Ομαδα ερευνας για την παλια Θεσσαλονικη
Ξέγνοιαστες στιγμές μιας νεανικής παρέας κατά τον μεσοπόλεμο μπροστά στο σπίτι του Ευάγγελου Φλόκα. Πίσω η βίλα που φαίνεται είναι του Πολυχρονιάδη. Αριστερά πρώτος όρθιος ο Ζωρζ Νεχαμά, από τους ελάχιστους εβραίους της πόλης που επιβίωσαν από την κατοχή. Η φωτογραφία είναι από το αρχείο του Χάρη Βάρβογλη.
Προβλήτα μικρού ρωμαικού λιμανιού, μάλλον εκκλησιαστικού. Ίχνη του βρέθηκαν στο οικόπεδο της Εθνικής το 1930. Από την εργασία της κας Έλλης Γεωργιλά. “Το κτίριο της Εθνικής Τράπεζας στην Πλατεία Ελευθερίας Θεσσαλονίκης”.
1935, τα πιο ψηλά κτίσματα “στας εξοχάς” μέχρι και Κρήνη δύο φουγάρα. Αλλοίωση ταυτότητας πόλης προσεχώς.
Το 'ΑΓΟΡΑΖΕΤΕ ΛΑΧΕΙΑ ΣΥΣΣΙΤΙΩΝ' αναφέρεται στο Δημοτικό Λαχείο για άπορους. Κάποια συσσίτια τα είχε αναλάβει ο Δήμος.
“Αστόρια Παρκ”. Βασ. Όλγας (ή Δημοκρατίας) 116.
Το κτήμα άρχιζε μεν στην Β. Όλγας, αλλά μεσολαβούσε άλσος μέχρι την έπαυλη πάνω στο κύμα. Πρώτος ιδιοκτήτης του χώρου ήταν ο Νικόλαος Μπίτσος ή Μπίτσιος. Πιθανότατα η έπαυλη χτίστηκε λίγο πριν το 1890. Νέα στοιχεία ολοκληρώνουν το ιστορικό του τεράστιου οικοπέδου. Ν. Μπίτσος 1889 – 1917. Αστόρια Πάρκ 1917 – 1922. Πρώτη εγκατάσταση του Γερμανικού Σχολείου μετά τον Α΄ΠΠ -και την πολυετή διακοπή λειτουργίας του- από το 1921 έως το 1927 γιά 7 ολόκληρα χρόνια. 1928 και μετά ιδιοκτησία Ελένης Σκούταρη.
Σε ανύποπτο χρόνο η κα Εύη Παπαδοπούλου αρχαιολόγος μας έγραψε : “ ...το διάστημα αυτό πραγματοποιώ μια έρευνα για τον Νικόλαο Μπίτσο, συλλέκτη αρχαιοτήτων της Θεσσαλονίκης και δραγουμάνο του Βρετανικού Προξενείου. Από δημοσιεύσεις μελετητών του 19ου αιώνα προκύπτει ότι προ της πυρκαγιάς του 1890 ο Μπίτσος φύλασσε ένα μέρος της συλλογής του στο Βρετανικό προξενείο (πρώην οικία Δημητρίου Χαρίσση) και ένα άλλο μέρος στην κατοικία που διέθετε στην περιοχή των Πύργων (Εξοχές). Όταν ξέσπασε η πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1890, ο Μπίτσος κατάφερε να διασώσει τις αρχαιότητες από το προξενείο, το οποίο εντέλει κάηκε, και να τις μεταφέρει στο σπίτι των Εξοχών. Πρόσφατα εντόπισα στο Ιστορικό Αρχείο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας δυο έγγραφα του 1917 από τα οποία πληροφορήθηκα ότι η κατοικία Μπίτσου βρισκόταν στην οδό Βασιλίσσης Όλγας και μάλιστα, ότι την ίδια χρονιά μετατράπηκε σε εστιατόριο με το όνομα Astoria. Μέχρι και το 1917 το ακίνητο παρέμενε στην ιδιοκτησία της οικογένειας, αλλά πιθανότατα είχε περιέλθει στον Γιαννάκο Μπίτσο, κληρονόμο του Νικολάου, ο οποίος απεβίωσε το 1915. Στο έγγραφο περιέχεται επίσης σύντομη περιγραφή του περιβάλλοντα χώρου, καθώς σε αυτόν απόκειντο αρχαιότητες. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι το κτίριο διαθέτει κύρια είσοδο στα ανατολικά, ενώ στα δυτικά υπάρχει αυλή ... θα ήθελα τη συνδρομή σας, για να εντοπίσω τη θέση ... της κατοικίας Μπίτσου επί της Βασιλίσσης Όλγας.”
