Η Καμάρα, γύρω στο 1960
[Από το βιβλίο “The Aristotelian University of Thessaloniki”, του B, D. Kyriazopoulos, Thessaloniki, 1961, σελ. 12]
Νίκανδρος Καστανίδης
Φωτογραφίες από την Τούμπα της οδού Μοναστηρίου
Δύο πανοραμικές φωτογραφίες, τραβηγμένες κατά την περίοδο του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου από την Τούμπα της οδού Μοναστηρίου.
Η πρώτη απεικονίζει στα αριστερά την ξύλινη γέφυρα του Δενδροποτάμου, από την οποία διέρχεται η δυτική έξοδος της αμαξητής οδού προς Βέροια, ενώ αριστερότερα της μόλις διακρίνεται και η σιδηροδρομική γραμμής Θεσσαλονίκης-Σκοπίων. Σύμφωνα με την οπίσθια λεζάντα της φωτογραφίας διακρίνονται η διασταύρωση του δρόμου προς Χαρμάνκιοϊ και οι οικισμοί Δουδουλάρ (Διαβατά) και Ουσάντα (κατηργημένος οικισμός Ουτς Χανλάρ ή Τρία Χάνια). Σύμφωνα με τον Κυριάκο Χατζηκυριακίδη στην δημοσίευση του «(Παλαιό) Χαρμάνκιοϊ Ιστορία, δημογραφία» στον τόμο Μακεδονικά 37, η ονομασία “Παλαιό” Χαρμάνκιοϊ χαρακτηρίζει τον πρώτο οικιστικό πυρήνα που βρισκόταν εκείνη την περίοδο στον σημερινό Εύοσμο. Η φωτογραφία προέρχεται από την προσωπική συλλογή του Adrian Wright και είναι αναρτημένη στο Φόρουμ https://www.greatwarforum.org/topic/77391-salonika).
Η δεύτερη απεικονίζει αντίστροφα προς τα ανατολικά την είσοδο της αμαξητής οδού προς Θεσσαλονίκη. Στην βάση της Τούμπας διακρίνονται οι επιμελημένοι κήποι του Αγγλικού Στρατιωτικού Σχηματισμού, ο οποίος είχε το στρατόπεδό του δίπλα από την Τούμπα (224 Mechanical Transport Company, Army Service Corps). Η φωτογραφία προέρχεται από το ψηφιακό αρχείο του Imperial War Museum (https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205213325).
Στην τρίτη φωτογραφία απεικονίζονται οι κηπουροί επί τω έργω. Στα βάθος η αμαξητή οδός προς Βέροια (Imperial War Museum https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205297684)
Αλέξανδρος Σαββόπουλος
Στα αριστερά της φωτογραφίας διακρίνεται η ξύλινη γέφυρα πάνω από την κοίτη του Δενδροποτάμου, από την οποία διέρχεται η έξοδος της αμαξητής οδού προς Βέροια, ενώ αριστερότερα της μόλις διακρίνεται και η σιδηροδρομική γραμμής Θεσσαλονίκης-Σκοπίων. Σύμφωνα με την οπίσθια λεζάντα της φωτογραφίας διακρίνονται η διασταύρωση του δρόμου προς Χαρμάνκιοϊ και οι οικισμοί Δουδουλάρ (Διαβατά) και Ουσάντα (κατηργημένος οικισμός Ουτς Χανλάρ ή Τρία Χάνια). Σύμφωνα με τον Κυριάκο Χατζηκυριακίδη στην δημοσίευση του «(Παλαιό) Χαρμάνκιοϊ Ιστορία, δημογραφία» στον τόμο Μακεδονικά 37, η ονομασία “Παλαιό” Χαρμάνκιοϊ χαρακτηρίζει τον πρώτο οικιστικό πυρήνα που βρισκόταν εκείνη την περίοδο στον σημερινό Εύοσμο. Η φωτογραφία προέρχεται από την προσωπική συλλογή του Adrian Wright και είναι αναρτημένη στο Φόρουμ https://www.greatwarforum.org/topic/77391-salonika).
Η είσοδος της αμαξητής οδού προς Θεσσαλονίκη το 1916. Στο βάθος δεξιά διακρίνονται τα φούγαρα στην περιοχή του Μπεστσινάρ καθώς και αδρά το λιμάνι. Στην βάση της Τούμπας υπήρχαν επιμελημένοι κήποι του Αγγλικού Στρατιωτικού Σχηματισμού, ο οποίος είχε το στρατόπεδό του δίπλα από την Τούμπα (224 Mechanical Transport Company, Army Service Corps). Η φωτογραφία προέρχεται από το ψηφιακό αρχείο του Imperial War Museum (https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205213325).
