Ομαδα ερευνας για την παλια Θεσσαλονικη
(ασπρόμαυρη φώτο Πλάτων Κλεανθίδης 1982, έγχρωμη φώτο Πλάτων Κλεανθίδης 2023) Η κατοικία εκλεκτικιστικού τύπου στην οδό Ηροδότου 6 στην Άνω Πόλη μάλλον έχει κτιστεί στις αρχές του 20ου αιώνα μετά την απελευθέρωση της πόλης και ενδεχομένως μετά το 1922.
Ένα σπίτι φωτογραφημένο το 1992 που δεν υπάρχει πια.
Σπύρος Αλευρόπουλος
Από πίσω φαίνεται και ένα ακόμη παλιότερο όπως θα γίνει σαφές στις επόμενες εικόνες.
Στην πράξη 212/1930 το οικόπεδο, όπου κτίστηκε το σπίτι της φωτογραφίας, ανήκει στον Χρ. Μανωλούδη. Υπήρχε ήδη ένα παλιό κτίσμα (στο βάθος της προηγούμενης φωτο).
Με αυτήν την πράξη απαλλοτριωνόταν μέρος του οικοπέδου του για να διαπλατυνθεί η Τραπεζούντος.
Στην πράξη αυτή φαίνεται και η σχεδιαζόμενη διαπλάτυνση της Πέτρου Συνδίκα (παλιά Καποδιστρίου) η οποία όμως δεν επηρέασε το οικόπεδο Μανωλούδη.
Στην αεροφωτογραφία του 1939 το νεότερο κτίσμα δεν υπάρχει ακόμη.
Στην αεροφωτογραφία από το αρχείο Βαγγέλη Καβάλα 1959-60 εμφανίζεται στα όρια του οικοπέδου, μαζί με το παλιότερο, έχοντας την όψη του επάνω στην Πέτρου Συνδίκα.
Φυσικά αποτυπώνεται και στις νεότερες πράξεις τακτοποίησης. Εδώ το 1973 στην πράξη 3534. Πάντα ιδιοκτησία του Χρ. Μανωλούδη.
Σήμερα Εταιρεία Νόσου Alzheimer.
Ένα καφενεδάκι την εποχή του μεσοπολέμου μπροστά στο ρήγμα της Αλεξάνδρας Παπαδοπούλου. Φωτογράφος ο Morpurgo Luciano που φαίνεται να γοητεύεται από τη φυσιογνωμία του γραφικού γέροντα και τον αποθανατίζει. Ίσως να του θυμίζει κάποιο οικείο πρόσωπο από το παρελθόν. Η λήψη τον Μάϊο του 1936.
Η φωτογραφία αναρτήθηκε πρόσφατα από τον Βασίλη Σεραφίδη στις ΠΦΘ με το ερώτημα της τοποθέτησης στον χάρτη της πόλης. Η συσχέτιση με την οικία που μισοφαίνεται στο βάθος και επιβιώνει ακόμα, από εδώ: https://archive.saloni.ca/1189
Στάθης Ασλανίδης
Στην Κατακάλου, μια νεόκτιστη πολυκατοικία στον αριθμό 6 πέφτει την Δευτέρα 11 Ιανουαρίου 1971. Ευτυχώς δεν είχαν κατοικηθεί όλα τα νεόδμητα διαμερίσματα. Παρ όλ αυτά υπήρξε ένα θύμα.
Το πρωτοσέλιδο της Μακεδονίας 12/1/1971
Η πολυκατοικία που έπεσε παρέσυρε και μέρος της διπλανής της, στο νούμερο 4.
Στην δίκη που έγινε στο τέλος του ίδιου χρόνου κατατέθηκε ότι τα έκκεντρα πέλματα στη θεμελίωση ήταν ο βασικός λόγος της κατάρρευσης. Τα πέλματα κατασκευάστηκαν έτσι για να μην χαλάσει ο αποχετευτικός αγωγός της διπλανής πολυκατοικίας. Μηχανικός, εργολάβος και αρχιτέκτονας καταδικάστηκαν.
Το τριώροφο που φαίνεται αριστερά είναι αυτό που υπάρχει και σήμερα στην Κ. Γεωργάκη 3.
