Σπύρος Αλευρόπουλος
Facebook:
https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid0ub4YKVx18D3knKnGpiNks1w24pagEiDM8GBrd11jykPf8A5Q5J1dqgtsRk4v3xJel
61ο ή 7ο Ισραηλιτικό σχολείο του Ρεζί Βαρδάρ, στη σημερινη Ιβάνοφ, αργότερα χρησιμοποιήθηκε ως δημόσιο δημοτικό σχολείο. Πρέπει να δημιουργήθηκε από τα πρώτα χρόνια μετά το 1891. Το 1927 είχε 600 μαθητες, το 1938 είχε 800 μαθητές. Κατεδαφίστηκε την περίοδο της δικτατορίας.
Φωτογραφία από τα αρχεία της Ισραηλιτικής Κοινότητας, περιέχεται στο βιβλίο του Δημ. Γουλή «Από το Ρεζί Βαρδάρ στην Ξηροκρήνη, Πρόσφυγες και Εβραίοι σε μια εργατική γειτονιά τnς Θεσσαλονίκnς (1926-1940)», εκδόσεις University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2022, σ. 118.
Το σημερινό 67ο δημοτικό σχολείο, ιδρυθηκε το 1926 ως 13ο δημοτικό σχολείο. Το 1930 μετονομάζεται σε 19ο μεικτό. Το 1954 ανεγείρεται νέο δημοτικό που με τη σειρά του θα μετονομασθεί σε 67ο, μέχρι και σήμερα.
Το 1932 στεγαζόταν στην οδό Σελίτσης 2, λίγο πιο δυτικά από το σημερινό λυόμενο 63ο Δημοτικό. Η έρευνα του συγγραφέα δείχνει ότι κι αυτό το σχολείο φιλοξενούσε έναν τεράστιο αριθμό μαθητών (70-80 μαθητές ανά τάξη). Από το 1926, ως 19ο, συστεγαζόταν με το 8ο Δημ. Σχολείο.
Το 1936 σε ρεπορτάζ της Μακεδονίας αναφέρονται και αντιγράφω τα εξής:
«Στα θρανία που κάθονται δεν τα χωράει. Το ένα σκουντάει το άλλο. Αλλά να ήταν μόνο που μένουν αμόρφωτα τα παιδιά αυτού του σχολείου αίσχους; [ ] Μέσα εκεί τα παιδιά δηλητηριάζονται, μπολιάζονται με το μικρόβιο της φυματιώσεως και κάθε αρρώστειας. Πώς να μη δηλητηριασθούν; Εξακόσια παιδιά μαντρώνονται σε χώρο που είναι μόνον για διακόσια. Και δεν είναι μόνο αυτό. Μόλις τελειώσει το ένα εξατάξιο της πρωινής βάρδιας περιμένουν τα παιδιά του άλλου για να μαντρωθούν. Πώς να αερισθεί που δεν μένει καιρός, το χειμώνα προ πάντων;»
Γουλής, ο.π. σ. 46.
Κατά την διάρκεια της κατοχής καινούρια προβλήματα προστέθηκαν γιατί αίθουσες καταλήφθηκαν από τον στρατό κατοχής, το κτίριο ήταν κοντά σε εναέριους στόχους, ενώ απουσίαζε κάποιο κοντινό καταφύγιο».
Γουλής, ό.π. σ. 46
Ήδη από τότε είχε βρεθεί το οικόπεδο για το νέο κτίριο, αλλά αυτό κτίστηκε 20 χρόνια μετά (εγκαίνια 22/4/1956).
Το 1938 επί Μεταξά, αρκετοί δάσκαλοι συνελήφθησαν ως κομμουνιστές.
Στις σελίδες 55-57 στο βιβλίο του Γουλή περιλαμβάνονται αναλυτικοί πίνακες του 1926-27 με τον αριθμό των παιδιών, την καταγωγή τους (πολλά παιδιά από την Αδριανούπολη, περισσότερα μάλιστα κι από την ίδια την Θεσσαλονίκη, πρόσφυγες απ όλα της σημεία της Μ. Ασίας, την Πόλη και την Βουλγαρία), και το επάγγελμα των γονιών τους (76 ορφανά -παιδιά της καταστροφής-, 55 με πατέρα εργάτη, 33 σιδηροδρομικό, 13 καπνεργάτη κ.λ.π.). Ένα σχολείο για προσφυγόπουλα.
Το 1933-34 τα αριθμητικά δεδομένα ως προς τον τόπο γέννησης φυσικά αλλάζουν: Από τα 435 παιδιά τα 397 είναι γεννημένα στην Θεσσαλονίκη. Στο σχολείο αναφέρονται και εγγραφές κάποιων εβραίων μαθητών από το 1927-1934.
