Άνω Πόλη, Θεσσαλονίκη (Φώτο Πλάτων Κλεανθίδης 1982)
Πόσα πράγματα χωρούσαν σε έναν τόσο μικρό χώρο! Ψιλικατζίδικο παντός τύπου. Έβρισκες ό,τι ήθελες. Άλλος αγόραζε καραμέλες, άλλος μια μπάλα, άλλος κουμπιά, άλλος άλλαζε τα διαβασμένα Μίκυ Μάους- Μπλέκ, πληρώνοντας μια δραχμή. Άλλος μεγάλωσε με τα ζαχαρωτά μαντζούνια στα μεγάλα γυάλινα βάζα έξω από το μαγαζί, πάνω στην ξύλινη προσθήκη. Κάποιος πήγαινε ένα κομματάκι ύφασμα για να ταιριάξει το χρώμα με το κατάλληλο μασουράκι κλωστή. Τα περιοδικά ήταν πίσω από το τζάμι για την αποφυγή των λαθραναγνωστών, ενώ έξω ήταν αναρτημένες οι τοπικές εφημερίδες της εποχής: Μακεδονία, Ελληνικός Βορράς, Θεσσαλονίκη. Τότε δεν υπήρχε η ψηφιακή ενημέρωση, όταν λέγαμε υπολογιστές, εννοούσαμε τις φορητές αριθμομηχανές. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη το 1982. Οι εφημερίδες μιλάνε για τις “πρώτες αλλαγές”, λίγο μετά την νίκη του ΠΑΣΟΚ στις εκλογές της 18ης Οκτωβρίου 1981.
Το ψιλικατζίδικο του Ζαχαρία βρισκόταν στο Τσινάρι, επί της οδού Ακρίτα, λίγο πιο πέρα από την ομώνυμη πλατεία και αποτελούσε μέρος της διπλανής διώροφης κατοικίας που σώζεται μέχρι σήμερα στον αριθμό 3. Τα κτήρια στον αριθμό 1, που φαίνονται στη φωτογραφία στα αριστερά του ψιλικατζίδικου, ένα διώροφο και ένα χαμηλότερο κτήριο πάνω στη διασταύρωση με την οδό Αλεξ. Παπαδοπούλου, διατηρούνται μέχρι σήμερα, έχουν αποκατασταθεί και στο χαμηλότερο λειτουργεί σήμερα το καφέ “Αίθριο”.
Το ΑΜΘ έχει κλείσει τα 60 χρόνια ύπαρξης καθώς κατασκευάστηκε από το 1960 ως το 1962. Μάλιστα υπάρχει και μια σχετική έκθεση για τα 60 χρόνια στο ΑΜΘ αυτήν την περίοδο.
Στον ιστότοπό του επίσης υπάρχει ένα αφιέρωμα στην ιστορία του (https://www.amth.gr/museum/i-istoria-toy-ktirioy), σύμφωνα με το οποίο, το έργο σε μελέτη του Πάτροκλου Καραντινού “αποτελεί ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα του μοντερνισμού στην Ελλάδα και το σημαντικότερο μεταπολεμικό έργο του Καραντινού.”
Οι φωτογραφίες είναι μια επιλογή από το φωτογραφικό υλικό στην παραπάνω σελίδα.
Όλοι κι όλα αυτές τις μέρες μιλούσαν για τον πρώην Βασιλιά Κωνσταντίνο και την κηδεία του .
Κι εγώ χαζεύοντας τις τελετές στην TV περιμένοντας να πάρω το αυτοκίνητο μετά το σέρβις , ανοίγω το βαλιτσάκι των παιδικών αναμνήσεων και θυμάμαι .
Παιδιά όπως είμασταν δεν σκαμπάζαμε από πολιτική και τέτοια ,όταν έρχονταν ο βασιλιάς με την οικογένεια του στην Θεσσαλονίκη , τα βλέπαμε όλα σαν ένα θέαμα , ένα παραμύθι , που δεν θα το χάναμε με τίποτε .
Στην παλιά γειτονιά την Αγία Τριάδα είχαμε το προνόμιο να τους έχουμε γείτονες για αρκετές μέρες τον χρόνο .