Η σημερινή πολυκατοικία Κατακάλου 4-6 αριστερά
Όταν βλέπαμε την οικιστική εξέλιξη στον αριθμό 98 της Βασ. Όλγας γωνία με Κατακάλου, (https://archive.saloni.ca/1519) είχαμε αναφερθεί στην ύπαρξη μιας μικρής εκκλησίας, της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, που δεν ήταν δυνατόν να την επαληθεύσουμε φωτογραφικά παρόλο που απεικονίζεται στο ρυμοτομικό του 1963. Όμως τελικά υπήρξε. Κατεδαφίστηκε το 1958 ή λίγο μετά.
Σπύρος Αλευρόπουλος
Η καταγραφή της μικρής εκκλησίας στο ρυμοτομικό του 1963.
Η είδηση αναφέρεται στην κατεδάφιση του ναϋδρίου, που ήταν ιδιοκτησίας Άμποτ (θυμίζουμε ότι και το τεράστιο οικόπεδα δυτικά της Κατακάλου ήταν κι αυτό στην ιδιοκτησία της οικογένειας Άμποτ). Ο οικοπεδούχος είχε αποφασίσει να κτίσει πολυκατοικία, γι αυτό και οι διαμαρτυρίες κάποιων ενοριτών προς τον νομάρχη δεν μπορούσαν να εισακουστούν.
Κατά πάσα πιθανότητα πίσω από το μικρό καμπαναριό βλέπουμε και το πίσω μέρος της παλιάς κατοικίας στο 100 που κι αυτή το 1960 είχε δώσει την θέση της σε πολυκατοικία.
Μακεδονία 17/9/1958
Αναφέρεται ήδη το 1925 στον εμπορικό οδηγό Θεσσαλονίκης.
Η εκκλησία βρισκόταν πίσω από το ισόγειο μαγαζί στον αριθμό 98 και ίσως εμπόδιζε τις εργασίες για την ανέγερση πολυκατοικίας στο διπλανό κτίσμα.
Στην αεροφωτογραφία του Βαγγέλη Καβάλα του 1959-60 βλέπουμε να έχει ορθωθεί η πολυκατοικία Βασ. Όλγας 100, ενώ ακόμη δεν έχουν ξεκινήσει οι εργασίες στο 98.
Θολή αλλά σημαντική αυτή η φωτογραφία του 1917-1918 (από διαδικτυακή δημοπρασία) που μας δίνει από μια άλλη πλευρά ένα κτίριο που το ψάχναμε χρόνια για το “πρόπυλο” που φερόταν να απεικονίζει. Εκείνη η φωτό, αλλά και μία τρίτη που αποκάλυψε και την θέση του -ανατολικά της Ηφαιστίωνος, ανάμεσα Αγ. Δημητρίου και Κασσάνδρου- εδώ: https://www.facebook.com/204212503401724/photos/a.211295696026738/248731022283205/?type=3&theater
Μάρα Νικοπούλου
Στην αεροφωτογραφία του 1918 (από το Χρονικό της Μεγάλης Πυρκαγιάς της Α. Γερόλυμπου) σημειώνεται με κίτρινο το κτίριο της αρχικής, η θέση του φωτογράφου και η Αγ. Δημητρίου.
Στην Αλεξανδρείας δύο σπίτια. Το πρώτο, μεσοπολεμικό, Αλεξανδρείας 49, έδωσε τη θέση του σε πολυκατοικία. Το δεύτερο, μεταπολεμικό μάλλον, Αλεξανδρείας 42 υφίσταται ακόμα.
Σπύρος Αλευρόπουλος
Αλεξανδρείας 49 όπως ήταν το 1992.
Σημειωμένο στην αεροφωτογραφία του Βαγγέλη Καβάλα το 1959-60
Σε αεροφωτογραφία του 1939, από το βιβλίο του Βασ. Κολώνα “Η Θεσσαλονίκη εκτός των τειχών. Εικονογραφία της συνοικίας των εξοχών (1885 – 1912)”
Σύμφωνα με την πράξη 2158 του 1966 ανήκει στον Νικόλαο Χριστοδούλου
Το άλλο σπίτι Αλεξανδρείας 42 όπως ήταν το 1992. Φαίνεται και τμήμα από το σπίτι που υπήρχε ακριβώς απέναντι.