Η κα Ευανθία Παπαδοπούλου ολοκλήρωσε στο μεταξύ την έρευνα της με τίτλο “Συλλέγοντας το παρελθόν για το μέλλον. Φιλάρχαιοι Μακεδόνες συλλέκτες του 19ου αιώνα”.
” Όταν ξέσπασε η πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1890, ο Μπίτσος κατάφερε να διασώσει τις αρχαιότητες από το αγγλικό προξενείο, το οποίο εντέλει κάηκε, και να τις μεταφέρει στο σπίτι των Εξοχών” Την πίσω αυλή του “Αστόρια Παρκ” “διακοσμούσαν” αυτές οι αρχαιότητες.
Ο μεγαλοτσιφλικάς κτηματίας Νικ. Μπίτσος ή Μπίτσιος ήταν γιός του Ιωάννη Μπίτσιου, διερμηνέα του Αγγλικού Προξενείου. Επίτιμος διερμηνέας καί δραγουμάνος του προξενείου έγινε και ο ίδιος. Συνεργάστηκαν κατά τον Μακεδονικό Αγώνα με το Ελληνικό Γενικό Προξενείο Θεσσαλονίκης. Ο Νικόλαος Μπίτσος ήταν εκλεγμένος πρόκριτος της Ελληνικής Κοινότητας το 1906, το 1908 και το 1910. Η οικογένεια Μπίτσου, Βλάχοι από την Ήπειρο, διέθεταν μεγάλη οικονομική και πολιτική δύναμη τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Από το 1850, πάνω κάτω, είχαν στην κατοχή τους τα τσιφλίκια του Αγίου Ιωάννη και του Κίτρους. 38.000 στρέμματα στο όνομα του Νικόλαου, διαχειριστή των τσιφλικιών.
Αμφιλεγόμενος ο ρόλος του Ιωάννη Μπίτσου κατά τον απελευθερωτικό αγώνα του 1878. Επικρατούσα άποψη είναι πως πάνω από τα εθνικά δίκαια έβαλαν τα τσιφλίκια τους. Φοβήθηκαν μην τα χάσουν. Ωστόσο από το 1902 έως το 1908 τα κτήματα των Μπιτσαίων στο Κίτρος αποτέλεσαν ασφαλή κρησφύγετα των Ελλήνων ανταρτών του Μακεδονικού Αγώνα.
Πέρα από μεγαλοκτηματίας ο γέρο Μπίτσος υπήρξε επίσης ένας δραστήριος αρχαιοσυλλέκτης, όπως και ο γιός του Νικόλαος. Η παλαιότερη μαρτυρία για τη συλλογή του χρονολογείται στα 1869, όταν ο Vidal-Lablache δημοσιεύει από τη Θεσσαλονίκη πέντε επιγραφές, τις οποίες αναφέρει ότι εξέτασε στην αυλή της οικίας Μπίτσου. Από τον αββά Duchesne, ο οποίος επισκέπτεται την οικία το 1874, μαθαίνουμε επιπλέον ότι αυτή βρισκόταν λίγο πιο κάτω από την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου (ΣΣ Ο Αγ. Δημήτριος πριν την πυρκαγιά ήταν δίπλα στο Αγγλικό Προξενείο παραθαλάσσια, κάηκαν και τα δύο το 1890).
