιδέα για τον ζωολογικό κήπο στο κέντρο.
Χθες γράφτηκε η πληροφορία ότι ένα συγκρότημα κτιρίων που συνδέεται άμεσα με την Μητρόπολη Θεσσαλονίκης βγαίνει σε ηλεκτρονικό πλειστηριασμό. Ασυνήθιστη εξέλιξη. (https://www.newmoney.gr/roh/palmos-oikonomias/business-stories/plistiriasmi-iero-sfiri-se-varos-idrimatos-tis-ieras-mitropolis-thessalonikis-pics/)
Το συγκρότημα αυτό που σχηματίστηκε κυρίως ανάμεσα 2000-2005, που βρίσκεται στην οδό Νικολάου Πλαστήρα 65, στα όρια της Χαριλάου με τον δήμο Πυλαίας, περιέχει το γηροκομείο Αγ. Παντελεήμων, την Ανωτέρα Εκκλησιαστική Σχολή Θεσσαλονίκης , το Κέντρο Επαγγελματικής Καταρτίσεως της Ι. Μ. Θ. Και μια εκκλησία, αφιερωμένη στους Αγίους Πάντες.
Για φορολογικές υποθέσεις του «Ορθόδοξου Ιδρύματος Παιδείας και Πολιτισμού», όπως τιτλοφορούνταν το ίδρυμα που επόπτευε το συγκρότημα, είχε κατηγορηθεί και ο επικεφαλής του, Μητροπολίτης Άνθιμος. (https://parallaximag.gr/thessaloniki-news/ekoimithi-o-mitropolitis-proin-thessalonikis-anthimos)
Ας δούμε πώς ξεκίνησε αυτό το συγκρότημα, την δεκαετία του 1950 με το γηροκομείο.
Το συγκρότημα από Google earth
Τον Αύγουστο του 1957 ήταν έτοιμο.…
Ο Παύλος και η Φρειδερίκη το επισκέφτηκαν τον Οκτώβριο του 1957
Στο ρεπορτάζ του δημοσιογράφου Νικ. Βουργουντζή στην Μακεδονία 25-6-1958 περιέχονται περισσότερες πληροφορίες:
Πρώτη διευθύντρια η Νατάσα Μπολοτίν, ένας από τους πρώτους τρόφιμους ο ζωγράφος Μιχ. Ρεσέτνικωφ που είχε διακοσμήσει το κτίριο με παραπάνω από 100 δικούς του πίνακες. «δέχεται και παραγγελίες από τους φιλότεχνους της πόλης». Στον κήπο ασχολείται ο πρώην αξιωματικός του ρωσικού στρατού Τσιγκάνκοφ, η Νίνα Εφέντη από την Πετρούπολη παίζει πιάνο, και όταν ο δημοσιογράφος την ρωτά αν κατάγεται όντως από το Λένινγκραντ αυτή απαντά θυμωμένη: «Δεν ξέρω κανένα Λένινγκραντ εγώ. Την Πετρούπολη ξέρω, την ωραία μας Πετρούπολη». Ο κ. Ψιούκωφ παραδίδει μαθήματα μπαλαλάικας, το ορνιθοτροφείο το έχει αναλάβει ο κ. Αντρέγιεφ, ενώ το μελισοκομείο ο Ιβάν Ορέχωβ, πρώην αξιωματικός του τσαρικού στρατού.
Οι ιδρύτριες οργανώσεις, το παγκόσμιο συμβούλιο εκκλησιών και η Ύπατη αρμοστεία του ΟΗΕ, συμφώνησαν ότι αφού λήξει ο προορισμός του γηροκομείου ως εστία για του Λευκορώσους πρόσφυγες, θα περιέλθει στην κυριότητα της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης για να το χρησιμοποιήσει όπως αυτή νομίζει καλύτερα.
Μετεγκαταστάσεις κατοίκων της Ξηροκρήνης και του Ρεζί Βαρδάρ σε πολυκατοικίες την δεκαετία του 1930 Σπύρος Αλευρόπουλος
Facebook:
https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid0aF9RLFvA9H5UB4ZYChihv766zZaobBoCLE7VrdREvDRQVa4LeqJmjnCLSmuef6Exl
Μία πολυκατοικία (για τους πρόσφυγες) θεμελιώθηκε στις 19-5-1935, με όλο το τελετουργικό: σφαγή κόκορα, τοποθέτηση πλάκας και κυβερνητικές ομιλίες. Υπάρχει το ρεπορτάζ στην εφημερίδα Φως, αλλά δεν αναφέρεται το πού.
