Πανοραμική άποψη της Πλατείας Αριστοτέλους. Σε πρώτο πλάνο το κατεστραμμένο κτήριο της Αλλιάνς.
Μια κοντινή κατοχική φωτογραφία, του κατεστραμμένου, από τους βομβαρδισμούς, κτηρίου της Αλλιάνς. Η φωτογραφία περιλαμβανόταν σε άλμπουμ Γερμανίδας που βρέθηκε κατά την διάρκεια της κατοχής στην Ελλάδα και προσφέρθηκε από γνωστό δημοπρατικό οίκο.
Μια υπέροχη φωτογραφία που τράβηξε ο Gérard Langlade το 1917. Ένας ανηφορικός δρόμος, πλατάνια, παιδάκια που κοιτάζουν τον φακό κι ένα ακόμα που κατευθύνεται προς τη βρύση. Αυτή η βρύση είναι που μας βοηθά να τοποθετήσουμε τον δρόμο στον χάρτη. Είναι η οδός Σακελλαρίου, όπως δεν την έχουμε ξαναδεί, τραβηγμένη λίγο κάτω από το σημείο που περνάει σήμερα η Ολυμπιάδος.
Πέρα από την προφανή ομοιότητα στην τοιχοδομή και το τόξο της, μερικές λεπτομέρειες που επιβεβαιώνουν ότι πρόκειται για την ίδια βρύση: η εσοχή, κάποιες τρύπες (η σημειωμένη με μπλε πρέπει να οφείλεται στη λάμπα που υπήρχε στερεωμένη εκεί).
Στο ρυμοτομικό διάγραμμα του 1931 διακρίνεται και το σημείο που η Σακελλαρίου ‘φαρδαίνει’, ας πούμε, προς τα ανατολικά.
Λήψη του Erich Rinka. Φωτογραφία της κατοχής χρονολογημένη το 1943/44 από την πηγή. Το τμήμα πάνω από την Κασσάνδρου από την αντίθετη κατεύθυνση το είχαμε δει παλιότερα εδώ: https://archive.saloni.ca/1894. Εξαιρετική ταύτιση του Leo Dri στις Π.Φ.Θ. Η οδός Εσπερίδων αναγράφεται στο ταμπελάκι του Δήμου ως Πάροδος Κασσάνδρου. Τα ερωτήματα που οφείλουμε να απαντήσουμε είναι για το πότε διανοίχτηκε η οδός αφού στον χάρτη της ρυμοτομίας του 1919 δεν φαίνεται να υπάρχει αλλά και τη χρονολογία μετονομασίας της ως Εσπερίδων.
Όπως μας πληροφορεί ο κ. Αρτόπουλος:
Η Εσπερίδων είχε διανοιγεί μετά το τέλος του ΒΠΠ. Μέχρι το 1963 δεν υπήρχε ανηρτημένη πινακίδα με το όνομα της οδού.
«Οθωμανικός περιπλανώμενος θίασος στην Θεσσαλονίκη», σε απεικόνιση του Αυστριακού ζωγράφου Franz Schlegel, του οποίου σκίτσα και ξυλογραφίες απαντώνται συχνά σε αυστριακές εφημερίδες μεταξύ των δεκαετιών 1870 και 1890. Ασυνήθιστη εικονογράφηση που συνοδεύει μονόστηλο άρθρο-ανταπόκριση της Αυστριακής εφημερίδας Illustrirte Zeitung τον Οκτώβριο του 1889, σε μια εποχή που ανταποκρίσεις από την Θεσσαλονίκη αφορούσαν κυρίως ιστορικές, πολιτικές, γεωγραφικές ειδήσεις ή θεομηνίες. Το 19ο αιώνα περιοδεύοντες θίασοι, τα λεγόμενα «θεατρικά μπουλούκια», συχνά οικογένειες θεατρίνων, ταξίδευαν με τα μέσα της εποχής από πόλη σε πόλη, δίνοντας παραστάσεις σε στεγασμένους χώρους, πλατείες ή καφενεία.