Επόμενος μελετητής που εξετάζει τη συλλογή, τον Απρίλιο του 1887, είναι ο Hogarth. Δημοσιεύει τρεις αρχαιότητες ιδιοκτησίας Μπίτσου αλλά και οκτώ ακόμη επιγραφές, οι οποίες αναφέρει ότι απόκεινται στην αυλή του Βρετανικού Προξενείου.
Τη σύγχυση επιλύει ο Παπαγεωργίου, ο οποίος γράφει το 1891, κάνοντας τον απολογισμό της καταστροφικής φωτιάς που έπληξε τη Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο του 1890:
«Συλλογή Νικολάου Μπίτσου ἡ πολύτιμος αὓτη συλλογή, ἥν ἀπό πολλῶν ἐτῶν ἐπιμελῶς κατήρτιζεν ἐν τῷ καέντι ἀγγλικῷ προξενείῳ, τῇ οἰκίᾳ τοῦ ἀοιδίμου εὐεργέτου Δημητρίου Χαρίση, ὁ ἑρμηνεύς κ. Ν. Μπίτσος, ἐσώθη ἐκ τοῦ παμβόρου πυρός μετακοσθεῖσα ὅλη ἐγκαίρως πρός τήν ἀδελφήν αὐτῆς συλλογήν τήν ἐν τῇ εξοχικῇ οἰκίᾳ τοῦ Μπίτσου». Υποθέτω κατ’ επέκταση ότι όσες επιγραφές απέδωσε ο Hogarth στον Μπίτσο τις είδε στην εξοχική κατοικία του, ενώ όσες εξέτασε στην αυλή του Βρετανικού Προξενείου εσφαλμένα θεώρησε ότι ανήκουν σε αυτό, ενώ ήταν του Μπίτσου.
... Στις 03.12.1912 ο Ν. Μπίτσος προσέρχεται στην Αρχαιολογική Υπηρεσία, για να δηλώσει 26 αρχαιότητες. Μια σύντομη απογραφή της συλλογής κάνουν επίσης ο Παπαγεωργίου και ο Perdrizet.
Εξαντλήσαμε το μέρος που αφορά την λειτουργία του Αστόρια Παρκ σαν παραθαλάσσιου εξοχικού κέντρου, θεάτρου και κινηματογράφου. 1917-1923. εδώ : https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid0hDukBSsL14ThnFqVSYzi2mQgWEW3ayDZ1BELga4J5imJnyRLSsRrBPG9Wv4oSorBl
Πρόσθετη ανακάλυψη. Η πρώτη εγκατάσταση του Γερμανικού Σχολείου μετά τον Α΄ΠΠ -και την πολυετή διακοπή λειτουργίας του- έγινε σ αυτόν τον ίδιο χώρο του πρώην “Αστόρια”. Από το 1921 έως το 1927. 7 ολόκληρα χρόνια. Λίγο πολύ γνωρίζαμε το ιστορικό της σχολής, τώρα γνωρίζουμε και το ακριβές κτήριο που στεγάστηκε. Διεύθυνση έδινε την ίδια με το παλιό Καλαμαρί, Βασ. Όλγας (ή Δημοκρατίας) 116. Το 1929 είχε ήδη τελειώσει η κατασκευή του κτηρίου του σημερινού Γκαίτε, όπου και μετακόμισε. Στην γνωστή θέση δίπλα στο Λαογραφικό, Βασ. Όλγας (ή Δημοκρατίας) 70. (1928 ενδιάμεσος σταθμός στην Οδό Τραπεζούντας 63)
Η ονομασία αυτού που γνωρίζαμε σαν ιδιοκτησία Σκούταρη αλλάζει με το όνομα του πρώτου ιδιοκτήτη Νικόλαου Μπίτσου. Και σαν “Αστόρια Παρκ” καλά ακούγεται. Ο χώρος ήταν σε πλήρη λειτουργικότητα και ζωντάνια από το 1890 μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1920.