Οι κηπουροί στο δημιουργικό τους έργο. Στα βάθος φορτηγά κινούνται επί της αμαξητής οδού (συλλογή Imperial War Museum https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205297684)
Απόσπασμα αγγλικού χάρτη εποχής με παράθεση της Τούμπας και των 3 οικισμών
Σήμερα θα βρισκόμασταν λίγο πάνω από την Μοναστηρίου κοντά στην οδό Γληνού.
Οδός Επιδαύρου
Φωτογραφία που αναρτήθηκε σε δημοπρασία τον Οκτώβριο του 2021 παρέμενε αταύτιστη με κύρια υποψία μία κάθετη οδό στην Εγνατία. Πού όμως; Οι γωνίες της Εγνατίας που γνωρίζαμε φωτογραφικά δεν έδιναν κανένα αποτέλεσμα οριστικής τοποθέτησης. Τελικά, επιστρατεύτηκε η πανοραμική από τον μιναρέ του Suleyman και έδωσε λύση στο μυστήριο. Η υποψία επαληθεύτηκε. Η καταστροφική πυρκαγιά του 1917 με τις σημαντικές ζημιές και τις καταρρεύσεις των κτιρίων δημιούργησε τις προυποθέσεις ενός φωτογραφικού περάσματος προς την “τυφλή” Επιδαύρου. Αυτό ήταν αρκετό ώστε να αποκαλυφθούν τα στοιχεία που χρειαζόμασταν για να τη συσχετίσουμε και να ορίσουμε τη μοναδικότητά που αναζητούμε. Ο γρίφος ωρίμασε αλλά ευτυχώς δεν πρόλαβε να μας γεράσει.
Η αρχική έκπληξη όταν εμφανίστηκε το 2021 ήταν η ταύτισή της με την προ δεκαπενταετίας αναζητούμενη φωτογραφία από το αρχείο του Δήμου Θεσσαλονίκης στην παλιά διαδικτυακή σελίδα. Το θέμα της, μία οδός στην πυρίκαυστη ζώνη την πρώτη μέρα της πυρκαγιάς του 1917 με αναφορά σε Γάλλο δημοπράτη από τον οποίο πιθανόν αντλήθηκε. Σήμερα βλέπουμε την ίδια (φωτό 2) στην πρόσφατη ανάρτηση του 2020 από το Γαλλικό υπουργείο Πολιτισμού.
Στάθης Ασλανίδης
Πηγή: Delcampe
Item n° #1369836103
(Φωτό 2)
Πηγή: https://www.pop.culture.gouv.fr/
Κωδικός τεκμηρίου: APOR119004
Πολλές λεπτομέρειες συνθέτουν τη συσχέτιση. Μερικές από αυτές.
Η πανοραμική από τον μιναρέ του Suleyman έδωσε τη λύση.
Πηγή: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b531236743/f1.item.r=salonique.zoom?fbclid=IwAR0i3y6IUvEGQBG_02BzPVsEVCyOWu9k1CHRD3aqcazBsbyl-GbS2THAx_0
Από τις κτηματολογικές πηγές στην “Επιχειρηματικότητα” των Θάλεια Μαντοπούλου και Ευάγγελο Χεκίμογλου αντλούμε τα στοιχεία ιδιοκτησίας του παλαιού οικοδομικού τετραγώνου 4.
Η θέση του φωτογράφου στο οδόστρωμα μεταξύ των σημερινών οικοδομών στο 70 και 72. Λίγο ανατολικότερα της σημερινής οδού Χαλκέων. Το βέλος δείχνει την κατεύθυνση της λήψης. Τοποθέτηση χωρίς διάγραμμα.
Στον χάρτη ρυμοτομίας του 1919 η κατεύθυνση της λήψης.
Η κατοικία στην οδό Κλειούς 9
Η κατοικία στην οδό Κλειούς 9, βρίσκεται λίγο πιο κάτω από το Τσινάρι, στη διασταύρωση της οδού Κλειούς με την Περσέως και μαζί με την κατοικία στον αριθμό 24 αποτελούν τα μοναδικά δύο αρχοντικά που σώζονται μέχρι σήμερα στην οδό Κλειούς. Η κατοικία στην οδό Κλειούς 9 έχει τη χαρακτηριστική τυπολογία των μακεδονίτικων αρχοντόσπιτων με δυτικές επιδράσεις και τοποθετείται χρονολογικά στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Είναι χαρακτηριστική η τοξωτή διαμόρφωση των φεγγιτών των ανοιγμάτων της εσοχής του β΄ ορόφου, που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον και τονίζει τον κεντρικό άξονα συμμετρίας της όψης. Η κατοικία αποκαταστάθηκε την περίοδο 1996-1997 με αρχιτεκτονική μελέτη των Λίζα Τικταπανίδου & Αγγελικής Τσιάντου για λογαριασμό του Ο.Π.Π.Ε.Θ.’97. Το κτήριο φιλοξένησε αρχικά το “Πατριαρχικό Ίδρυμα Πατερικών Μελετών”, από το 2010 τον Πολιτιστικό Οργανισμό “εν Χορδαίς” και από τον Αύγουστο του 2022 την «ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ». Η κατοικία της οδού Κλειούς 9 παρουσιάζει πολλές ομοιότητες με την κατοικία που υπήρχε παλαιότερα στον αριθμό 19 της οδού Κλειούς (https://archive.saloni.ca/1008).