Η απόδοση του ενδιαφέροντος άρθρου:
Θεατρικές παραστάσεις δίνονται στις μεγαλύτερες πόλεις της Ανατολής, συνήθως από Αρμένιους, Έλληνες ή Ευρωπαϊκούς περιπλανώμενους θιάσους και τις παρακολουθούν κυρίως «Φράγκοι». Αλλά και οι κατά τα άλλα σοβαροφανείς Οθωμανοί βρίσκουν ευχαρίστηση στις θεατρικές παραστάσεις, οι οποίες διοργανώνονται σύμφωνα με τις αντιλήψεις τους. Τους ρόλους επανδρώνουν αποκλειστικά άνδρες, τους γυναικείους νεαρά αγόρια. Η παράσταση λαμβάνει χώρα σε μια αχρησιμοποίητη αποθήκη, με το σκηνικό να βρίσκεται στη μέση της. Γύρω της υπάρχουν δύο σειρές από απλές ψάθινες πολυθρόνες και μερικές καρέκλες για τους «επίσημους» θεατές. Το κοινό αποτελείται κυρίως από τις φτωχότερες τάξεις: στρατιώτες, αχθοφόρους, αγόρια ηλικίας 10 έως 15 ετών και Αρναούτηδες που παρά το σοβαροφανές και πολεμοχαρές τους βλέμμα, χειροκροτούν με σκωπτικό χαμόγελο τους ηθοποιούς. Η διακόσμηση είναι εξαιρετικά λιτή. Ένα πλαίσιο από ξύλινα πάνελ περιπλεγμένα με χάρτινα λουλούδια εν είδη τριανταφυλλιάς, μια καρέκλα, αυτό είναι όλο. Ένας ηλικιωμένος Οθωμανός εμφανίζεται, με ένα μπαστούνι και κάνει μια εισαγωγική σύντομη ομιλία, στην οποία επαινεί στο κοινό τις αναμενόμενες καλλιτεχνικές απολαύσεις. Αυτός ο ηθοποιός είναι ο κύριος χαρακτήρας, ο γελωτοποιός, το «αστείο πρόσωπο». Μετέπειτα εμφανίζεται ένας νεαρός άνδρας, ο κωμικός, ο οποίος μοιάζει με πιερότο και είναι ο αποδέκτης των πειραγμάτων, παρωδώντας ένα Τούρκο δανδή. Το γιγάντιο φέσι του καθώς και το χοντρό τσιγάρο του, αποτελούν αντικείμενα παρωδίας από την πλευρά του γέρου, του οποίου τα όχι ακριβώς διακριτικά αστεία προκαλούν μια μεγάλη ιλαρότητα. Μετέπειτα εμφανίζεται η κοπέλα, την οποία ο γέρος οδηγεί στην τριανταφυλλιά, και της οποίας την ομορφιά εξυμνεί στον δανδή. Τον γυναικείο ρόλο ενσαρκώνει ένας νεαρός με μεγάλη χάρη και δεξιοτεχνία. Σκηνές έρωτα και ζήλιας εναλλάσσονται διαδοχικά, με το μπαστούνι του γέρου να παίζει ένα ενεργό ρόλο, με ευτυχές τέλος στο ειδύλλιο.
Το πρώτο μέρος συνήθως ολοκληρώνεται με μια μέτρια «γυμναστική» επίδειξη ενώ στη συνέχεια ξεκινά και το δεύτερο μέρος της παράστασης, με παρόμοιο περιεχόμενο. Είναι αυτονόητο ότι οι θεατές καπνίζουν, ενώ σερβίρονται αναψυκτικά, ένα είδος λεμονάδας. Αν και αυτού του είδους θεατρικές παραστάσεις είναι πολύ πιο αξιοσέβαστες από τις παραστάσεις του Καραγκιόζη, σε αντίθεση μ’ αυτές, δεν περιλαμβάνουν γυναίκες θεατές.
Η πολυκατοικία που φιλοξένησε για σχεδόν 50 χρόνια το ξενοδοχείο Ritz στην πλατεία Ελευθερίας κτίστηκε το 1924.
Αρχιτέκτονες ήταν οι Ι. Ζαχαριάδης- Κ.Κοκορόπουλος οι οποίοι υπέγραψαν και αρκετά άλλα μεσοπολεμικά κτίσματα στην πόλη, πιο γνωστά από τα οποία είναι το Μέγαρο Κόφφα (1925) και το πολυφωτογραφημένο Μέγαρο Κ. Βαλαούρη στην Διαγώνιο (1924)
Το κτίριο αντικαταστάθηκε με το υφιστάμενο σήμερα στις αρχές της δεκαετίας του 1970 (βλ. και εδώ: https://archive.saloni.ca/89). Από συζητήσεις σε γκρουπ έχει προκύψει ότι αντικαταστάθηκαν οι όροφοι του Ριτζ αλλά το ισόγειο και το πατάρι έχει παραμείνει το ίδιο.