Και όπως το κατέγραψε το Google το 2011
Αυτό και το ακριβώς πίσω απ αυτό υπάρχουν ακόμα. Πάλι από την αεροφωτογραφία του Βαγγ. Καβάλα του 1959-60
Η οδός Μεγάλου Αλεξάνδρου αποκαλύπτεται Λήψη από την πλατεία Εμπορίου της παλιάς εποχής αναδεικνύει ένα άγνωστο κομμάτι της Μεγάλου Αλεξάνδρου. Στην παλαιά ρυμοτομία ήταν ένας από τους πολυσύχναστους δρόμους της πόλης με μεγάλη εμπορική κίνηση. Ξεκινούσε από την παραλία στο σημερινό ύψος της Κατούνη και κατέληγε στην άνω πόλη, στην οδό Ολυμπιάδος. Καταργημένη πλέον, σήμερα τη φανταζόμαστε ως δυτική παράλληλη της Ίωνος Δραγούμη με κατάληξη την Παύλου Νιρβάνα.
Την πλατεία Εμπορίου την γνωρίσαμε προχθές από τη Μάρα Νικοπούλου εδώ: [https://archive.saloni.ca/2342]. Στη φωτογραφία βλέπουμε από διαφορετική γωνία το ΒΑ τμήμα της, την άνοδο της Μεγάλου Αλεξάνδρου προς την Εγνατία.
Η φωτογραφία εμφανίστηκε πριν μερικά χρόνια σε δημοπρασία, αναρτήθηκε στις ομόθεμες ομάδες και σήμερα φιλοξενείται στο αρχείο του Σπύρου Αλευρόπουλου. Η σημερινή τοποθέτηση συμπληρώνει ένα ακόμα κομμάτι στον χάρτη της χαμένης πόλης: https://saloni.ca/
Στάθης Ασλανίδης
Η οδός Μεγάλου Αλεξάνδρου από το ύψος της Ιωάννου Τσιμισκή στο ανατολικό τμήμα της πλατείας Εμπορίου.
Η συσχέτιση. Την επιχρωματισμένη έκδοση της κάρτας αριστερά είδαμε προχθές από τη Μάρα Νικοπούλου.
Φωτογραφία από άλμπουμ που δημοπρατείται. Θέμα, το εντυπωσιακό κτίριο στο βόρειο τμήμα της Πλατείας Εμπορίου. Αριστερά βλέπουμε την άνοδο της Κατούνη που κατέληγε στη Φράγκων και δεξιά την άνοδο της Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Πηγή: Delcampe Item n° #1724343328
Δυο φωτογραφίες που έχουν αναρτηθεί αρκετές φορές στις σχετικές ομάδες και παραμένουν αταύτιστες, μία παράδοξη λεζάντα, μία συσχέτιση και η τοποθέτησή τους.
Μάρα Νικοπούλου
Χρονολογημένη στην πηγή [https://www.pop.culture.gouv.fr/] τον Μάρτιο του 1916, αυτή η φωτογραφία του Οπερατέρ Κ της Γαλλικής Στρατιάς (δηλαδή, του Gaston Cherau) περιγράφεται ως: «Θεσσαλονίκη. Στους δρόμους της πόλης. Μια πλατεία. Μπουγάδα στεγνώνει στα παράθυρα και στην πλατεία». Σε μια άλλη της εκδοχή -σε χαμηλότερη ανάλυση και λίγο κροπαρισμένη- έχει αναρτηθεί πολλές φορές στις ομάδες. Η λεζάντα της εκεί ήταν κάπως παράδοξη: «Κ046 (=ο παλιός κωδικός της φωτογραφίας) Μια πλατεία της Θεσσαλονίκης» έγραφε χειρόγραφα στα γαλλικά. «Δημόσια πλυντήρια της Θεσσαλονίκης», στα ελληνικά. Και φυσικά, σχολιαζόταν κυρίως γι’ αυτό, χωρίς ποτέ να αναγνωριστεί το σημείο λήψης της.