Πηγές https://www.tiktapanidou.com/kleious-9/?fbclid=IwAR3cQvWCEbJotbQggPVkYVBTWKijifFKN_tWJoh38wrFOXeXtKnfF4oaOzY https://cityportal.gr/i-vyzantini-thessaloniki-vrike-to-spiti-tis/?fbclid=IwAR2Gnm-adXBa1C846Yzm6a11fY_ADM6PJNrIAXYUo6wdCKVhmSYIfmPMAag
Πλάτων Κλεανθίδης
Στη Συγγρού μετά την πυρκαγιά του 1917
Αταύτιστη φωτογραφία που αναρτήθηκε παλιότερα στις ομάδες από το βιβλίο “Old Salonica” του Ηλία Πετρόπουλου συσχετίζεται με γνωστή κάρτα μετά την πυρκαγιά του 1917 στη Συγγρού.
Στην παλαιά ρυμοτομία η οδός Συγγρού βρισκόταν κάτω από την Εγνατία που έφτανε μέχρι την οδό Καθολικών στην τράπεζα Θεσσαλονίκης, γνωστή ως στοά Μαλακοπή. Δεξιά, συνέχιζε ο δρόμος με ένα Γ, παράλληλα, όπως και σήμερα και μετονομαζόταν στην οδό Τραπέζης καταλήγοντας κάθετα στη Φράγκων, σημερινή αρχή της Βασιλέως Ηρακλείου. Η οδός Ερμού και η Πλατεία Χρηματιστηρίου δεν υπήρχαν. Είναι έργα της εξέλιξης του σύγχρονου πολεοδομικού σχεδίου. Η φωτογραφία αποκαλύπτει τα πρώτα ζυγά νούμερα της Συγγρού προς την Εγνατία στο παλαιό οικοδομικό τετράγωνο 151 και υποθέτουμε από το 2 – 6 της παλαιάς αρίθμησης. Η κατεύθυνση της λήψης είναι νότια και ο ιερέας κατευθύνεται βόρεια στο ύψος της παλαιάς Σόλωνος, σημερινή οδός Πάϊκου. Ο φωτογράφος στέκεται ανάμεσα στα χάνια Αλλατίνη στο νο.3 (σήμερα νο.11) και Ισμαήλ Πασά στο νο.8 τα οποία όμως δεν φαίνονται. Στο νο.4 της Συγγρού συναντάμε στην αποδελτίωση το passage Davidetto από το ομώνυμο χάνι και στο νο.6 το χάνι του Hamdi Bey.
Η παρούσα ανάρτηση δεν εξαντλεί τα στοιχεία που προκύπτουν από την αποδελτίωση. Είναι μια πρώτη φωτογραφική γνωριμία ενός μικρού δρόμου με μεγάλη ιστορία.
Στάθης Ασλανίδης
Από το βιβλίο του Ηλία Πετρόπουλου “Old Salonica”, σελίδα 70.
Η λήψη από τη γωνία της
Συγγρού με Καθολικών μετά την καταστροφική πυρκαγιά του 1917. Στο βάθος δεν φαίνεται η Εγνατία.
Τίτλος: Salonique – Incendie des 18-19-20 Août 1917 – La Rue Singrou / Salonica – Fire of 18-19-20 August 1917 – Syngros Street
Πλήθος από κατασκευαστικές και αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες συνθέτουν τη μοναδικότητα της συσχέτισης.
Από την αποδελτίωση έχουμε συλλέξει τα εξής: Πασάζ Δαβιντέτο στη Συγγρού 4 και το Χαμδή Βέη Χάνι στο 6.