Ο λόγος , το κυβερνείο της Θεσσαλονίκης που τότε στεγαζόταν σε μια διώροφη πολυτελή βίλα κατασκευής του μεσοπολέμου εκεί δίπλα μας , επί της Βασ. Όλγας , δίπλα στο εξοχικό Καστέλα , απέναντι από το κτίριο του Α ´ Γυμνασίου που αναπαλαιώθηκε πρόσφατα .
Έτσι η τσακαλοπαρέα δεν έχανε την ευκαιρία να στηθεί στο πεζοδρόμιο απέναντι , όταν έφταναν στο κυβερνείο για ύπνο και ξεκούραση .
Τέτοιο θέαμα πού θα το ξανάβλεπε .
Είχε φροντίσει να μάθει για όλα όσα θα συνέβαιναν τις μέρες εκείνες στην πόλη , με τους βασιλιάδες , τις βασίλισσες , τους πρίγκιπες και τις πριγκηπέσσες .
Όπου μαθαίναμε ότι θα πήγαιναν εμείς πρώτοι και καλύτεροι μπροστά μπροστά στα πεζοδρόμια να βλέπουμε καλά .
Τις εθνικές εορτές την 28η Οκτωβρίου κι άλλες μέρες εφ ´ όσον ήταν αναγκαία η παρουσία τους επισκεπτόταν την πόλη και αυτό συνέβαινε αρκετές φορές το χρόνο .
Κατέφθαναν με τις πολυτελείς Rolls-Royce ντυμένοι με στολές με σιρίτια , με καπέλα με φτερά , με σπαθιά , με στραταρχηκές ράβδους οι άνδρες και πολυτελείς τουαλέτες οι γυναίκες .
Προτιμούσαν να ταξιδεύουν με τα πολεμικά πλοία του Βασιλικού Ναυτικού που έμεναν αρόδο στον Θερμαϊκό , περιμένοντάς τους να εκπληρώσουν τις βασιλικές υποχρεώσεις τους και να τους επιστρέψουν πίσω .
Εμείς στην άφιξή τους μπροστά στο Λευκό Πύργο εκεί στα σκαλάκια του , που υπάρχουν και σήμερα .
Από νωρίς είχαν πάρει θέση κι οι αρχές της πόλης σε παράταξη με φράκα οι άνδρες και τουαλέτες οι γυναίκες , η μπάντα του ναυτικού παιάνιζε το βασιλικό εμβατήριο , ταρατατζούμ , ταρατατζουμ , περιμένοντας τις βενζινακάτους των πολεμικών πλοίων να αφιχθούν .
Ο βασιλιάς και τα πριγκιπόπουλα με ένα σάλτο πηδούσαν στα σκαλάκια και τις γυναίκες να τις πιάνουν με αβροφροσύνη από το χεράκι μη τυχόν και παραπατήσουν από τον κυματισμό κι έχουμε και κανένα ατύχημα .
Οι παρατρεχάμενοί τους παραδίπλα κι ο λαός πίσω από τα σχοινάκια να χειροκροτά με πάθος , μεγαλεία !!!
Ξεχνούσε για λίγο τα χίλια προβλήματά που του φόρτωσαν δυό πόλεμοι και οι πάσης φύσεως πολιτικές καταστάσεις .
Η παλιοπαρέα όμως είχε κι άλλο θέαμα να απολαύσει , γρήγορα γρήγορα τα μάζευε κι έτρεχε στη γειτονιά μας στο κυβερνείο , όπου θα πήγαιναν να ξεκουραστούν από το ταξίδι με το αντιτορπιλικό του πολεμικού ναυτικού .
Στημένοι πρώτοι και καλύτεροι στο πεζοδρόμιο μπροστά στο Α ´ Γυμνάσιο περιμέναμε κι εκεί να απολαύσουμε την συνέχεια του θεάματος .