Δαυίδ Μπράβος
Η οικία Νικ. Μπίτσου στην μέση. Αργότερα “Αστόρια Παρκ”. Φωτογραφία Πιγκάσσου.
Ο Νικ. Μπίτσος ή Μπίτσιος ήταν γιός του Ιωάννη Μπίτσιου, διερμηνέα του Αγγλικού Προξενείου. Επίτιμος διερμηνέας καί δραγουμάνος του προξενείου έγινε και ο ίδιος.
Συλλέκτες αρχαιοτήτων πριν την πυρκαγιά του 1890 οι Μπίτσοι φύλασσαν μέρος της συλλογής τους στο Βρετανικό προξενείο (πρώην οικία Δημητρίου Χαρίσση). Ένα άλλο μέρος στην κατοικία που διέθετε ο Νικόλαος στην περιοχή των Πύργων (Εξοχές). Όταν ξέσπασε η πυρκαγιά τον Αύγουστο του 1890, κατάφερε να διασώσει τις αρχαιότητες από το προξενείο, που κάηκε ολοσχερώς, και να τις μεταφέρει στο σπίτι του. Την πίσω αυλή του “Αστόρια Παρκ” “διακοσμούσαν” αυτές οι αρχαιότητες
Το οικόπεδο Μπίτσου με το άλσος που ξεκινούσε από την Βασ. Όλγας.
Από την αρχαιολόγο κα Ευανθία Παπαδοπούλου βρέθηκε σύντομη περιγραφή του περιβάλλοντα χώρου της βίλλας με αγάλματα και επιγραφές, τοποθετημένα στον κήπο της.
Το κτήμα Μπίτσου. Πάνω αριστερά η εκκλησία της Ανάληψης. Δεξιά το κτήμα King George, ανταγωνιστής του ΑΣΤΟΡΙΑ ΠΑΡΚ. Κέντρα αναψυχής και τα δύο.
Ο Πέτρος Ν. Παπαγεωργίου κάνοντας τον απολογισμό της καταστροφικής φωτιάς που έπληξε τη Θεσσαλονίκη τον Αύγουστο του 1890, γράφει το 1891,
«Συλλογή Νικολάου Μπίτσου. Η πολύτιμος αὓτη συλλογή, ἥν ἀπό πολλῶν ἐτῶν ἐπιμελῶς κατήρτιζεν ἐν τῷ καέντι ἀγγλικῷ προξενείῳ, τῇ οἰκίᾳ τοῦ ἀοιδίμου εὐεργέτου Δημητρίου Χαρίση, ὁ ἑρμηνεύς κ. Ν. Μπίτσος, ἐσώθη ἐκ τοῦ παμβόρου πυρός μετακοσθεῖσα ὅλη ἐγκαίρως πρός τήν ἀδελφήν αὐτῆς συλλογήν τήν ἐν τῇ εξοχικῇ οἰκίᾳ τοῦ Μπίτσου».
(Ευανθία Παπαδοπούλου “Συλλέγοντας το παρελθόν για το μέλλον. Φιλάρχαιοι Μακεδόνες συλλέκτες του 19ου αιώνα”)
Το ΑΣΤΟΡΙΑ αναλαμβάνουν οι πρώην ιδιοκτήτες του κοσμικού εστιατορίου “Βερδέν”. Μάιο του 1917 τα επίσημα εγκαίνια.
“Θα αποβή ασφαλώς το εντευκτήριον της ομογενούς και διεθνούς αριστοκρατίας. Ιδιαιτέρα αίθουσα εχει προορισθή διά το διπλωματικόν σώμα ... Βασιλίσσης Όλγας 116”.
Το ΒΕΡΔΕΝ στην Λεωφόρο Νίκης είχε καεί πριν την μεγάλη πυρκαγιά του 1917
Το 1926, σε είδηση για το Γερμανικό σχολείο, αναφέρει πως λειτουργεί στον χώρο του Αστόρια από το 1921. Με λίγες τάξεις αρχικά. Προαναγγέλεται νέο σχολείο “του οποίου σχεδιάζεται η ανοικοδόμησις”
Τα καλοκαίρια του 1922 και 1923, στις εγκαταστάσεις του Γερμανικού Σχολείου πλέον, συνέχισε να λειτουργεί το “Αστόρια Παρκ” σαν Θέατρο και Κινηματογράφος. Στην διάρκεια των θερινών διακοπών μόνον.