Δύο χάνια έφεραν το όνομα Αλλατίνη. Το ένα στη Συγγρού 3, παλιά κατοικία των Αλλατίνη και το δεύτερο στην ανατολική γωνία της παλιάς Φράγκων 36 με Βίκτωρος Ουγκώ. Και τα δύο κτήρια επιβίωσαν της καταστροφικής πυρκαγιάς του 1917. Αριστερά του φωτογράφου δεν φαίνονται η Τράπεζα Θεσσαλονίκης, γνωστή σήμερα ως Στοά Μαλακοπή και δεξιά η συνέχεια της Καθολικών στην έξοδό της προς την παλαιά Μεγάλου Αλεξάνδρου. Το “151” είναι το παλαιό οικοδομικό΄τετράγωνο και οι αριθμοί στο μπλε πλαίσιο η αρίθμηση της Συγγρού. Τα νούμερα 1 και 3 είναι τα σημερινά 9 – 11
Mια εναέρια και σφαιρική άποψη.
Η σημερινή άποψη.
Ο κύκλος, η θέση του φωτογράφου, το βέλος η κατεύθυνση της λήψης και τα ελαφρώς βαμμένα είναι τα κτήρια που βλέπουμε στη φωτογραφία.
O Ι. Θ. Κακριδής το 1957
O Ι. Θ. Κακριδής, ως πρύτανης, σε εκδήλωση της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης μετά το 1955
[Φωτογραφία από την Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, τομ. 9ος, σελ. 162]
Νίκανδρος Καστανίδης
Ο Χάρης Βάρβογλης και ο Κωνσταντίνος Πλαστήρας αναγνωρίζουν τα πρόσωπα της φωτογραφίας:
Η φωτογραφία είναι στην παλιά αίθουσα τελετών, προφανώς σε κάποια εορτή. Ο Κακριδής ήταν πρύτανης το ακαδημαϊκό έτος 1957-58.
Στη φωτογραφία από αριστερά: Δεν Θυμάμαι Όνομα, Σταύρος Παξινός (προπρύτανης), Κακριδής (πρύτανης), Γεώργιος Τσουτσουλόπουλος (αντιπρύτανης), Νικόλαος Π. Ανδριώτης της Φιλοσοφικής, Δημήτριος Καρανίκας, Ι. Πανταζόπουλος της Σχολής Νομικών και Οικονομικών Σπουδών, Νικόλαος Ασπιώτης, Νικόλαος Εμπειρίκος.
Η Βασίλω-Ευδοκία απέναντι από το εκκλησάκι Αγ. Κων-νου και Ελένης
Η ΒΑΣΙΛΩ – ΕΥΔΟΚΙΑ Υπήρχε μέχρι περίπου την δεκαετία του ΄60 ένα μικρό ταβερνάκι απέναντι από το εκκλησάκι των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης του Γ ΄Σώματος Στρατού . Η προσφυγική συνοικία της Αγίας Φωτεινής είχε ισοπεδωθεί στο το μεγαλύτερο μέρος της και μαζί με τις λίγες μονώροφες κατοικίες με τα κεραμίδια τις αυλές και τους κήπους είχε απομείνει και το ταβερνάκι . Πώς επιβίωνε ... Mα από τους στρατιώτες του Γ΄ΣΣ που πεταγόταν απέναντι για λίγο ζεστό σπιτικό φαγητό και για να ακούσουν λίγη μουσική από το παλιό ηλεκτρόφωνο . Tα βράδια αν μερακλωνόταν ρίχνανε και καμιά γυροβολιά με ζεϊμπέκικο ανάμεσα στα λιγοστά τραπεζάκια . Ένα σκηνικό που θύμιζε την βραβευμένη ταινία του Αλέξη Δαμιανού Ευδοκία του 1971 . Το ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας γραμμένο από τον Μάνου Λοίζο ακόμη παίζεται κι έχει πάρει πλέον μυθικές διαστάσεις . Ο Λευτέρης Παπαδόπουλος όταν του προτάθηκε να βάλει στοίχους αρνήθηκε . Το θέμα της ταινίας ένας λοχίας σε ένα παρόμοιο ταβερνάκι χορεύει ζεϊμπέκικο και μια πόρνη η Ευδοκία χτυπάει παλαμάκια . Ερωτεύονται παράφορα και παντρεύονται . Όμως οι προκαταλήψεις της εποχής και κυρίως ο ταβατζής της είχαν διαφορετική άποψη και η απόπειρα να αντιμετωπίσουν την