Ίσως η πρώτη διαθέσιμη λήψη του Ritz, λίγο μετά το 1924. Πινακίδα με το όνομα του ξενοδοχείου δεν διακρίνεται, τα παλιά κτήρια της πλατείας, ό,τι έχει διατηρηθεί μετά την πυρκαγιά ακόμη παρόντα.
Πληροφορία Λεωνίδα Αθανασίου από ΠΦΘ:
“Το 1924 ο παππούς μου Μιχάλης Αθανασίου χρηματοδότησε την ανέγερση του και το μίσθωσε για χρήση ξενοδοχείου από τον ιδιοκτήτη Βλαχόπουλο. Ήταν από τα πρώτα ξενοδοχεία της εποχής με τρεχούμενο ζεστό νερό, καλοριφέρ και wc στα δωμάτια και ασανσέρ!”
Λίγο αργότερα. Η πλατεία έχει σχηματιστεί, η πινακίδα αναγράφει Ξενοδοχείον Ritz. Ο «Μέγας Οδηγός Θεσσαλονίκης και Περιχώρων» το 1932 το εντάσσει ανάμεσα στα ευάριθμα ξενοδοχεία πολυτελείας της πόλης.
Δεξιά, στην άλλη γωνία, το Μέγαρο Δρακούλη (1921), που φιλοξενούσε τα γραφεία των αρχιτεκτόνων.
Από την ταράτσα του Ritz, όπως αναγνωρίστηκε από τον Δαυίδ Μπράβο.
H οδός Ρογκότη. “Το μπαλκόνι απέναντι το βλέπουμε εδώ πίσω απο την τότε Ιονική Τράπεζα. Δύο κτήρια πιό μπροστά επί της Ιωνος Δραγούμη η ταράτσα της Εθνικής. Το “καμπαναριό” είναι η Καθολική εκκλησία”.
Λήψη του Erich Rinka. Φωτογραφία της κατεχόμενης Θεσσαλονίκης χρονολογημένη το 1943/44 από την πηγή. Την οδό Ευρυπίδου την ανέδειξε παλιότερα η Μάρα Νικοπούλου από εδώ: https://archive.saloni.ca/864.
Πηγή: deutschefotothek.de
Κωδικός τεκμηρίου: bzer-a0000010_007
https://saloni.ca/ Ο χάρτης της ομάδας με τις φωτογραφίες τοποθετημένες στη σύγχρονη ρυμοτομία.
Η κατοικία στην οδό Κλειούς 19, βρισκόταν στο Τσινάρι, λίγο πιο πάνω από τη διασταύρωση της οδού Κλειούς με την Αλεξ. Παπαδοπούλου, ακριβώς πίσω από την κρήνη Τσινάρι. Η κατοικία θα μπορούσε να τοποθετηθεί χρονολογικά στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα αφού είναι ορατή σε πολλές φωτογραφίας από το Τσινάρι των αρχών του 20ου αιώνα (https://archive.saloni.ca/480). Αποτελούσε χαρακτηριστικό αρχοντόσπιτο της Μακεδονίτικης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής με δυτικές επιδράσεις όπου κυριαρχούσε η συμμετρία στην οργάνωση της όψης και της κάτοψης. Ιδιαίτερης αξίας ήταν επίσης το μπαλκόνι με παραδοσιακά χυτοσίδηρα κάγκελα. Η κατοικία της οδού Κλειούς 19 παρουσίαζε πολλές ομοιότητες με την κατοικία που σώζεται μέχρι σήμερα στον ίδιο δρόμο, στον αριθμό 9 της οδού Κλειούς (https://archive.saloni.ca/1008).
Κτίριο που βρισκόταν στην βόρεια γωνία των Β. Ουγκώ και Βεροίας.
Το κτίριο δεν κάηκε στην πυρκαγιά του 1917 αλλά μπορεί να έπαθε ζημιές καθώς γειτονικά κτίρια καταστράφηκαν όπως φαίνεται στην 2η φωτογραφία όπου φαίνεται η Βεροίας με κατεύθυνση προς την Λ. Σοφού. Διακρίνεται δεξιά μια γωνία από το κτίριο της πρώτης φωτογραφίας. Σε δημοσίευμα εφημερίδας του 1919 φαίνεται να λειτουργούν τουλάχιστον κάποιοι χώροι από το κτίριο αριστερά στην ίδια φωτογραφία.
Η φωτογραφία παρουσιάζεται στην έκθεση: “Στην ίδια πόλη. Χριστιανοί και εβραίοι στη Θεσσαλονίκη”, στο τρίτο μέρος της έκθεσης, στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Φωτογραφία της συλλογής του Εβραϊκού Μουσείου Θεσσαλονίκης.