Γερμανική Σχολή. Νοέμβριος του 1929. Είχε ήδη τελειώσει η κατασκευή του κτηρίου του σημερινού Γκαίτε, όπου και μετακόμισε. Στην γνωστή θέση δίπλα στο Λαογραφικό, Βασ. Όλγας (ή Δημοκρατίας) 70.
Το οικόπεδο του Αστόρια είχε γίνει καρνάγιο. Στην ευρύτερη περιοχή της παραλίας Ταμαρίξ.
Από τον Ιούνιο του 1938 ήταν άδειο οικόπεδο.
Ταμαριξ . Δίπλα στον τοίχο του Καλαμαρί άδειο το οικόπεδο του Αστόρια.
Τα κορίτσια του Καλαμαρί στην αυλή του σχολείου τους. Πίσω το οικόπεδο του Αστόρια, Οικία Ν. Μπίτσου. Παραδίπλα η οικία του πρώην δήμαρχου Αγγελάκη.
Ο Πιγκάσσου “αγάπησε' αυτήν την κατοικία. Έχουμε τουλάχιστον 10 φωτογραφίες του από το “ΑΣΤΟΡΙΑ”, ή όπως πρέπει να ονομάζεται πλέον, Οικία Νικόλαου Μπίτσου.
13 Ανάγλυφα, 2 Επιγραφές, 8 Αγάλματα, 3 Κεφάλια. Η συλλογή Ν. Μπίτσου στην αυλή του σπιτιού του Βασ. Όλγας 116.
Μέρες δόξας του ΑΣΤΟΡΙΑ ΠΑΡΚ.
Περιοχή Παλαιού Σιδηροδρομικού Σταθμού. Πρέπει να είναι η οδός Δάμωνος. Πιο συγκεκριμένα Αναγεννήσεως και Δάμωνος γωνία.
Προφανώς δεν έχουμε ξαναδεί το σπίτι με τα μπαλκονάκια αριστερά. Αλλά ο δεξιός φράχτης στο άδειο οικόπεδο είναι γνωστός από άλλες φωτογραφιες.
Η φωτογραφία βρέθηκε από τον Βαγγέλη Καβάλα, ο εντοπισμός προτείνεται από τον Δαυίδ Μπράβο.
Αναγεννήσεως και Δάμωνος γωνία. Κατοχή.
Στην αεροφωτογραφία φαίνεται το σπίτι στο ν. 10 του Ορέστη Καλογήρου (Μαίρης Σοφρά) που είχαμε δει εδώ: https://archive.saloni.ca/2378
Δάμωνος και Αναγεννήσεως πιο κάτω.
Την Οδό Δάμωνος βλέπουμε, γωνία με Αναγεννήσεως. Η δεξιά πλευρά ταιριάζει απόλυτα σε όγκους κτισμάτων. Αυλή (Α), Χαμηλό κτίσμα (Χ) και Ψηλότερο (Ψ). Και η αριστερή μεριά κάθεται απόλυτα σωστά στην σύγκριση. Επειδή σίγουρα είναι περιοχή απέναντι από τον Παλιό Σταθμό δεν υπάρχει άλλη περίπτωση.
60ς. Πλαζ Αγίας Τριάδας. Μετά επιστροφής.
Το περίπτερο αυτό, με την πρωτοποριακή για την εποχή κατασκευή, το έχουμε δει σε λίγες φωτογραφίες, κυρίως από μακριά. Περιγραφή του υπάρχει στο περιοδικό Αρχιτεκτονική (τεύχος 4 του 1957) που έβγαζαν ο αρχιτέκτονας Κώστας Κιτσίκης και ο γιος του. Το κείμενο και δύο φωτογραφίες από το περιοδικό για την κατασκευή του θόλου περιλαμβάνονται στην ανάρτηση.