καθεστηκυία τάξη συντρίβονται σαν μια αρχαία τραγωδία . Η Βασίλω μας δεν ήταν ούτε νέα ούτε ωραία πόρνη . Σύχναζε τα βράδια στο μικρό ταβερνάκι της Αγίας Φωτεινής καθόταν σε μια ακρούλα σε ένα τραπεζάκι πίνοντας και καπνίζοντας περιμένοντας πελάτη . Περισσότερο ήταν για λύπηση παρά για να πρόκληση ερωτικής επιθυμίας . Ποιος να ξέρει τι τραγωδία κρυβόταν στο βασανισμένο της κορμί . Κι όμως οι φαντάροι νεαρά 20 χρονα παλληκάρια που το αίμα τους έβραζε , οι ορμόνες , η τεστοστερόνη έστηναν χορό όλη μέρα το βράδυ μετά μερικά καραφάκια κρασί δεν έβλεπαν τίποτε γύρω τους παρά μόνο μια επιθυμία είχαν να εκτονωθούν . Εκεί δίπλα η Βασίλω περίμενε την άρπαζαν από το χέρι και βγαίναν από το ταβερνάκι . Με μοναδικό εξοπλισμό μια μικρή κουρελού τυλιγμένη ρολό κάτω από την μασχάλη της κατευθυνόταν στο θεοσκότεινο τότε Πεδίον του Άρεως που δεν ήταν καν ισοπεδωμένο κι ανάμεσα στα μικρά βουναλάκι έστρωνε την μικρή κουρελού κατάχαμα . Παιδιά εμείς τότε χωρίς καλά καλά να ξέρουμε τι γινόταν εκεί αρχίζαμε τα πειράγματα και τις φωνές . Ο φαντάρος σουρωμένος όπως ήταν δεν καταλάβαινε τίποτε , μόνο η φωνή της ταλαίπωρης Βασίλως ακουγότανε που μας περιέλουζε με περίεργες βρισιές που μόνο οι πόρνες ήξεραν . Καμιά φορά σκέπτομαι πόσο σκληρά παιδιά είμασταν τότε , που το σημερινό μπούλιγκ είναι παιχνιδάκι . Καμιά φορά τα θυμάμαι όλα αυτά περνώντας από το ίδιο σημείο , όπου σήμερα δεσπόζει η είσοδος του υπέροχου Μουσείου Βυζαντινού πολιτισμού του αρχιτέκτονα Κυριάκου Κρόκου . Πολύ σκληρά χρόνια …
Γιώργος Κωτσίδης
Η εξαφανισμένη σήμερα Τούμπα της Μοναστηρίου
Δύο φωτογραφίες απεικονίζουν την εξαφανισμένη σήμερα Τούμπα της Μοναστηρίου, που βρισκόταν στην έξοδο της Θεσσαλονίκης, δίπλα από τον αμαξιτό δρόμο που οδηγούσε προς Βέροια. Το βρετανικό νοσοκομειακό όχημα του Ερυθρού Σταυρού, διασχίζει την κοίτη του Δενδροποτάμου. Σήμερα θα βρισκόμασταν περίπου στο ύψος του σταθμού των ΚΤΕΛ, λίγο πριν την αερογέφυρα του Δενδροποτάμου. Οι δύο φωτογραφίες του Ariel Varges προέρχονται από το ψηφιακό αρχείο του Imperial War Museum (https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205297259 και https://www.iwm.org.uk/collections/item/object/205213314)
Αλέξανδρος Σαββόπουλος
Στα δεξιά της φωτογραφίας, διακρίνεται η ξύλινη γέφυρα του Δενδροποτάμου
Η τοποθεσία της Τούμπας της Μοναστηρίου σε οθωμανικό χάρτη, δίπλα ακριβώς από την αμαξιτή οδό προς Βέροια (εξ ου και η ονομασία Τούμπα της Μοναστηρίου). Σήμερα θα βρισκόμασταν περίπου στο ύψος του σταθμού των ΚΤΕΛ, λίγο πριν την αερογέφυρα του Δενδροποτάμου.
Η αμαξιτή οδός, όπως φαίνεται στον χάρτη ήταν η προέκταση της οδού Μοναστηρίου και η χάραξή της προς τα Διαβατά την ακολουθεί και σήμερα (πιθανώς με μικρές διαφοροποιήσεις).
Η Τούμπα όπως σημειώνεται βρίσκεται πάνω στο σημερινό οδόστρωμα της Μοναστηρίου ή οριακά πάνω από το δρόμο μεταξύ Γληνού και Καζαντζάκη.