Φωτογραφία συλλογής Β. Α. Μαυρομμάτη, που βρίσκεται στο βιβλίο με τίτλο “Η Θεσσαλονίκη μέσα από το φακό του μεγάλου πολέμου” της Εθνικής Τράπεζας (1991).
Το λάθος της λεζάντας εντόπισε και προσδιόρισε την σωστή θέση ο Ευστάθιος Ασλανίδης εδώ: https://archive.saloni.ca/766
Το δημοσίευμα εντοπίστηκε από τον Ευστάθιο Ασλανίδη.
Σχόλιο Στάθη Ασλανίδη:
Το κτήριο με τη σεσημασμένη κεραμιδί στέγη βρίσκεται στην οδό Βερροίας 11 με Βίκτωρος Ουγκώ 7. Η αρίθμηση στην αεροφωτογραφία από το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας (Μ.Ι.Ε.Τ.) βασίζεται σε οπτική αναγνώριση και όχι σε διάγραμμα. Φυσικά, έχουν ληφθεί δεκάδες στοιχεία από την αποδελτίωση και από τηλεφωνικούς και εμπορικούς καταλόγους που την καθιστά αξιόπιστη πριν και αρκετά χρόνια μετά την πυρκαγιά του 1917 ως το 1928. Στην οδό Βερροίας 11, τελευταίο μονό αριθμό σε όλα τα τεκμήρια συναντάμε σε διάφορες χρονιές τον Καραπαναγιώτη Αλ., Βαλάση Αθ., Μαλλάχ Ερ. Ν. Α., Χατζηνώτα Γ., Salomon A. Ezratty, Μαλλάχ Πέπο και στο ίδιο κτήριο στη Βίκτωρος Ουγκώ 7 την “Banque de Commerce et Depot” (“Τράπεζα Εμπορίου και Καταθέσεων”) και το 1928 την Τράπεζα Αγγλ. Εμπ. Αιγαίου.
H σχέση της σχολής Τεχνών και Επαγγελμάτων (του γνωστού μας Ισλαχανέ) με το Μπεχτσινάρ έχει αναφερθεί αρκετές φορές. Δεν ξέρω όμως αν υπάρχουν σχετικά φιρμάνια και επιστολές στις επετηρίδες ή αν γνωρίζουμε με σιγουριά ημερομηνίες για το πότε ξεκίνησε, ούτε αν ήταν αποκλειστική. Αν δηλαδή, το Ισλαχανέ εισέπραττε από ολόκληρο τον χώρο του Δημοτικού Κήπου ή μόνο από κάποιες ‘υπηρεσίες’.
Από την Journal de Salonique πάντως μαθαίνουμε για μία από αυτές:
Νέα θαλάσσια μπάνια πρόκειται να κατασκευαστούν στην παραλία του Δημοτικού Κήπου του Μπεχτσινάρ. Θα παραχωρηθούν στην Σχολή Τεχνών και Επαγγελμάτων Χαμιδιέ για ενίσχυση του έργου της.
Οι φωτογραφίες από τα μπάνια της περιοχής είναι ελάχιστες, και -όπως αυτές- αναφέρονται στην εποχή του ΑΠΠ που δίπλα στα μπάνια υπήρχε πλέον βρετανικό στρατόπεδο. Άγνωστο αν οι εγκαταστάσεις ήταν οι ίδιες ή είχαν επεκταθεί.
Αντίστοιχη λεζάντα και εδώ.
Μέχρι να συμμαζέψουμε και άλλες φωτό της περιοχής, αφήνουμε εδώ μια φωτογραφία του 19ου αιώνα με το κιόσκι του Κήπου του Μπεχτσινάρ. Εκεί όπου κάποτε έπαιζε η μπάντα του Ισλαχανέ… Μια καλή ευκαιρία για να ξαναδούμε, τα σχετικά βίντεο του Πολυχώρου Πολιτισμού Ισλαχανέ, εδώ:
Όπως φαίνεται τα έσοδα της Σχολής ήταν από την ενοικίαση όλου του δημόσιου κήπου και προέρχονταν από ιδιώτες.
Δυο φωτογραφίες του Γιουσούφ πασά τζαμιού από τον Guiffrey, Jean (1870-1952), opérateur KG του Γαλλικού στρατεύματος του ΑΠΠ σύμφωνα με την συλλογή στο www.pop.culture.gouv.fr
Η πρώτη είναι από την παλιά Λέοντος Σοφού.
Η δεύτερη είναι από την εσωτερική αυλή του τζαμιού όπου φαίνεται και η φιάλη.