Μια άλλη γνωστή κάρτα της σειράς των επαγγελμάτων δρόμου έχει επίσης αναρτηθεί αρκετές φορές. Αταύτιστη κι αυτή. Παρά την εμφανή διαφορά στο ισόγειο του κτιρίου (εδώ καταστήματα με κεπέγκια, στην προηγούμενη δωμάτια με κάγκελα), η σύγκριση που ακολουθεί δεν αφήνει αμφιβολία ότι πρόκειται για το ίδιο σημείο:
Σημειώνουμε με κόκκινο μερικές μόνο από τις λεπτομέρειες του κτιρίου που είναι ίδιες -τα μπαλκόνια, τα παντζούρια, το μοτίβο στις γωνίες. Αλλά τα πιο σημαντικά στοιχεία σημειώνονται με πράσινο α) οι στέγες των χαμηλών σπιτιών και εκείνα τα 4 ξύλα (?) που εξέχουν και β) το στρογγυλό στο έδαφος της πλατείας. Αυτό το τελευταίο είναι που δίνει όνομα στην πλατεία των φωτογραφιών, κι έτσι η Πλατεία Ραβινείας αποκτά δύο εικόνες στη θέση της μίας που της στερήσαμε (Πλ. Εμπορίου https://archive.saloni.ca/2342 ).
Οι φωτογραφίες εκείνου του κομματιού του κέντρου πριν τη φωτιά είναι ελάχιστες -και πάντα το επίμαχο σημείο είναι στο όριο ή κρύβεται από κάτι. Εδώ όμως, ψηλά-ψηλά, το κτίριο διακρίνεται. Πλάι του ένα στενάκι (αδιέξοδο, όπως θα δούμε μετά) με χαμηλά σπίτια, μπροστά του η πλατεία με ένα στρογγυλό σημαδάκι. Θα μπορούσε να είναι σημάδι του επιχρωματισμού; Ναι, θα μπορούσε, αν δεν διακρινόταν και σε άλλη αεροφωτό… Με μπλε σημειώνονται η συναγωγή Ταλμούδ Τορά στο κέντρο του μεγάλου συγκροτήματος στα δεξιά, και στα αριστερά το Γιαχουντί Χαμάμ -το λουτρό στη Βασιλέως Ηρακλείου. Η μικρή οδός Πάικου το συνδέει, ας πούμε, με την πλατεία.
Σε απόσπασμα αεροφωτογραφίας μετά τη φωτιά, από την έκθεση «Θεσσαλονίκης Εμπόριον», σημειώνονται πάλι το λουτρό και η συναγωγή για προσανατολισμό. Στο πράσινο τετράγωνο το ίδιο στρογγυλό σημάδι στο κέντρο της πλατείας Ραβινείας. Λίγο πιο δεξιά, η θέση του καμένου πια σπιτιού. Η φωτογραφία πρέπει να έχει βγει αρκετούς μήνες μετά τη φωτιά, μιας και τα ερείπια έχουν καθαριστεί και φαίνεται να έχουν γίνει επισκευές σε μερικά κτίρια.
Στον χάρτη του 1919 που αποτυπώνει την εικόνα της πόλης πριν την φωτιά, βλέπουμε ότι το σημείο ανήκε στο οικοδομικό τετράγωνο 48, και αριστερά του υπήρχαν δυο αδιέξοδα. Ανατολικά του ήταν το πολύ μικρό «37» και μετά το τεράστιο «36», όπου και το συγκρότημα της Ταλμούδ Τορά. Για κανένα δεν υπάρχουν κτηματολογικά στοιχεία.
Κατά Β. Δημητριάδη, εκείνο το κομμάτι του «48» και η πλ. Ραβινείας ανήκαν στην εβραϊκή συνοικία Κadi. Η ίδια η πλατεία παλιά λεγόταν Πλατεία Λόγχης (Kargi Meydani) ή/και Πλατεία Μύλου (Degirmen Meydani). Αναρωτιέμαι αν αυτό το «Μύλου» είχε κάποια σχέση με το στρογγυλό που εμφανίζεται στο κέντρο της.
Κατά τα άλλα, ακριβώς στο σημείο που βλέπουμε το κτίριο των φωτογραφιών, ο Δημητριάδης στον χάρτη του (σ. 169) σημειώνει την ‘Μεγάλη Χάβρα’ (Buyuk Havrasi) . Στις περιγραφές του (σ. 170, 371,431) μπερδεύομαι κάπως με τις αναφορές του στις οδούς Μεγάλης Χάβρας, Πάικου/Κόβου, και πάντως αν η Μεγάλη Χάβρα είναι η Ταλμούδ Τορά, ξέρουμε με σιγουριά (και από φωτογραφικά στοιχεία) ότι βρισκόταν λίγο πιο ανατολικά στο οικ. τετρ. 36.