Για τον σερ Άλφρεντ Μπιλιότι, Γενικό Πρόξενο της Βρετανίας
Τώρα που το Βρετανικό Μουσείο (ξανα) ήρθε στην ελληνική επικαιρότητα, ευκαιρία να πούμε λίγα λόγια για τον σερ Άλφρεντ Μπιλιότι, άλλον έναν Λεβαντίνο που πέρασε από την Θεσσαλονίκη, υπηρετώντας ως Γενικός Πρόξενος της Βρετανίας (1899-1903). Tον συναντήσαμε ήδη σε «κοσμικές» εκδηλώσεις όταν παρακολουθούσαμε τις οικογένειες Ασλάν, Σαρνώ κ.λπ.. Ωστόσο, ήταν μια πολύ ιδιαίτερη περίπτωση που αξίζει μια παραπάνω αναφορά. «Ποτέ δεν υπήρξε πιο ατρόμητος και αυτοδύναμος υπηρέτης της Βρετανίας, χωρίς σταγόνα βρετανικού αίματος στις φλέβες του», έγραψε γι’ αυτόν ο αρχαιολόγος David George Hogarth. Η καριέρα του σε δύο διαφορετικούς (αλληλένδετους όμως τότε) τομείς ήταν σπουδαία. Ωστόσο, η δράση του στο διπλωματικό σώμα ξεχάστηκε μετά το 1903 -η Θεσσαλονίκη ήταν η τελευταία πόλη στην οποία υπηρέτησε- για να έρθει ξανά στην επιφάνεια από το 1990 και μετά, όταν οι ερευνητές της ιστορίας των τελευταίων χρόνων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και των Βαλκανίων βρήκαν στις αναφορές του μια εξαιρετική πηγή πληροφοριών. Η άλλη του καριέρα, σε σημαντικότατες αρχαιολογικές ανασκαφές, είναι αυτή που του είχε δώσει τον χαρακτηρισμό «κυνηγός θησαυρών» και ο λόγος που κάποιοι Γάλλοι επισκέπτες στην Κρήτη είχαν αστειευτεί λέγοντας ότι «τον Σερ Άλφρεντ Μπιλιότι τον έχρισε ιππότη το Βρετανικό Μουσείο».
[Κύριες πηγές: David Barchard, “The fearless and self-reliant servant. The life and career of Sir Alfred Biliotti (1833-1915, an Italian Levantine in British service”. Journal de Salonique, British Museum κ.ά.]
Μάρα Νικοπούλου
Aν και αρκούντως αγενές, το σχόλιο των Γάλλων ήταν μάλλον δικαιολογημένο, καθώς στο Βρετανικό Μουσείο υπάρχουν 4832 (!!!) αντικείμενα άμεσα σχετιζόμενα με τον Μπιλιότι. Η πλειοψηφία τους προέρχεται από τις ανασκαφές στην Κάμειρο και την Ιαλυσό της Ρόδου. Κατ’ άλλους ο αριθμός αυτός ανέρχεται σε πάνω από 9000…
Η φωτογραφία, μόνον ενδεικτική, από το ίδιο το Μουσείο. https://www.britishmuseum.org/collection/term/BIOG57409?id=BIOG57409&page=1&fbclid=IwAR0VrXrG27OTyDbDMS2wITekyHVyZ0HVrWUmD-2gVoW9OW9MnDF-HZHWnUQ#page-top (στο related objects)
Ο Άλφρεντ Μπιλιότι γεννήθηκε το 1833 στη Ρόδο. O πατέρας του, Κάρλο Μπιλιότι, έμπορος από το Λιβόρνο. Εγκαταστάθηκε στη Ρόδο και εκεί υπηρέτησε ως προξενικός πράκτορας (Βρετανίας, αλλά και Ισπανίας και Τοσκάνης), μετά ως δραγουμάνος και αργότερα ως έμμισθος υποπρόξενος σε Χίο-Μυτιλήνη και Ρόδο.
Ο Άλφρεντ, πρώτος από επτά αδέρφια, δεν έλαβε «επίσημη» εκπαίδευση, καθώς τότε δεν υπήρχαν καθολικά σχολεία σε Ρόδο, Μάκρη, Χίο και Μυτιλήνη. Αν παρακολούθησε κάποιο, αυτό θα ήταν στο Αϊβαλί ή την Σμύρνη (το πιθανότερο). Σίγουρα όμως έλαβε κάποια ιδιαίτερα μαθήματα και ήταν πολύγλωσσος (ιταλικά, γαλλικά, ελληνικά, αγγλικά, τουρκικά), αν και τα αγγλικά του δεν ήταν περίφημα και λοιδωρήθηκε γι΄αυτό αρκετά στην μετέπειτα διπλωματική καριέρα του. Παρ’όλ’ αυτά, ξεκίνησε ως δραγουμάνος (ελληνικά προς αγγλικά) και ως τέτοιος βρέθηκε σε νεαρότατη ηλικία να είναι ο μόνος μη Άγγλος βοηθός του Charles Newton, απεσταλμένου του Βρετανικού Μουσείου για να «ερευνήσει» για αρχαιότητες στα νησιά και την Μικρά Ασία
Ο Νιούτον, έφτασε πρώτα ως υποπρόξενος στην Μυτιλήνη, με σαφείς οδηγίες να τον αφήνουν να ταξιδεύει όσο ήθελε και τα προξενικά του καθήκοντα ήταν σε δεύτερη μοίρα.