Στην φωτογραφία στην μέση είναι ο Γενικός Διοικητής Μακεδονίας Μιλτ. Μαντάς, ενώ δεξιά του ο υπουργός Κρατικής Υγιεινής και Αντιλήψεως Μιχ. Κύρκος. Και οι δυο ήταν υπουργοί της κυβέρνησης Π. Τσαλδάρη (10-3-1935 έως 10-10-1935), που κυβέρνησε ως επικεφαλής συνασπισμού κομμάτων της «Ηνωμένης Αντιπολιτεύσεως»
Οι κάτοικοι της Ξηροκρήνης στην τελετή θεμελίωσης.
Μια δεύτερη πολυκατοικία για τους εβραίους της Ξηροκρήνης εγκαινιάστηκε τον Ιούλιο του 1939. Αυτήν τη φορά αναφέρεται ότι έχει εγερθεί στην διασταύρωση Αγαθουπόλεως με Λαγκαδά. Φωτογραφία από την εκδήλωση θεμελίωσης δημοσιεύτηκε στις 19/7/1939, στο Φως. Παρόντες ο Γεν. Διοικητής Μακεδονίας επί Μεταξά Κυρίμης και ο Αρχιραββίνος Κόρετς.
Στο απόσπασμα αυτής της γερμανικής αεροφωτογραφίας, μπορούμε να δούμε την Αγαθουπόλεως και την πολυκατοικία με το βέλος, μπροστά στην Λαγκαδά.
Σήμερα αριστερά η Αγαθουπόλεως και δεξιότερα η Διομ. Κομνηνού μπροστά στην Λαγκαδά.
Η εβραϊκή πολυκατοικία έχει αντικατασταθεί, τα υπόλοιπα δεξιότερα παραμένουν από τότε με μικρές προσθήκες.
Θεσσαλονίκη 1970. Στην πλατεία Συντριβανίου (χωρίς το συντριβάνι)
Από το μπαλκόνι του ξενοδοχείου ABC (κτίστηκε με οικοδομική άδεια του 1962), μια ματιά στις τελευταίες πολυκατοικίες σ εκείνο το ύψος της Εγνατίας.
Απέναντι, το κτίριο του ΟΥΘ τελειώνει τον 5ο όροφο (άδεια του 1968).
Πάντα από το μπαλκόνι του ξενοδοχείου ABC, μια ματιά στο σπίτι που απέμενε μόνο του σ εκείνο το ύψος της Κωνσταντίνου Μελενίκου.
Η περιοχή του Ρεζί Βαρδάρ, της Ξηροκρήνης και του Τενεκέ μαχαλά. Οι πυρκαγιές στην Θεσσαλονίκη ήταν η αφορμή να φτιαχτούν νέες γειτονιές στα δυτικά της πόλης. Τόσο αυτή του 1890 όσο και η μεγάλη πυρκαγιά του 1917 ανάγκασε κυρίως πυρόπληκτους Εβραίους να στεγαστούν πρόχειρα στην συνοικία που έμεινε γνωστή ως Ρεζί Βαρδάρ, εξαιτίας του γειτνιάζοντος καπνεργοστασίου της εταιρείας Regie. Ένα άλλο τμήμα πυροπλήκτων στεγάστηκε στο μέρος που αποκλήθηκε Τενεκέ μαχαλάς.
Στον Μεγάλο Οδηγό Θεσσαλονίκης και Περιχώρων του 1932-33 αναφέρεται ότι το Ρεζί Βαρδάρ κατοικείται από 7500 κατοίκους, δηλαδή 1280 πυρόπληκτες Ισραηλιτικές οικογένειες.
Στην περιοχή όμως εγκαταστάθηκαν και πολλοί πρόσφυγες, από το 1922 και μετά, οι οποίοι αναμείχθηκαν με τον ντόπιο εβραϊκό πληθυσμό. Το χαρακτηριστικό της συνοικίας: κάθε οικογένεια είχε στην διάθεσή της ένα δωμάτιο με κοινή τουαλέτα στην παρακείμενη αυλή. Τα σπίτια οργανώθηκαν κατά τετράδες ή εξάδες. Αυτά τα κτίσματα απλώθηκαν ως παραλληλόγραμμα μεταξύ των οδών Λαγκαδά και Κολωνιάρη και δυτικότερα ανάμεσα Κολωνιάρη και Διδασκ. Παπαθανασίου.
Οι συνθήκες ζωής περιγράφονται ως άθλιες: ανυπαρξία υγειονομικής περίθαλψης και αποχέτευσης, ακαθαρσίες από τα ζώα από τα παρακείμενα στην Μοναστηρίου χάνια, οίκοι ανοχής παραδίπλα στην Μπάρα, λασπόδρομοι, έλλειψη δημόσιου ηλεκτρικού φωτισμού. Η συνοικία εκκενώθηκε από τις πρώτες τον Μάρτιο του 1943, και ο πληθυσμός της οδηγήθηκε με τα τρένα του θανάτου στο Άουσβιτς-Μπιρκενάου. Τα σπίτια κατά κανόνα λεηλατήθηκαν.