Έφταναν κατάκοποι οι μεγάλοι , αλλά τα πριγκιπόπουλα σαν παιδιά ήταν μια χαρά το έριχναν στο παιχνίδι κατεβαίνοντας από τα πολυτελή αυτοκίνητα μπαίνοντας στον τεράστιο κήπο της βίλας , κι έριχναν και καμιά κλεφτή ματιά και σε μας .
Ευτυχείς εμείς είμασταν μες την τρελή χαρά , μας χαιρέτησαν , μας χαιρέτησαν !!!
Ξεχνούσαμε για λίγο την άθλια κατάστασή μας και νοιώθαμε πρίγκιπες μέσα στις πολυτελείς πανάκριβες. Rolls-Royce που βλέπαμε μπροστά μας .
Είχαμε μάθει απ΄ έξω κι ανακατωτά τα μοντέλα αυτών των αυτοκινήτων σαν να ήταν κάτι καθημερινό , σαν να ήταν δικά μας ,
Νοιώθαμε και λίγο γείτονες με το όλο το βασιλικό σόι , που για μερικά βράδια κοιμόταν στην γειτονιά μας δίπλα μας , μερικά μέτρα από μας .
΄Έβλεπα στην TV στην κηδεία , τους δεκάδες εστεμμένους σοβαρούς κι αμίλητους να πλησιάζουν στο ρημαγμένο Τατόι αναλογιζόμενος και το δικό μας ρημαγμένο παλατάκι στο Καραμπουρνάκι και μ ΄έπιασε κατάθλιψη .
Ευτυχώς η φωνή του μάστορα μ ΄έφερε στην πραγματικότητα .
– Κυρ Γιώργο το αμάξι είναι έτοιμο …
Υ.Γ. Στις δύο φωτογραφίες που κατάφερα να βρω από το Κυβερνείο φαίνεται η μία από την πίσω πλευρά στον ήδη μπαζωμένο Θερμαϊκό η βίλλα δεξιά με τις καμάρες και εμπρός μια δική μου πετσοκομμένη όπου εγώ φυσικά λείπω το καλοκαίρι του 60 όπου φαίνεται μόνο η περίφραξη της βίλας με τα κάγκελα και δεξιά τα κεραμίδια του κινηματογράφου Απόλλων ...
Το καμπαναριό της Παναγούδας σε κατοχική φωτογραφία του 1941. Δεξιά το διατηρητέο κτήριο που στεγάζει σήμερα το 25ο Γυμνάσιο και Λύκειο, καθώς και 1ο Πειραματικό Δημοτικό. Ο ιερέας στέκεται στο πεζοδρόμιο της τότε στενής οδού Παναγούδας. Στην ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα διδακτορική διατριβή της Θάλειας Μαντοπούλου-Παναγιωτοπούλου το 1989 «ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑΣ (1839-1912). ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ-ΣΥΝΑΓΩΓΕΣ-ΤΖΑΜΙΑ» μαθαίνουμε ότι:
«...Η εκκλησία Παναγία Γοργοεπήκοος ή Παναγούδα βρίσκεται στην νότια πλευρά της οδού Εγνατίας και ήταν κρυμμένη ανάμεσα στα σπίτια. Κτίστηκε στα 1817-18 στην θέση προγενέστερου κατεστραμμένου ναού...
Το καμπαναριό της είναι αρκετά νεώτερο και οικοδομήθηκε σύμφωνα με ερευνητές στις αρχές του 20ου αιώνα. Η καμπάνα του ναού κρεμόταν προηγουμένως σε πρόχειρο καμπαναριό στα νοτιανατολικά του ναού...
Το καμπαναριό ακολουθεί την τυπολογία των πυργοειδών μακεδονικών μεταβυζαντικών καμπαναριών, η μορφή του όμως είναι καθαρά νεοκλασική...».
Η φωτογραφία προσφέρεται σε διαδικτυακή δημοπρασία.
Την πρώτη αεροφωτογραφία την εντόπισα στο πρώτο τεύχος των Επιλογών της Μακεδονίας (Σεπτέμβριος 1982). Δεν είχα ξαναδεί τον Δενδροπόταμο με την κοίτη του κανονικά ανοικτή σε αυτό το μήκος, από Μενεμένη ως Εύοσμο και δεν ήξερα ότι υπήρχαν (που προφανώς έπρεπε να υπάρχουν) όλες αυτές οι γέφυρες, οδικές και σιδηροδρομικές. Επίσης μου έκανε εντύπωση το μεγάλο πλάτος του ποταμού, που εξηγεί και το μεγάλο πλάτος της λεωφόρου Δενδροποτάμου.