Ο ίδιος ο Μπιλιότι, αρχικά από τη θέση του άμισθού υποπροξένου στη Ρόδο, και μετά του προξένου σε Ρόδο, Τραπεζούντα, Κρήτη δεν σταμάτησε τις ανασκαφές και ήδη στα τριάντα του είχε άμεση αλληλογραφία για αρχαιολογικά θέματα με τον πρωθυπουργό της Βρετανίας, τον υπουργό εξωτερικών και -φυσικά- το Βρετανικό Μουσείο.
Ως διπλωμάτης, έχαιρε της …αντιπάθειας και του βασιλιά Γεωργίου Α και του Αβδουλχαμίτ, και αρκετών Βρετανών. Στις μέρες μας, οι αναφορές του, μολονότι γραμμένες σε κακά αγγλικά, κρίνονται ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες γιατί προσφέρουν καταγραφή γεγονότων και πολλά στοιχεία (δημογραφικά, για τη γεωργία κλπ) αντί για γενικολογίες. Παρότι οι πηγές του ήταν κυρίως Έλληνες (συχνά ‘εθνικιστές’, όπως χαρακτηρίζονταν), στην Κρήτη της ταραγμένης δεκαετίας του 1890 από τη μια υπερασπίστηκε τον άμαχο μουσουλμανικό πληθυσμό κι από την άλλη θεωρήθηκε ότι προωθεί την μη πληρωμή φόρων στην Οθωμανική Διοίκηση.
Το 1899, η μετάθεσή του από την Κρήτη στην Θεσσαλονίκη ήταν στην ουσία δυσμενής, καθώς όλες οι πλευρές -Έλληνες, Οθωμανοί και αρκετοί Βρετανοί- είχαν (ή θεωρούσαν ότι είχαν) λόγους να είναι δυσαρεστημένοι μαζί του. «O διορισμός του δεν ευχαρίστησε τις Οθωμανικές Αρχές που προσπάθησαν, ανεπιτυχώς, να τον αποτρέψουν», γράφει ο D. Barchard (σ. 50). Aλλά δεν ήταν ευχάριστο νέο ούτε για τον ίδιο τον Μπιλιότι που παρά το γεγονός ότι ερχόταν σε μια πολύ μεγαλύτερη πόλη, υποβαθμιζόταν μισθολογικά (σ. 49)
Φτάνει στην Θεσσαλονίκη, λίγα χρόνια πριν την υποχρεωτική σύνταξή του (η Βρετανία αποσύρει τους διπλωμάτες στα 70 τους), σε μια εποχή που η Μακεδονία βράζει από αντιθέσεις και συγκρούσεις.
Στην Journal de Salonique, παρακολουθούμε τις κινήσεις που κλασικά κάνει ένας πρόξενος:
Υποδέχεται και συνοδεύει τον Πρέσβη της Αγγλίας στην Κωνσταντινούπολη κατά την επίσκεψή του στην Θεσ/νίκη, δίνει χρήματα για τις χήρες των πεσόντων στην Αφρική, πηγαίνει να δει τον ραβίνο των Χανίων που ήταν περαστικός από την πόλη, παρίσταται στη γιορτή της Γερμανικής Σχολής, μαζεύει την αγγλική κοινότητα για να γιορτάσουν μια νίκη τους στον πόλεμο των Μπόερς, ξεναγείται -μαζί με την σύζυγό του- στο ιατρείο της Συνοικίας Χιρς και ενθουσιάζεται.
Δεξιώνεται την αγγλική κοινότητα και επισήμους στο προξενείο για την επέτειο ενθρόνισης της Βασίλισσας Βικτωρίας, τον Φεβρουάριο 1901, μαθαίνουμε πότε επιστρέφει από διακοπές (Κρήτη και Ευρώπη), υποδέχεται τον αγγλικό στόλο και βέβαια γιορτάζει την στέψη του Εδουάρδου VII τον Αύγουστο του 1902.
Από αυτά τα αποκόμματα, ιδιαίτερο ενδιαφέρον νομίζω ότι έχει ένα όχι επίσημο δείπνο που παραθέτει στον Ευγενιάδη, τον Γεν. Πρόξενο της Ελλάδας στην Θεσσαλονίκη, μία μέρα πριν ο τελευταίος φύγει για την Κωνσταντινούπολη. Καθώς και το γεγονός ότι η JdS επιλέγει να το αναφέρει...