Οι πληροφορίες και κάποιες εικόνες, όπου αναφέρεται σχετικά, προέρχονται από το σημαντικό βιβλίο του Δημήτρη Γουλή «Από το Ρεζί Βαρδάρ στην Ξηροκρήνη, Πρόσφυγες και Εβραίοι σε μια εργατική γειτονιά τnς Θεσσαλονίκnς (1926-1940)», εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2022 Σπύρος Αλευρόπουλος
Facebook:
Το περίγραμμα αντιστοιχεί στα σημερινά όρια της Ξηροκρήνης, σύμφωνα με την εργασία Λούκρη-Περπινιά «Στην άκρη του κέντρου: Πρόγραμμα ανάπλασης στις γειτονιές της Ξηροκρήνης» περ. Γεωγραφίες τ. 23 του 2014 (από το βιβλίο του Δημ. Γουλή «Από το Ρεζί Βαρδάρ στην Ξηροκρήνη»)
Αριστερά με τις οδούς πάνω στον χάρτη.
Η περιοχή φιλοξενεί περίπου 35.000 κατοίκους (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9E%CE%B7%CF%81%CE%BF%CE%BA%CF%81%CE%AE%CE%BD%CE%B7_%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%BF%CE%BD%CE%AF%CE%BA%CE%B7%CF%82)
Ας δούμε την εξέλιξη αυτής της περιοχής στον χρόνο της πόλης. Ως προς τον «Τενεκέ μαχαλά» παίρνουμε υπόψη μας την αναφορά στην σ.177 του βιβλίου του Δ. Γουλή, όπου από μαρτυρία προσδιορίζεται η περιοχή: «Βρισκόταν σε μία περιοχή που περικλειόταν από τις οδούς Αγίων Πάντων – Ρεγκούκου- Μαργαροπούλου – Βερατίου – Μπαλόγλου. Ήταν παράγκες κατασκευασμένες από λαμαρίνες, ξύλα μουσαμάδες (δεν είχε πλαστικά τότε) όπου ήταν εγκατεστημένοι οι πιο φτωχοί από τους πρόσφυγες». Η επισήμανση αυτής ακριβώς της περιοχής γίνεται με κόκκινο κύκλο όπου τουλάχιστον στις επόμενες εικόνες μπορεί με κάποια πιθανότητα να εντοπιστεί.
Η ανάλυση είναι χαμηλή, η λήψη είναι την εποχή της μεγάλης πυρκαγιάς και η συνοικία Ρεζί Βαρδάρ δεν φαίνεται να υπάρχει.
Προβολή του ρυμοτομικού του 1919 πάνω στην σύγχρονη πόλη όπου με ασφάλεια μπορούν να ταυτιστούν οι δρόμοι.
Μου προκαλεί εντύπωση ότι το Ρεζί Βαρδάρ εμφανίζεται, έτσι όπως θα το δούμε στις επόμενες φωτογραφίες, ήδη 2 χρόνια μετά την πυρκαγιά. Ήταν όντως χτισμένος ο οικισμός ή οι συντάκτες του χάρτη τον σχεδίασαν όπως ακριβώς είχε προγραμματιστεί να χτιστεί;
Με κόκκινο κύκλο, όπως προαναφέραμε, ο Τενεκέ μαχαλάς σύμφωνα με την μαρτυρία στην μελέτη του του Δ. Γουλή.
Με μπλε γράμματα σύγχρονα τοπόσημα για πιο εύκολο προσανατολισμό.
Η περιοχή του Τενεκέ μαχαλά σύμφωνα με την μαρτυρία στην μελέτη του Δ. Γουλή.
Πρέπει όμως να επισημάνουμε ότι η μαρτυρία αφορά μάλλον μεταγενέστερο χρόνο όταν συρρικνωνόταν. Πρέπει να κάλυπτε ευρύτερα γεωγραφικά όρια και είναι ασαφές αν γειτνίαζε, ή επικαλυπτόταν από τον τσιγγάνικο μαχαλά.
Ο τσιγγάνικος μαχαλάς και η οθωμανική κρήνη που απαθανάτισε το 1918 ο Leon Busy στην περίφημη αυτοχρωμία του, η καρτ ποστάλ (βλ. https://archive.saloni.ca/1572).
Σε ποιο βαθμό συνυπήρχαν με τον εβραϊκό τενεκέ μαχαλά;
Και πάμε στις μεσοπολεμικές λήψεις. 1930.