Η πιο κάτω γέφυρα είναι για την Μοναστηρίου και την σιδηροδρομική γραμμή από τον ΠΣΣ, η επόμενη γέφυρα είναι της γραμμής από τον ΝΣΣ, η τρίτη είναι η οδός Χατζίκου και η τέταρτη ενώνει τις οδούς Αριστοτέλους (Ευόσμου) και Βενιζέλου (Μενεμένης) και θα πρέπει να έχει και την σιδηροδρομική γραμμή στην περιοχή εκεί.
Η αναγραφή των οδών της προηγούμενης αεροφωτογραφίας από τον Στάθη Ασλανίδη
Οι επόμενες δύο αεροφωτογραφίες είναι από το maps.gov.gr με την χρονολόγηση 1945-1960, αλλά μάλλον πιο κοντά στο 1945.
Και πιο παλιά να μου έλεγαν ότι είναι δεν θα ξαφνιαζόμουν καθώς ο Εύοσμος σχεδόν δεν υπάρχει. Στην πρώτη φαίνεται ο Δενδροπόταμος ως την εκβολή τους.
Οι “τρεις γέφυρες” της Μοναστηρίου στο ρέμα του Δενδροποτάμου κατά τη δεκαετία του 1950.
Λήψη του Erich Rinka. Φωτογραφία από το νότιο τμήμα του ναού χρονολογημένη το 1943/44 από την πηγή. Ο ναός αποκαταστάθηκε στη μορφή που τον γνωρίζουμε σήμερα το 1961/1962 σύμφωνα με το αρχαιολογικό δελτίο (φωτό). Ερώτημα που δεν έχει απαντηθεί είναι το όνομα του εικονιζόμενου ιερέα που λειτουργούσε την περίοδο της κατοχής.
Έκπληξη προκαλεί η ανάρτηση στις ΠΦΘ ως ναός του Αγίου Παντελεήμονα. Φυσικά το σχόλιο αστοχεί και χρήζει διόρθωσης. Σύγκριση με μία ανέκδοτη φωτογραφία όπου φαίνεται η σιδερένια περίφραξη στο προστώο να ταυτίζεται απόλυτα.
Είχε και η Άνω Πόλη το δικό της «Παλάτι», Κασσιανής 21, Άνω Πόλη, Θεσσαλονίκη (Φώτο Πλάτων Κλεανθίδης 1982)
Βρισκόμαστε στο σημείο που η οδός Επιμενίδου διασταυρώνεται με την οδό Φωτίου από την κάτω πλευρά και με την οδό Κασσιανής (Τιμοθέου) από την πάνω πλευρά και είναι το σημείο που ξεκινά μια ανηφορίτσα που μας οδηγεί στον Όσιο Δαβίδ. Στη γωνία της οδού Επιμενίδου 19, που δεν φαίνεται όμως στη φωτογραφία σώζεται μέχρι σήμερα ένα πολυφωτογραφημένο κτίριο, διατηρητέο και αποκατεστημένο, που στεγάζει μεταξύ άλλων και τον Σύλλογο Αρχιτεκτόνων Θεσσαλονίκης (https://www.facebook.com/thessalonikilostcity/posts/pfbid0SwLsH8BtQUQqMYoYPof1sKH1WqC75sghjMcuxcinKRboGdXRCj2e4RmFWNkbDoCJl).