Άτυχοι όπως πάντα με την περιοχή, στο απόσπασμα αεροφωτογραφίας (πάλι από το https://www.pop.culture.gouv.fr και τους φωτογράφους της Γαλλικής Στρατιάς), κομμάτι του θέματος κρύβεται. Παρ’ όλ’ αυτά, σημειώνουμε την Συναγωγή (μπλε) και το κτίριο που εξετάζουμε (πράσινο). Δεν μπορώ να καταλάβω αν έχει σχήμα «Γ» ή κάτι στο κέντρο της στέγης (σοφίτα, θόλο) που το κάνει να φαίνεται έτσι.
Μακάρι να βρεθούν κάποτε κτηματολογικά ή πιο καλά φωτογραφικά στοιχεία του σημείου για να βοηθήσουν να καταλάβουμε τι ήταν.
Το κτίριο είναι γνωστό. Η μοναδική φωτογραφία του κυκλοφορούσε σε διάφορες εκδοχές, μαυρόασπρη και επιχρωματισμένη, με την ίδια πάντα λεζάντα σε διάφορες γλώσσες. Η κυριολεκτική μετάφρασή της: Μια πλατεία στις παλιές γειτονιές. Δεν ξέρω αν αναφέρθηκε σε κάποιο βιβλίο ή πώς, πάντως αυτή η πλατεία κάποτε βαφτίστηκε Πλατεία Ραβινείας, συμπαρασύροντας και το κτίριο που αναφερόταν στις ομάδες ως «Ραβινεία». Σήμερα μετακομίζουμε τη φωτογραφία και ξαναβαφτίζουμε-την εικονιζόμενη πλατεία: Πλατεία Εμπορίου.
Μάρα Νικοπούλου
Ο φωτογράφος βλέπει το παλιό οικοδομικό τετράγωνο 171 -μάλλον πιο κοντά σε τρίγωνο ήταν το σχήμα του. Στο κέντρο κάποιο ανώνυμο ως τώρα διώροφο εμπορικό χάνι με χαρακτηριστικό μακρόστενο φεγγίτη στη μέση και μια μικρή «επέκταση» προς τα δεξιά του, όπου και η οδός Μεγ. Αλεξάνδρου. Αριστερά του, η Κατούνη και το οικοδομικό τετράγωνο 388, που δεν άλλαξε και εκτείνεται μεταξύ Φράγκων, Ουγκώ, Εδέσσης και Κατούνη, φιλοξενώντας ακόμα μερικά από τα ωραιότερα και παλιότερα κτίρια της πόλης.
Δυστυχώς, οι ταμπέλες δεν είναι αναγνώσιμες προς το παρόν για να διερευνήσουμε, μέσω αποδελτίωσης, αν το κτίριο είχε όνομα.
Στην αεροφωτογραφία (από το Α. Γερόλυμπου-Καραδήμου, το Χρονικό της μεγάλης πυρκαγιάς), σημειώνεται το οικοδομικό τετράγωνο, οι γύρω δρόμοι και μερικά κτιρια για προσανατολισμό. Η πράσινη βούλα είναι το επίμαχο κτίριο, το κόκκινο βέλος δείχνει τη θέση του φωτογράφου και το μπλε ένα ψηλό κτίριο με εγκιβωτισμένη στέγη στο δυτικό πεζοδρόμιο της Μεγ. Αλεξάνδρου.
Σε αεροφωτογραφία από άλλη γωνία, σημειώνεται η ‘επέκταση’ που κάνει το κτίριο προς τα δεξιά και τα μαγαζιά στην Μ. Αλεξάνδρου, το μακρόστενο κτίριο της Κατούνη και ξανά το ψηλό με την εγκιβωτισμένη στέγη.