Μην ξεχνάμε ότι ο Μπιλιότι συζητήθηκε αρκετά για την ‘’ουσιαστική δουλειά’’ ενός προξένου, δηλαδή την συλλογή πληροφοριών και την σύνταξη αναφορών, και το γεγονός ότι βασιζόταν σχεδόν αποκλειστικά σε Έλληνες πληροφοριοδότες.
Από την άλλη, φαίνεται ότι την άνοιξη του 1903 εκνευρίστηκε πολύ με ένα άρθρο στο οποίο ο Ε.J. Dillon ισχυριζόταν ότι οι Τούρκοι ευθύνονταν για 3000 θανάτους σε συγκρούσεις στην Θεσσαλονίκη και, χωρίς να αντιλαμβάνεται ότι μπορεί να χαρακτηριστεί φιλότουρκος, έστειλε πολλές ‘παθιασμένες’ αναφορές στις οποίες έλεγε ότι οι νεκροί πρέπει να ήταν γύρω στους 50 και κατηγόρησε τον Ντίλον ότι τραβάει την προσοχή από ζητήματα που χρειάζεται να αντιμετωπιστούν, αλλά και ότι οι όποιες βιαιότητες των Τούρκων ανήκουν στο παρελθόν και τίποτα δεν φτάνει την βία και τον τρόμο που επικρατούν στην ύπαιθρο της Μακεδονίας λόγω των συμμοριών. Κάτι που δεν μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά η Τουρκία καθώς φοβάται μήπως χαρακτηριστεί για βιαιότητες. Μόνη λύση, κατά τη γνώμη του Μπιλιότι, ένας στρατιωτικός νόμος που θα επέτρεπε στις Αρχές να αντιμετωπίσουν με συνοπτικές διαδικασίες όποιον έβρισκαν να έχει όπλα, πυρομαχικά ή δυναμίτη. [D. Barchard, σ. 50-51]. Από τα στοιχεία που δίνονται από τον Barchard δεν ξεκαθαρίζεται για ποιες συγκρούσεις μιλάει -πάντως πρόκειται για κάτι που ίσως προηγείται της υπόθεσης των Βαρκάρηδων, μιας και οι ημερομηνίες των επιστολών είναι 28 κ 29 Απριλίου.
Όπως και να ’χει, από την αναζήτηση στην JdS δεν φαίνεται να υπάρχει καμία αναφορά στον Μπιλιότι από τον Αύγουστο του 1902 μέχρι και την αναχώρησή του, τον Ιούλιο 1903, οπότε και του αφιερώνουν μία γραμμή: Με το ιταλικό ‘Βιρμανία’ έφτασε χτες στην πόλη ο νέος γενικός πρόξενος της Βρετανίας, κ. Ρόμπερτ Γ. Γκρέιβς, πήγε στο ξενοδοχείο Ιμπεριάλ και θα αναλάβει άμεσα τα καθήκοντά του. «Ο σερ Άλφρεντ Μπιλιότι θα φύγει σύντομα από την πόλη».
Και κάπως έτσι, ο συνταξιούχος πλέον διπλωμάτης Μπιλιότι αποσύρθηκε με την οικογένειά του στη Ρόδο. Πέθανε εκεί το 1915 και θάφτηκε στο Καθολικό Κοιμητήριο.
Η οδός Περιάνδρου ψηλά στην Άνω Πόλη
Στο βάθος προς τα δυτικά διακρίνεται η Μονή Βλατάδων και στα δεξιά της ο πλάτανος που υπάρχει και σήμερα στην γωνία των οδών Ακροπόλεως και Επταπυργίου. Στην κάτω πλευρά της φωτογραφίας διακρίνεται το τοιχίο που υπήρχε στο ανέβασμα της Περιάνδρου. Για ενδελεχή παρουσίαση της οδού Περιάνδρου βλ. την ανάρτηση https://archive.saloni.ca/1156. Η φωτογραφία, με χειρόγραφη λεζάντα «A village scene», περιλαμβάνεται με τον Κωδικό 2017.66.1.308 σε εξαιρετικό λεύκωμα άγνωστου Βρετανού στρατιώτη, ο οποίος υπηρέτησε στο βαλκανικό μέτωπο κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και προέρχεται από το ψηφιακό αποθετήριο του «The National WWI Museum and Memorial» https://collections.theworldwar.org.
Αλέξανδρος Σαββόπουλος
Πανοραμική της Άνω Πόλης τραβηγμένη δίπλα από το κυπαρίσι της Μονής Βλατάδων που διακρίνεται και στην πρώτη φωτογραφία, με τον φακό στραμμένο ανατολικά. Επισημαίνεται το σημείο λήψης της αρχικής φωτογραφίας επί της οδού Περιάνδρου.
Το σημείο σήμερα.