Δύο άλλες φωτογραφίες προέρχονται από τα επίκαιρα της εποχής, (http://www.avarchive.gr/portal/digitalview.jsp?get_ac_id=2581&thid=15822&fbclid=IwAR0STWazqC2fcSirY8byPq-lV1qNjK4PEf5pV4dJFLH0ugEu2TdvwCIRGpc) από την επίσκεψη του Κ. Καραμανλή στα εγκαίνια της ΔΕΘ. Η πρώτη δείχνει την είσοδο του περιπτέρου και η δεύτερη είναι στο εσωτερικό του χώρου.
Οι κατασκευές αυτές επιτρέπουν την δημιουργία μεγάλων χώρων, κάτω από τον θόλο, ελεύθερων από οποιοδήποτε υποστύλωμα, καθώς στηρίζονται μόνο περιμετρικά. Τέτοιου είδους κατασκευή ίσως να είναι ο σταθμός των λεωφορείων ΚΤΕΛ στην Θεσσαλονίκη (τελευταία φωτογραφία), που ωστόσο μελετητές και κατασκευαστές του (“ΤΕΧΝΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ-ΤΕΜΚΑ” “ΑΡΙΣΤΕΙΔΑΚΗΣ – ΚΕΣΙΣΟΓΛΟΥ Ο.Ε.”). την αναφέρουν ως χωροδικτύωμα. Δεν γνωρίζω τι σχέση ή διαφορά έχουν τα χωροδικτυώματα και οι γεωδαιτικοί θόλοι.
Θόδωρος Νάτσινας
Ο θόλος στην βορειοδυτική πλευρά της Έκθεσης (1957)
Η κατασκευή των συνδέσμων που σχηματίζουν το πλαίσιο του θόλου.
Κατά την ανάρτηση του πλαστικού που δημιουργεί τον θόλο.
Η είσοδος του περιπτέρου – εντύπωση προκαλούν οι βαριές μπαριέρες ασφάλειας
Ο Κ. Καραμανλής και η συνοδεία του στο εσωτερικό του περιπτέρου. Δεύτερος από αριστερά ο Παπαληγούρας.
Τα ανοιχτόχρωμα κουστούμια πρέπει να ήταν πολύ στην μόδα το 1957!
Ο θόλος του σταθμού των ΚΤΕΛ στην Θεσσαλονίκη. Η διάμετρός του 62 μ.
To 1954. Η οδός Κασσάνδρου πίσω από το Διοικητήριο. Ο τελευταίος του 4ος όροφος τότε χτιζόταν. Στο βάθος, στην παλιά Κασσάνδρου, πριν και μετά την Στεφάνου Δραγούμη, υπάρχουν ακόμα κάποια κτίρια μαζί και ο χώρος που καταλάμβανε το τζαμί του Μουσταφά Πασά. Θα τα πάρει η μπουλντόζα σύντομα. https://archive.saloni.ca/1106
Τα κτίρια που φαίνονται στο βάθος δεν φτάνουν μέχρι αυτά του τζαμιού, το οποίο έχει εξαφανιστεί νωρίτερα. Σταματάν ένα κτίριο πιο δυτικά -σημειώνονται εδώ τα δυο τελευταία που φαίνονται στην αρχική.
Μάλιστα σε κομμάτι του τεράστιου οικοπέδου του τζαμιού, στην αρχική φωτογραφία φαίνεται να έχει ήδη χτιστεί η πολυκατοικία που υπάρχει ακόμα στη δυτική γωνια Κασσάνδρου με Πολιορκητού.
Υπάρχει όμως μια υποψία ...
Μετά το τελευταίο οίκημα με το σαχνισί υπάρχει κάτι ακόμα. Ίσως όχι το σύνολο του οικοπέδου του τζαμιού αλλά μπορεί να διακρίνεται η είσοδός του, που έβγαζε στην αυλή του.