Κι από ακόμη μια πλευρά, σε μια λήψη θολή απ’ τους καπνούς της φωτιάς. Το oικοδομικό τετράγωνο 171 δεν κάηκε -ή μάλλον, όχι εντελώς. Η σημερινή Πλατεία Εμπορίου ήταν στα όρια της πυρίκαυστου. Ωστόσο, το τετράγωνο αυτό ήταν από τα πρώτα που εξαφανίστηκαν, παρότι δεν εφαρμόστηκε το αρχικό σχέδιο Εμπράρ που επηρέαζε και τα εκτός πυρικαύστου τετράγωνα δυτικά και νότιά του -αυτά που σήμερα έχουν μισο-διασωθεί και τα γνωρίζουμε ως Λαδάδικα (άνω και κάτω).
Το σχέδιο που εφαρμόστηκε στο σημείο είναι αυτό του Ρυμοτομικού 1921. Και στους δύο χάρτες δεξιά, σημειώνεται με πράσινο ολόκληρο το παλιό 171.
Το σημείο ήταν όριο και στην οθωμανική πόλη καθώς, σύμφωνα με τον Β. Δημητριάδη εκεί συναντούνταν 4 συνοικίες (Μalta Cedid, Αγορά, Τοp Hane και Istira) [βλ. σχημα δεξιά]. Και, το κυριότερο: στη σημερινή πλατεία Εμπορίου υψωνόταν η παλιά Πύλη του Γιαλού (Yali Kapi). Βλέποντάς την απεικόνισή της στον πολυσυζητημένο πίνακα του Salacca, δεν μπορούμε να μην σκεφτούμε ότι το επίμαχο κτίριο της αρχικής φωτογραφίας, χτίστηκε έτσι που να παραπέμπει κάπως στην Πύλη του Γιαλού, την λευκή πύλη στο κέντρο του αποσπάσματος του πίνακα που βάζουμε εδώ.
Δυστυχώς, δεν έχουμε λεπτομέρειες για τα οικόπεδα και τους ιδιοκτήτες του παλιού οικ. τετρ. 171 για να δούμε σε ποιον ανήκε και πότε τελικά γκρεμίστηκε το κτίριο της αρχικής. Αντλώντας, όμως, στοιχεία από την εργασία της Αναστασίας Βαλαβανίδου [Η ανοικοδόμηση ενός οικοδομικού τετραγώνου στο Φραγκομαχαλά της Θεσσαλονικης μέσα από τα αρχεία της πυρικαύστου, Αρχειακά Ανάλεκτα, τόμος 2] βλέπουμε ότι στη θέση του παλιού 171 αντιστοιχούν -περίπου- τα οικόπεδα 1, 2,10, 11 και 12 του νέου οικοδομικού τετραγώνου 135. Πάλι κατά προσέγγιση, τα πρασινίζουμε στο σχήμα και βλέπουμε ότι τρία από τα μεσοπολεμικά κτίρια διατηρούνται ακόμα. Στον φάκελο του «1» υπάρχει και το παλιότερο χρονολογικά συμβόλαιο όλου του νέου οικοδομικού τετραγώνου 135, ήδη από τις 6/2/1924. Στον ίδιο φάκελο, και σε αρκετούς ακόμα, υπάρχουν και αιτήσεις «έξωσης» όσων χρησιμοποιούσαν ακόμα τα παλιά κτίρια ή παραπήγματα προκειμένου να κατεδαφιστούν και να προχωρήσει η κατασκευή των νέων κτιρίων. Για αυτό που μας ενδιαφέρει περισσότερο, δηλαδή το «10», δυστυχώς δεν υπάρχει κάτι σχετικό για να δούμε καλύτερα ημερομηνίες. Ωστόσο, και στο σχήμα και στη φωτογραφία (πάλι από την ίδια πηγή), διακρίνεται καθαρά ότι το νέο κτίριο διατήρησε την «λοξάδα» του παλιού όσον αφορά την σχέση του με το δυτικό πεζοδρόμιο της Κατούνη. Κάτι που μπορούμε να δούμε και με μια βόλτα εκεί.
Βόλτα στην πλατεία Ραβινείας δεν μπορούμε να πάμε γιατί η πυρκαγιά και το νέο ρυμοτομικό την εξαφάνισαν ολοσχερώς. Με τη σημερινή μετακόμιση μπορεί να της στερήσαμε την μοναδική εικόνα της που (νομίζαμε ότι) είχαμε, αλλά ούτε αυτή θα μείνει παραπονεμένη. Μείνετε συντονισμένοι… 😊