Ό,τι φαινόταν στο ρυμοτομικό του 1919 το βλέπουμε να έχει κτιστεί.
Η συστάδα κτισμάτων κάτω από την οδό Διδασκ. Β. Παπαθανασίου πιθανολογείται ως ο εβραϊκός Τενεκέ μαχαλάς.
Το 1937 αρχίζουν οι εργασίες για τον Ν.Σ.Σ.
Δημοσίευμα στην εφημερίδα Φως 15-8-1937. Μετεγκατάσταση των ισραηλιτικών οικογενειών του Τενεκέ μαχαλά, σε απροσδιόριστο χώρο.
1938. Λίγο πριν την κατοχή. Οι εργασίες για τον Ν. Σ.Σ. φαίνεται να έχουν αρχίσει και αυτές επηρεάζουν κυρίως τον μαχαλά.
Οι φωτογραφίες είναι σπάνιες και όλες με μια μεγαλύτερη ή μικρότερη πιθανότητα να αφορούν τον χώρο του Τενεκέ μαχαλά.
Η πιο αντιπροσωπευτική. Εύρεση και ανάρτηση από Αλέξη Αθάνατο στις ΠΦΘ φωτογραφίας από σλοβένικο περιοδικό του 1929. Μεταφράζεται: “Δρόμος προς τα προάστια της Θεσσαλονίκης, όπου ζουν εξαθλιωμένοι Εβραίοι”.
Φωτογραφίες που περιέχονται στην σελ. 125 του βιβλίου του Δ. Γουλή, από τα Αρχεία Ιστορίας στην Ιερουσαλήμ. Εβραίοι κάτοικοι στον Τενεκέ μαχαλά, κατά πάσα πιθανότητα.
Ακόμη μια φωτογραφία που πάρθηκε από τους Γερμανούς τον Σεπτέμβριο του 1941. «Εβραϊκή γειτονιά στην Θεσσαλονίκη», ίσως από υπολείμματα του Τενεκέ μαχαλά,ή πρόχειρες προσαρτήσεις στον συνοικισμό του Ρεζί Βαρδάρ.
Ανάρτηση του Χρήστου Μπακόλα στις ΠΦΘ
Το Ρεζί Βαρδάρ το 1951.
Τα σπίτια του συνοικισμού υπάρχουν ακόμη.
Ο Ν. Σ.Σ. εγκαινιάστηκε «άτυπα» το 1951 (επίσημα το 1962). Ο χώρος που θα φιλοξενήσει το 67ο Δημοτικό Σχολείο είναι κενός, ο Τενεκέ μαχαλάς εξαφανισμένος και στη θέση του σπιτάκια.
1965. Το Ρεζί Βαρδάρ ακόμη επιβιώνει με τα σπίτια του. Έχει κτιστεί ο ναός Κυρίλλου και Μεθοδίου (αργότερα θα κτιστεί ο Άγιος Νικόλαος ακριβώς δίπλα), το 67ο Δημοτικό παρόν από το 1954
Είναι παράξενο που δεν υπάρχει καμία φωτογραφία του Ρεζί Βαρδάρ. Υπολείμματα των σπιτιών φωτογράφισε και παραθέτει στο βιβλίο του ο Δ. Γουλής ό.π. στην σελίδα 128.
Και εδώ, με την “χρονοκαθυστέρηση” του bing maps μια εικόνα από τα τελευταία απομεινάρια του Ρεζί που προλάβαμε όλοι μας μιας και γκρεμίστηκαν μόλις πριν 10-15 χρόνια. Γωνία Δραγουμάνου με Λαγκαδά (προσφάτως 'Μίκη Θεοδωράκη'), ακριβώς απέναντι από την αρχή της Αγ. Δημητρίου -κάποτε στα σύνορα με το δυτικό μουσουλμανικό νεκροταφείο.
Σχετικά με ένα άλλο τοπόσημο της Ξηροκρήνης, ο πλάτανος στη γωνία των οδών Αμπελώνων με Αγίων Πάντων υπάρχει η μαρτυρία στο βιβλίο του Δ. Γουλή ότι φυτεύτηκε το 1928 μέσα στην αυλή του σπιτιού του από τον Κωνσταντίνο Γκουντσίδη τη χρονιά που γεννήθηκε ο γιος του Ζαφείριος.
Φωτογραφία του συγγραφέα ό.π. στην σ. 133.
Από τις 12όροφες μια πανοραμική λήψη τον Αύγουστο του 1979 προς την Ξηροκρήνη. Είχε αναρτηθεί εδώ:
https://archive.saloni.ca/2670