Στη φωτογραφία μου του 1982 που βλέπουμε, φαίνεται το απέναντι κτήριο της οδού Κασσιανής 21 που σήμερα δεν υπάρχει πια, με μια ένδειξη στα αριστερά που οδηγεί λίγο πιο πάνω στον Όσιο Δαβίδ, ενώ στα δεξιά του κτηρίου μόλις που φαίνονται μερικές από τις «βασιλεικές διαταγές» που κρέμονταν στο «Παλάτι», Το «Παλάτι» που διέμενε «ο τελευταίος σκλαβομένος Βασιλιάς των Ελλήνων» όπως έλεγε ο ίδιος ήταν ένα μικρό σπιτάκι με την ελληνική σημαία επάνω και ήταν γεμάτο εξωτερικά με «βασιλεικές διαταγές», «θαύματα» και μια γραμματοθυρίδα (https://www.facebook.com/photo?fbid=813548005427103&set=gm.10152991945209599)
Η εσωτερική πλευρά της εισόδου του Κήπου του Λευκού Πύργου. Σωματικός έλεγχος κατά την είσοδο στον χώρο του Κήπου Βενιζελικών, σε πολιτική εκδήλωση τον Μάιο του 1916, κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, λίγους μήνες πριν την εκδήλωση του Κινήματος της Εθνικής Αμύνης που οδήγησε στον σχηματισμό της Προσωρινής Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης με πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Για περισσότερα στοιχεία για τον Κήπο του Λευκού Πύργου βλ. στην ανάρτηση https://archive.saloni.ca/470. Στις φωτογραφίες διακρίνεται μια γαλλική επιγραφή πάνω από την είσοδο “RESTAURANT, RESERVES POUR DEJEUNER ET DINER, SUR COMMANDE” καθώς και μια δίγλωσση διαφημιστική αφίσα “Λουκούμια Π. Κουκή, Προμηθευτή της Αυλής της ΑΜ του Βασιλέως, στην οδό Βενιζέλου, όπισθεν της Εθνικής Τραπέζης”.
Το κατάστημα ζαχαροπλαστικής και λουκουμιών του Παναγιώτη Κουκή απαντάται διαχρονικά σε διαφορετικές θέσεις σε κατηργημένες μετά την πυρκαγιά του 1917 οδούς
(Πάροδος Χίου, Βουλγαροκτόνου, Φαραώ και Κλεοπάτρας), στα πέριξ της οδού Βενιζέλου.
Λήψη του Erich Rinka. Φωτογραφία της κατοχής χρονολογημένη το 1943/44 από την πηγή. Το τμήμα αυτό της οδού το ανέδειξε παλιότερα η Μάρα Νικοπούλου από εδώ: https://archive.saloni.ca/401
Συσχετίζεται με απόσπασμα φωτογραφίας του Σωκράτη Ιορδανίδη (Μ.Φ.Θ.). Ο φωτογράφος σήμερα θα βρισκόταν στη ΝΔ συμβολή της διασταύρωσης Αγίας Σοφίας με Ολυμπιάδος. Το φαρμακείο του Ανδρέα Διον, Τσάλτα στο νο. 136 που βλέπουμε αριστερά αναφέρεται σε φύλλο της εφημερίδας Μακεδονία τουλάχιστον από το 1922, σε εμπορικό οδηγό από το 1925 σε όλες τις χρονιές στα διανυκτερεύοντα φαρμακεία αλλά με μερικές αλλαγές στην αρίθμηση 134, 135, 136 και 138. Τυπογραφικά λάθη ή αλλαγή έδρας καταστήματος; Ο επίλογος μιας πορείας 40 ετών, το τεσσαρακονθήμερο μνημόσυνο της οικογένειας δημοσιευμένο το 1963.
Αυτό το κτίριο με τις επάλξεις, που φέρνει σε κάστρο βρισκόταν εκεί που η Φράγκων συναντάει σήμερα την οδό Μοσκώφ. Το είχαμε δει σε φωτογραφίες του πρώτου πολέμου
https://archive.saloni.ca/356 και https://archive.saloni.ca/1402
Tο πανό με τα γοτθικά γράμματα γράφει Frontsammelstelle και παραπέμπει σε κέντρο όπου υπέβαλλαν αναφορά οι στρατιώτες που γυρνούσαν από διάφορες αποστολές.
Αριστερά η τότε σχολή Δελασάλ που επί κατοχής φιλοξενούσε ίλη ιππικού (https://archive.saloni.ca/24 και 2192)