Στην Ιβάνοφ και την Σελίτσης αντίστοιχα τα δύο σχολεία σε παλιό χάρτη. Γουλής ό.π. σ.114
Βλέποντας την θάλασσα επάνω, το παλιό 19ο εντοπίζεται με το κόκκινο βέλος στην Σελίτσης, Γουλής ό.π. σ. 114
Σήμερα (από το 1951 δηλαδή) το 67ο στεγάζεται στην οδό διδασκ. Βασιλ. Παπαθανασίου 41 και εκτείνεται πλέον σε δύο κτίρια, παλιό και νέο. Οι φωτογραφίες από την σελίδα του σχολείου.
http://67dim-thess.thess.sch.gr/?page_id=473
Η εκκλησία των Αγίων Πάντων στην διασταύρωση Μοναστηρίου 28 και Αγίων Πάντων χτίστηκε το 1924. Ήταν φυσικά πολύ μικρός για τις ανάγκες των προσφύγων. Θεμελιώθηκε ο καινούριος το 1932, και εγκαινιάστηκε το 1967.
Ο πρώτος, ιστορικός και παλαιός ναός του Αγίου Νικολάου κτίστηκε από τους κατοίκους το 1958 και αργότερα αφιερώθηκε το 1970 στους Αγίους Κύριλλο και Μεθόδιο (αριστερά, ο μικρός ναός).
Ο νεότερος δεξιά, που είναι ο σύγχρονος ναός του Αγ. Νικολάου, θεμελιώθηκε το 1966 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φιλήμονα Παιονίδη και εγκαινιάστηκε το 1974
.Για τις συναγωγές τα στοιχεία, είναι ελλιπή και μάλλον ασαφή. Ως συναγωγές αναφέρονται:
- Η συναγωγή Προβένσια, κατεστραμμένη το 1917, αναφέρεται την δεκαετία του 30 να λειτουργεί στην κοινοτική σχολή του οικισμού (στην σημερινή Ιβάνοφ δηλαδή).
Η συναγωγή Μπέιτ Ααρών, κι αυτή καμμένη το 1917 (υπήρχε στην συνοικία Bedaron, χοντρικά λίγο ανατολικότερα του Γιεχουντί χαμάμ) λειτουργεί επίσης την δεκαετία του 30 στην κοινοτική σχολή του συνοικισμού (από την πηγή του Μεσίνα, στις αρχές της ίδιας δεκαετίας αναφερόταν να λειτουργεί στην Στεφ. Τάτη 6).
Μεσίνας «Οι συναγωγές στην Ελλάδα, η αρχιτεκτονική τους και η σχέση τους με την ιστό της πόλης και την εβραϊκή συνοικία. (Διδακτορική διατριβή), Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Αθήνα 1998, σελίδες 120, 136-7,
Για μία τουλάχιστον από τις δύο συναγωγές (εκτός κι αν πρόκειται για μία, όπως υπονοεί ο Γουλής ό.π. σ. 24) που φέρονται να λειτουργούν στο σχολείο του Ρεζί Βαρδάρ συμφωνεί και η μαρτυρία:
«Κάθε Σάββατο βράδυ γίνονταν μεγάλη βόλτα από Εβραίους και Εβραιοπούλες – νυφοπάζαρο, το Σάββατο γι' αυτούς ήταν όπως η δική μας Κυριακή. Είχαν ένα παλιό, διώροφο χτίριο, τη Συναγωγή. Εκεί πήγαιναν το Σάββατο, βρισκόταν προς την οδό Κολωνιάρη, μετά τον Άγιο Νικόλαο (προς οδό Λαγκαδά). Παζάρι γινόταν στην οδό Κολωνιάρη κάθε Σάββατο. Στην περιοχή επί το πλείστον έμεναν σιδηροδρομικοί». Γουλής ό.π. σ. 173
Μια συναγωγή Σαλώμ Κεϊλά βρισκόταν πριν την πυρκαγιά στην Salom Havrasi (Βασιλέως Ηρακλείου) και την δεκαετία του 1930 μια άλλη με το όνομα Σουκάτ Σαλώμ φέρεται να λειτουργεί στο Ρεζί Βαρδάρ. Από μαρτυρίες και έρευνα του Δ. Γουλή, η συναγωγή αυτή λειτουργούσε στην Προμηθέως. Αλλά και στο μεταπολεμικό αρχείο Salonika 173 αναφέρεται μια συναγωγή στην Προμηθέως 38 (συναγωγή Γιενισερλί ή Λαρισινών), Μεσίνας ό.π. σ. 130, στην σημ. 351
Πρόκειται για την ίδια συναγωγή;
Η φωτογραφία από τα αρχεία της Κοινότητας δείχνει αστέγους να χουν βρει πρόχειρο κατάλυμα μέσα σε μία συναγωγή. Ίσως να πρόκεται για την συναγωγή Σουκά-Σιαλώμ στην Προμηθέως.
Όπως αναφέρει ο Γουλής ό.π. σ. 37, «Το 1939, μία επιστολή του ραβίνου Κόρετς στο Κοινοτικό Συμβούλιο στην οποία αναφέρει ότι η συναγωγή Σουκά-Σιαλώμ στο Συνοικισμό δεν μπορεί ουσιαστικά να λειτουργήσει, γιατί 20 οικογένειες διαμένουν στη συναγωγή»